اقتصاد حلقه مفقوده روابط ایران و روسیه

گروه اقتصادی-علی ودایع: ایران و روسیه طی سال‌های 2000 تا 2025 اگرچه در روابط دیپلماتیک و تراکنش‌های سیاسی دست به توسعه روابط زدند اما نتوانستند یک تجارت معقول و منافع مشترک اقتصادی با یکدیگر تعریف کنند.
به گزارش مردم سالاری آنلاین ،شاید بتوان گفت که تهران به دلیل عدم درک صحیح از تاثیر اقتصاد بر سیاست اراده لازم برای توسعه تجارت با مسکو را نداشته است. به موازات این مساله، صادرکنندگان و صنایع ایران هم دچار ضعف‌های فاحشی در حوزه تجاری با روسیه هستند. نبود زیرساخت‌های ترانزیتی و شناخت طرفین از پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های تجاری یک عامل بازدارند اساسی است.
بررسی اعداد و ارقام نشان دهنده طراز همواره منفی ایران در تجارت با روسیه است. نکته اینجاست که جمهوری اسلامی‌از تنش‌ها و مخاصمات اقتصادی روسیه نتوانسته به خوبی بهره بگیرد. ترکیه به عنوان کشور همسایه ایران، علی رغم برخی تضاد منافع و بعضا اختلافات شدید سیاسی توانسته تجارت و بازار خود را در روسیه حفظ کند.البته ایران به دنبال کسب حجم بیشتری از بازار 100میلیارد دلاری روسیه است. بازاری که مشتاق کالاهایی همچون مصالح ساختمانی، محصولات دریایی، لبنیات، پوست، خرما، خشکبار، چرم، لباس، کیف و کفش ایرانی است. بر همین اساس نیز سیاستگذار به دنبال تاسیس مرکز توسعه تجارت ایران در روسیه است تا 80 درصد کالاهای مبادله‌ای بین دو کشور تحت عنوان تجارت آزاد انجام شود. رویدادی که روس‌ها نیز نسبت به آن علاقه‌مند هستند. البته روسیه پیش از تحریم تمایل چندانی به گسترش تجارت با تهران نداشت، زیرا 60درصد تجارت روسیه با اروپا و 20درصد با چین بود. اما درحال حاضر شاهد چرخش این کشور برای گسترش مبادلات اقتصادی و تجاری با تهران هستیم. تجارتی که زیرساخت‌ها آن هنوز با چالش‌های فراوانی روبه‌رو است. به باور کارشناسان موضوع انتقال ارز، عدم شناخت تجار ایرانی از بازار روسیه، مسایل گمرکی، بیمه‌ای، حمل‌و‌نقل و لجستیک از جمله مهمترین چالش‌های پیش روی گسترش تجارت دو کشور است. هرچند به گفته مقامات دولت ایران، با تاسیس سفارت تجاری ایران در مسکو بخش زیادی از چالش‌های موجود حل خواهد شد. در این بین موضوع شناخت بازار روسیه به عهده بخش خصوصی است.
بازار روسیه بازاری سنتی همچون بازار عراق نیست و ورود بدون شناخت سبب دافعه می‌شود. بر این اساس ضرورت دارد تجار ایرانی این بازار و توزیع‌کنندگان آن را بشناسند. طبق اطلاعات موجود در سال‌های گذشته توزیع کالاهای ایرانی در روسیه توسط کشورهای ثالث انجام می‌شد. این رویداد باید تغییر کند تا ایران بتواند تراز تجاری را به نفع خود تغییر دهد.
براساس داده‌های منتهی به اردیبهشت 1401 سازمان توسعه تجارت ایران، مجموعه مبادلات 26 ماه ایران و روسیه 4میلیارد و 164میلیون دلار بوده. در این مدت یک‌میلیارد و 152میلیون دلار کالا و خدمات از ایران به مقصد روسیه صادر و در مقابل 3میلیارد و 12میلیون دلار کالا وارد شده است. در این مدت کمترین میزان صادرات ایران به لحاظ ارزشی در فروردین 1401 گزارش شده؛ این رقم 22 میلیون دلار بوده است. در ضمن کمترین میزان واردات ایران از روسیه به لحاظ ارزشی در مهر 1399 بوده؛ میزان واردات ایران در آن زمان 42میلیون دلار بوده است. در این میان بیشترین میزان صادرات ایران به مقصد روسیه در شهریور 1399 اتفاق افتاده است.
فرصت‌های بازار روسیه برای ایران
«آلکسي ددوف» سفير تام الاختيار روسيه در ايران ضمن در جمع تجار ايراني وروسي می‌گوید: روابط سياسي، فرهنگي و تجاري ايران و روسيه با سرعت در حال گسترش است. ما تا اينجاي کار توانستيم زمينه‌هاي همکاري استراتژيک بين تهران و مسکو تعريف کنيم. نکته اينجاست که ما مي‌خواهيم نقش کميسيون‌هاي بين دولتي افزايش پيدا کند. موضوع راهبردي اين است که تحريم‌هاي بي سابقه غربي امکان همکاري‌هاي جديدي بين طرفين فراهم کرده است.بنا بر آمار رسمی‌سایت oec.world، ایران در بسیاری از کالاهای وارداتی روسیه دارای مزیت رقابتی است . دو کارخانه بزرگ خودروسازی در ایران وجود دارد و قطعه سازان بسیاری در کشور ما فعال هستند. ۱۰ درصد واردات روسیه خودرو و لوازم آن می‌باشد که فرصت بسیار مناسبی برای کارخانه‌های خودرو و قطعات ما که درحال حاضر درگیر مشکلات عدم تقاضای بازار در داخل می‌باشند، ایجاد می‌کند. ۴درصد واردات روسیه را محصولات دارویی تشکیل می‌دهد.
طبعا این حوزه نیز با توجه به این که ۹۵ درصد محصولات دارویی ما تولید داخل است، می‌توانیم از فرصت‌های این حوزه استفاده کرده و شرکت‌های دارویی ما برای گسترش بازار‌های خود می‌توانند از فرصت بازار روسیه استفاده کنند.«آندري بلنيکوف » معاون نماينده تجاري، اقتصادي روسيه و ايران هم در همايش تجاري ايران و روسيه (مهر 1402) می‌گوید: گردش مالي طرفين در سال 2022 با افزايش 80 درصدي رشد خوبي را تجربه کرد. ظرف يکسال گذشته حرکت‌هاي تجاري ايران و روسيه افزايش خوبي داشته اما هنوز راه طولاني براي رسيدن به نقطه هدف باقي مانده است.
براساس برآورد نشست تهران، ظرفیت‌های صادراتیبرخی از کالاهایی که ایران در روسیه مزیت رقابتی دارد به شرح ذیل است.محصولات غذایی و کشاورزی، محصولات آرایشی، بهداشتی و پزشکی و شیمیایی، محصولات صنعتی و پوشاک.
موانع صادراتی ایران به روسیه
حوزه بانکی یکی از حوزه‌های پر مشغله برای ایجاد یک رابطه روان و سهل تجاری بین دو کشور ایران و روسیه محسوب می‌شود. بر این اساس الف) تامین مالی پرهزینه : هزینه تامین بالا باعث می‌شود که صادر کننده و تولید کننده ایرانی، برای تامین مالی در بهترین شرایط از نرخ‌های ۱۴، ۱۸ و ۲۲ درصد استفاده کنند، در حالی که سود هیچ تولیدکننده و صادرکننده ای با این ارقام تطابق ندارد.ب) مشوق‌های صادراتی ضعیف: متاسفانه در ایران، نه تنها میزان و کیفیت بسته‌های تشویقی در مقام عمل، کارآمد و راهگشا نیست، بلکه در مواردی همچون سود‌های بالای تسهیلات بانکی (به عنوان مانعی بدیهی و مبرهن در مسیر فعالیت صادرکنندگان)، مسیر تحقق و حصول توسعه صادرات دشوارتر نیز می‌شود.
حمل و نقل ریلی کشور متناسب با نیازهای کشور توسعه نیافته و سهم راه آهن در جا به جایی کالا و کالاهای صنعتی بسیار ناچیز است. همچنین حمل و نقل جاده ای و وسایط حمل ونقل این بخش از قبیل کامیون‌ها چدار فرسودگی است و از آن طرف بنادر و اسکله‌ها هم متناسب با رشد اقتصادی مان توسعه نیافته اند، به طور کلی در حوزه زیرساخت‌های بندی، جاده ای و ریلی دچار ضعف مفرط هستیم.
با داشتن استراتژی صادراتی برای بازار روسیه و ترسیم نقشه راه و برنامه ریزی مناسب و با پشتیبانی دولت و جذب سرمایه گذاری خارجی و استفاده از منابع صندوق توسعه ملی و صدور بیمه نامه و ضمانت‌نامه از موسسات یبمه‌ای و بانکی می‌توان به افزایش سهم صادراتی مان در این بازار کمک کنیم و با بهره گیری از ظرفیت‌های جدید در بستر یک برنامه ریزی صادراتی توسط بنگاه‌های حرفه ای می‌توانیم کالاهایی مانند انواع سنگ‌های تزیینی، محصولات معدنی و شیمیایی و پتروشیمی‌و انواع پلمیر‌ها و داروها از جمله داروهای نو ترکیب را به فهرست محصولات صادراتی خود بیافزاییم.
نبود آمار دقیق از میزان و ظرفیت تولید محصولات کشاورزی ایران و استان‌های آن، باعث شده است که ما نتوانیم صادرات کشور را مدیریت کنیم. این امر سبب شده که در دوره‌هایی از سال، آن قدر صادرات کنیم که محصول در داخل کشور کمیاب شود و در دیگر دوره‌ها مجبور می‌شویم محصولات تولیدی خود را برای مدیریت قیمت در بازار معدوم کنیم. نمونه این محصولات را در در سال‌های ۹۶ و ۹۷ در گوجه فرنگی، پیاز، خیار و هندوانه و... دیده‌ایم.
از طرفی وارد کننده‌ها، تاجران و عمده فروشان روسیه به دنبال تامین کنندگان و تولیدکنندگانی می‌گردند که بتوانند برای تمام ایام سال محصولات بازار‌های آنها را تامین کنند. بنابراین بی نظمی‌در امر صادرات باعث خواهد شد که بازارهای صادراتی محصولات کشاورزی مان را از دست بدهیم.
راهکارهای حل موانع تجاری ایران و روسیه
بر اساس این گزارش، راهکارهایی برای حل مشکلات تجاری مابین ایران و روسیه مطرح است که این مجال به آن راهکارهارها اشاره می‌شود.
ایجاد گذرگاه سبز گمرکی و امضاء قریب‌الوقوع توافقنامه تجارت آزاد با اتحادی گمرکی اوراسیا وایجادمناطق آزاد تجاری با اوراسیا و تسهیل صدور روادید و تسهیل مراودات مالی از جمله افدامات کشور جمهوری اسلامی ‌ایران در خصوص افزایش سطح روابط اقتصادی با روسیه بوده است که اگر چه اقدامات خوبی بوده اما کافی نیست. ایجاد پایانه‌های باربری در شهرهای مهم روسیه از جمله مسکو، سنت پطرزبورگ، … (هزینه خرید یک زمین مناسب در روسیه حدود ۲۰هزار دلار و حداکثر هزینه ساخت و ساز برای ساخت پایانه ۸هزار دلار است.)
.تدوین استراتژی صادراتی برای کشور روسیه با توجه به ظرفیت‌های اقتصادی کشور. افزایش رایزنان بازرگانی متخصص کشور روسیه و اختصاص فضای کافی برای رایزنان ایرانی جهت رایزنی با فعالان اقتصادی و بازرگانان ایرانی در روسیه.ایجاد دفاتر بازرگانی در روسیه برای جمع آوری آمار و اطلاعات مربوط به بازار روسیه و استفاده از فرصت بازاریابان مقیم روسیه در جهت گسترش صادرات و مبادلات تجاری ایران و روسیه.ایجاد زیر ساختهای بسته بندی کالاها، حذف مالیات‌های صادراتی و تدوین بسته حمایت از صادرکنندگان خرد بازار روسیه.
تکمیل پروژه‌های حمل و نقل ریلی و جاده ای و گسترش ظرفیت‌های بنادر تجاری ایران در دریای خزر و استفاده از ظرفیت بخش خصوصی و اتاق‌های بازرگانی ایران و روسیه برای تکمیل زیرساخت‌های حمل و نقلی. برگزاری نمایشگاه‌های محصولات و خدمات گوناگون برای آشنایی مصرف کنندگان و تاجران روسی با کالاها و خدمات ایرانی و ایجاد یک شرکت سرمایه گذاری عمرانی سهامی‌عام برای جذب نقدینگی سرمایه گذاران بخش خصوصی در جهت توسعه و پیشرفت زیرساختهای حمل و نقلی مورد نیاز کشور برای تجارت با اتحادیه اقتصادی اوراسیا و کشور‌های حاشیه دریای خزر.