اعلام عمومی برای خودکشی در شبکه‌های اجتماعی

به گزارش مردم سالاری آنلاین، ۱۹ فروردین پیامی کوتاه در شبکه اجتماعی ایکس/توییتر فضای این شبکه را برای بسیاری از کاربران پرتنش و مضطرب کرد. اکانتی با نام «کارگر کتاب‌فروش» که متعلق به جوانی ۳۶ ساله به اسم کامران محمدخانی بود، اعلام کرد که قصد دارد به زندگیش پایان دهد. در همان ساعت‌های اولیه، تلاش و تقلایی از سوی کسانی که او را می‌شناختند برای انصراف و نجاتش به راه افتاد، اما صبح ۲۰ فروردین خبر درگذشت او اعلام و تایید شد.

این اولین بار نیست که کسی با اعلام عمومی در شبکه‌های اجتماعی دست به چنین کاری می‌زند، نمونه دیگر متعلق به کیانوش سنجری، ۴۲ ساله و فعال سیاسی بود، آبان سال گذشته او نیز ابتدا در شبکه اجتماعی ایکس اعلام عمومی کرد و سپس با انداختن خود از ساختمانی در خیابان حافظ تهران، به زندگی‌اش پایان داد. از آنجایی که گروهی از جامعه‌شناسان خودکشی را امری اجتماعی و خصوصا مسری تعریف می‌کنند، برخی‌ها این خودکشی‌ها را مربوط به هم می‌دانند و فضای ایجاد شده را برای کسانی که به خودکشی فکر می‌کنند، خطرناک می‌دانند.

با این تفاسیر این مدل اقدام به خودکشی نیاز به بررسی ویژه‌ای دارد؟ چرا افراد پیش از خودکشی اعلام عمومی می‌کنند؟ عوارض این اقدام چیست؟ ترند شدن چنین موضوعی چقدر خطرناک است؟ دکتر سیمین کاظمی، پزشک و جامعه‌شناس در گفت‌وگویی به این سوالات پاسخ داده است.

مشروح این گفت‌وگو را اینجا بخوانید:

 اعلام عمومی قبل از خودکشی در شبکه‌های اجتماعی؛ چرا؟ ارزیابی شما چیست؟

بعد از ظهور شبکه‌های اجتماعی و انتقال بخشی از روابط اجتماعی به فضای مجازی، افراد بخشی از زندگی، افکار و دغدغه‌هایشان را نمایش و در معرض قضاوت دیگران قرار می دهند.  حالا تصمیمات خطرناک مانند خودکشی هم به این نمایش عمومی راه یافته است. اشخاصی که تصمیم‌شان به خودکشی را اعلام می‌کنند برای جلب توجه دیگران به وضعیت‌شان، خودشان اعلام خبر را به عهده می‌گیرند، تا از تاثیر خبر بر دیگران و واکنش آنها مطلع شوند. چنین اقدامی اگر از طرف افرادی باشد که در طول زندگی و فعالیت‌شان، چهره‌ای تاثیرگذار و فعال بوده‌اند ممکن است تاثیرات منفی بیشتری بر جامعه بگذارد و دیگرانی که زمینه خودکشی دارند به این کار تشویق شوند. خبرخودکشی و مرگ، خواه ناخواه تداعی‌کننده فضای یاس و ناامیدی است. برخی افراد برای ادامه زندگی و مبارزه در شرایط سخت به انگیزه‌های قوی نیاز دارند و خبر خودکشی و اقدام به خودکشی پوچ بودن این تلاش برای تحمل شرایط و دست کشیدن از سعی و مبارزه را به مخاطبان منتقل می‌کند. 
البته باید توجه داشت که  حتی اگر این افراد خودشان هم خبر خودکشی‌شان را اعلام نکنند، خبر با کمی تاخیر منتشر می‌شود و همین، تاثیر منفی را بر جامعه خواهد گذاشت. مهم این است که بدانیم خودکشی یک مرگ قابل پیشگیری است و زمینه‌ها، عوامل و تعیین‌کننده‌هایی دارد که باید شناسایی شود و با تقویت حمایت اجتماعی و مداخله موثر از شمار افرادی که تصمیم به خودکشی دارند کاسته شود.

چطور می‌شود به افرادی که در شبکه‌های اجتماعی اعلام می‌کنند قصد خودکشی دارند، کمک کرد؟

فکر خودکشی و مخصوصا اعلام خودکشی را باید جدی گرفت. این جدیت در حدی است که افکار خودکشی و برنامه‌ریزی برای آن و اعلام آن اورژانس روانپزشکی است و نیاز به مداخله فوری و بستری شدن فرد دارد. یعنی نزدیکان و دوستان باید در صورت اطلاع پیدا کردن از فکر یا برنامه خودکشی شخص را به اورژانس روانپزشکی و مراکز درمانی منتقل کنند. تصمیم به خودکشی به خصوص وقتی فرد با هویت واقعی‌اش در شبکه‌های اجتماعی آن را اعلام می‌کند باید جدی گرفته شود و نیاز به کمک حرفه‌ای و  تخصصی وجود دارد و توصیه و نصیحت اطرافیان کمکی به پیشگیری از خودکشی نخواهد کرد.

فارغ از افراد نزدیک و حلقه دوستان، سایر افراد مثل بقیه کاربران شبکه‌های اجتماعی در این مواقع چه برخوردی باید داشته باشند؟

موارد اخیر نشان می‌دهد که اعلام تصمیم به خودکشی بسیار جدی است به خصوص افرادی که با هویت واقعی تصمیم‌شان را اعلام می‌کنند در این کار جدی هستند. چون اعلام خبر به طور عمومی برای آنها نوعی اجبار و تعهد ایجاد می‌کند که حتما تصمیم‌شان را عملی کنند. کاربران لازم است از هر اظهار نظری که شخص را در تصمیم‌اش راسخ‌تر می‌کند خودداری کنند. یعنی نه تصمیم او را تایید کنند و نه اینکه در واقعی بودن تصمیم او ایجاد تردید کنند.  اعلام تصمیم به خودکشی را به دلیل پیامدش که مرگ است باید جدی گرفت. 

اثرات این نوع خودکشی‌ها در دیگران چقدر می‌تواند خطرناک باشد؟

در شرایط دشوار اقتصادی اجتماعی و با افزایش تنهایی و انزوا، افرادی هستند که مستعد خودکشی‌اند و افکار خودکشی دارند و از کمک‌های روانپزشکی و تخصصی به دلایل فرهنگی یا اقتصادی برخوردار نیستند.  افرادی که با افکار خودکشی مشغولیت دارند، با دیدن نمونه‌های خودکشی به خصوص توسط آدم‌های موجه و سرشناس ممکن است فکرشان را عملی کنند یا بخصوص از شیوه‌های خودکشی آنها تقلید کنند. برای همین لازم است رسانه ها در اعلام خبر خودکشی دقت لازم را داشته باشند و چندان وارد جزییات غیرلازم نشوند، و هشدارهای لازم را بدهند و منابع حمایتی را معرفی کنند. مثلا همزمان با اعلام خبر گفتگو با روانپزشکان را نیز منتشر کنند.

در موارد اخیر خودکشی‌های اعلام شده در شبکه‌های اجتماعی کاربرانی چه قبل و چه بعد از این اقدام، به تحقیر و توهین پرداخته‌اند، ارزیابی شما از این برخورد چیست؟ چه اثراتی می‌تواند داشته باشد؟

چنین واکنش‌هایی می‌تواند دلایل مختلف داشته باشد. واقعیت این است که اعلام خودکشی در فضای عمومی امری اضطراب‌آور است و ممکن است اطرافیان را دچار ترس و اضطراب کند. برای همین برخی برای مقابله با این اضطراب و ترس دست به روش‌های نادرست مانند خشونت کلامی و نوشتاری می‌زنند. برخی دیگر از این افراد احتمالا با واکنش‌های خشونت آمیز و فحاشی می‌خواهند جلوی الگو شدن افراد قربانی خودکشی را بگیرند و شایستگی‌شان را زبر سوال ببرند که دیگران از آنها تقلید نکنند. اگر قصدشان این باشد؛ می توانند با روش های محترمانه‌ای و بدون توسل به خشونت و توهین این کار را انجام دهند.

 موارد عکس این موضوع هم دیده شده که برخی‌ها از فرد خودکشی‌کننده قهرمان‌سازی می‌کنند، با بازخوانی پست‌های قبلی شخص، انتشار چت‌های خصوصی و بازتاب نظرات فرد متوفی فضای مثبتی را ایجاد می‌کنند، دراین‌باره چه نظری دارید؟

شخصی که تصمیم به خودکشی را در فضای عمومی اعلام می‌کند می‌خواهد توجه اطرافیان را به وضعیتش جلب کند و شفقت آنها را برانگیزد و این کار ممکن است برایش تسلی بخش باشد که بعد از مرگ کسانی به یادش خواهند بود. برای همین ممکن است شخص، در حالی‌که خودش را نابود می‌کند اما سوابقش در فضای مجازی را باقی بگذارد. خودکشی شاید دشوارترین تصمیم انسان است و برای همین ممکن برخی را به شدت تحت تاثیر قرار دهد و حتی او را در هیات یک انسان خاص و متفاوت ببینند و  نسبت به گذشته و افکار و عقاید شخصی که خودکشی کرده کنجکاو شوند تا چیزی غیرعادی، جالب، یا هر چیزی که توضیح دهنده تصمیم او به خودکشی باشد، را پیدا کنند. برای همین جستجو در سوابق او و رجوع به نوشته‌هایش حتی برای افرادی که او را نمی‌شناخته‌اند و دوستی و رابطه‌ای با او نداشته‌اند، اهمیت پیدا می‌کند.
خودکشی و مرگ غم انگیز است و سوگواری و یادآوری فرد متوفی را نمی‌توان تقبیح کرد، اما مهمتر این است که در دوران زندگی افراد توجه، حمایت و عاطفه و شفقت‌شان را از دیگران دریغ نکنند و چنین حمایت و توجهی می تواند از برخی خودکشی‌ها پیشگیری کند.