اروپا «نظم ترامپی» را می‌پذیرد؟

از امضای برجام در ۲۳ تیر ۱۳۹۴ تاکنون، توافق هسته‌ای دو روز بسیار مهم را به خود دیده است که هر دو حاکی از تغییر گرایشات راهبردی برخی از طرف‌های برجام بوده است. نخستین روز مهم، ۱۸ اردیبهشت ۹۷ بود که دولت آمریکا از برجام خارج شد. روز مهم دوم، در ۲۴ دی ۱۳۹۸ رقم خورد که سه کشور اروپایی اعلام کردند، مکانیسم ماشه را علیه ایران فعال می‌کنند. راهبرد اروپا در قبال برجام چه تغییری کرده است؟ آیا اروپا بالاخره «نظم جهانیِ» موردنظر دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا را می‌پذیرد؟
به گزارش مردم سالاری آنلاین، اروپا سازوکار حل اختلاف موجود در برجام، موسوم به مکانیسم ماشه را فعال کرده و قدم در راهی گذاشته که نهایت آن، می‌تواند ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل و بازگشت تمام قطعنامه‌ها و تحریم‌های شورای امنیت و همچنین اتحادیه اروپا باشد.
این آغاز یک تغییر راهبردی در نسبتِ سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان با برجام است. در واقع، اروپا یک «شیفت راهبردی» را با فعال‌سازی مکانیسم ماشه آغاز کرده است. ایران تاکنون اگرچه تعهدات عملیاتی خود در برجام را کنار گذاشته، اما در نسبت راهبردی خود با برجام تغییری ایجاد نکرده است و تأکید دارد اگر سایر طرف‌های برجام به تعهدات خود پایبند باشند، ایران نیز کاملاً برجام را رعایت خواهد کرد.
اروپا اما از روز ۲۴ دی سال جاری، نسبت راهبردی خود با برجام را تغییر داده است. ایران به این دلیل تعهدات برجامی خود را کاهش داد که اروپا از انجام تعهدات خود در برجام، ناتوان بود. حالا اروپا این کاهش تعهدات ایران که نتیجه ناتوانی کشورهای اروپایی بوده را به مقدمه فعال‌سازی مکانیسم ماشه و نهایتاً فروپاشی برجام تبدیل کرده است. از حیث حقوقی، اقدام اروپا یک طنز محسوب می‌شود اما از حیث سیاسی، این اقدام نشان از یک شیفت راهبردی در مواضع اروپا دارد که در آینده، اثرات ملموس خود را نشان خواهد داد.
 
استراتژی برجامی جدید اروپا و «نظام ترامپی»
سه کشور اروپایی فرانسه، انگلیس و آلمان اعلام کرده‌اند که فعال‌سازی مکانیسم ماشه به معنای همراهی با کمپین فشار حداکثری ترامپ نیست. اما نتیجه شیفت راهبردی اروپا دقیقاً ممکن است همین باشد!
اروپا با فعال‌سازی مکانیسم ماشه، سطح تنش با ایران را بالا می‌برد و راهی باقی نمی‌گذارد جز این‌که ایران با شدت بیشتری فعالیت‌های هسته‌ای متوقف‌شده‌اش (نظیر غنی‌سازی ۲۰ درصدی) را از سر گیرد. با استراتژی جدید اروپا، تروئیکای اروپایی مجدداً مکانیسم ماشه را برای اعمال فشار بیشتر بر ایران، جلوتر خواهند برد و احتمالاً بعد از طی مدت زمانی که دقیقاً نمی‌توان آن را پیش‌بینی کرد، پرونده ایران را به شورای امنیت سازمان ملل خواهند فرستاد. استراتژی جدید برجامی اروپا، یک استراتژی تقابلی است که پس چند دور عمل و عکس‌العمل بین ایران و اروپا، اساساً نمی‌تواند به چیزی جز فروپاشی برجام منجر شود.
فروپاشی برجام دقیقاً همان چیزی است که ترامپ آن بیرون نشسته و آن را انتظار می‌کشد. در واقع، اروپا با شیفت راهبردی خود، قدم در همان مسیری گذاشته که ترامپ می‌خواهد.
خروج انگلیس از اتحادیه اروپا، یکی از عوامل دیگری خواهد بود که اروپا را به موضعِ برجامی ترامپ نزدیک‌تر می‌کند. بوریس جانسون، نخست‌وزیر انگلیس، در همین هفته جاری گفته است که «اگر قرار باشد برجام را کنار بگذاریم، بیایید آن را با توافق ترامپ جایگزین کنیم». ترامپ هم در توئیتی از این موضوع استقبال کرده است. خروج انگلیس از اتحادیه اروپا، لندن را به واشنگتن نزدیک می‌کند و در نتیجه، برلین و پاریس هم‌ ممکن است پس از طی مدت زمانی از مذاکرات جدید بر سر یک توافق هسته‌ای جدید یا حتی «توافق ترامپ» حمایت کنند.
اروپا مدت‌ها است که از حیث اقتصادی از برجام خارج شده و دیگر حاضر به همکاری اقتصادی با ایران نیست. خروج سیاسی اروپا از برجام نیز از روز ۲۴ دی ۹۸ کلید خورده و دیر یا زود، به احتمال قوی خروج کامل اروپا از برجام روی خواهد داد. تنها چیزی که می‌تواند مانع تحقق این سناریو شود، برکناری ترامپ یا شکست وی در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۲۰ آمریکا است. برکناری وی که فعلاً به دلیل اکثریت داشتن جمهوری‌خواهان در سنا منتفی است و در مورد نتیجه انتخابات ریاست جمهوری آمریکا هم هنوز نمی‌توان چیزی را پیش‌بینی کرد و تنها باید گفت که شانس ترامپ برای انتخاب مجدد، اندک نیست.
با روندی که شاهد آن هستیم، ترامپ اگر برای دور دوم رئیس جمهور آمریکا شود، اروپا نه تنها در موضوع برجام بلکه در بسیاری از موارد دیگر، از جمله مذاکرات تجاری و مذاکره بر سر برنامه‌های ناتو، «نظم ترامپی» را خواهد پذیرفت. اروپا از حیث اقتصادی وابستگی زیادی به آمریکا دارد و علاوه بر این، «چتر امنیتی آمریکا» باعث شده تا در بلندمدت پایتخت‌های اروپایی تا حد زیادی وابستگی استراتژیک به واشنگتن داشته باشند. همه این‌ها به ما می‌گوید که اگر ترامپ، برای دور دوم هم رئیس جمهور آمریکا شود، اروپا به احتمال زیاد، در موضوع برجام پشت سر ترامپ قرار خواهد گرفت.

گزارش: مهدی عباسی