انتخاب ترامپ‌ و ترکش‌های آن بر آینده برجام

پس از ماه‌ها انتظار بسیاری از مردم جهان، بالاخره 8 نوامبر فرا رسید و مردم آمریکا پای صندوق‌های رای رفتند تا چهل و پنجمین رئیس‌جمهوری ایالات متحده آمریکا را انتخاب کنند. به رغم نظرسنجی‌ها و پیش‌بینی‌هایی که صورت گرفته بود و همواره هیلاری کلینتون را با اختلاف نسبت به ترامپ در صدر قرار می‌داد، نتایج به گونه‌ای دیگر رقم خورد و کاندیدای جهوری‌خواهان مانع از به ریاست‌جمهوری رسیدن نخستین زن در تاریخ ایالات متحده آمریکا شد. از اواخر ژانویه، دونالد ترامپ مسوولیت تمام امور اجرایی آمریکا را به عهده خواهد داشت و از حمایت کنگره جمهوری‌خواه متحد در پشت سرش بهره‌مند می‌شود. بنابراین او در موقعیتی خواهد بود که تغییرات پایدار و عمیقی را در سیاست و اقتصاد جهانی ایجاد کند. علل و ریشه‌های اقبال بسیار گسترده مردم آمریکا به دونالد ترامپ هر چه بوده باشد، این انتخاب یک پیامد مستقیم دارد که می‌تواند چارچوبی برای پیش‌بینی رفتارهای آتی ایالات متحده در صحنه بین‌المللی به طور عام و در قبال جمهوری اسلامی ایران و برجام به طور خاص باشد. چهل و پنجمین رئیس‌جمهور آمریکا هر اندازه هم که هنوز برای تحلیلگران ناشناخته باشد، بارها نشان داده که اعتقاد چندانی به بسیاری از نهادهای بین‌المللی فعلی از جمله معاهدات تجاری نفتا، ناتو و برجام ندارد. نفتا و TPP را عامل اصلی کاهش اشتغال آمریکایی‌ها می‌داند، بودجه‌بندی فعلی ناتو را غیرمنصفانه و سایر اعضا را متهم به سواری مجانی می‌کند و برجام را «یکی از بدترین توافقاتی که دیده است» و نیازمند «مذاکره مجدد» ارزیابی می‌کند، حتی از پاره کردن آنهم ابایی ندارد. فراموش نکنیم که بانک‌های بزرگ بین‌المللی، شرکت‌های بزرگ اروپایی همگی در انتظار نتایج انتخابات آمریکا از هر گونه توسعه همکاری‌های معنا دار با همتایان ایرانی خود اجتناب می‌کردند، به این امید واهی که هیلاری کلینتون به عنوان ادامه دهنده راه اوباما و کری، رئیس جمهور ایالات متحده شود.
بالغ بر 25 طرح ضد ایرانی از زمان مذاکرات هسته‌ای در مجلس نمایندگان و سنا آماده تصویب و امضای رئیس‌جمهور آمریکا است. با هماهنگ شدن هر دو مجلس کنگره با رئیس‌جمهور جدید جمهوری‌خواه آمریکا، احتمال تصویب برخی از این طرح‌ها در ماه‌های آتی بسیار بالا است یا لااقل تهدید به تصویب آنها از سوی بنگاه‌های اقتصادی خارجی بسیار معتبر ارزیابی می‌شود. تراژدی برجام تلاشی قابل تقدیر در حوزه دیپلماسی برای دانشجویان روابط بین‌الملل و حقوق بین‌الملل در سراسر دانشگاه‌های دنیا خواهد بود. ترامپ یک فرصت استثنایی برای نزدیکی و تعمیق روابط ایران و اتحادیه اروپا خواهد بود. توسعه روابط اقتصادی- سیاسی و حتی امنیتی- دفاعی دور از دسترس نخواهد بود. گشایش دفتر اتحادیه اروپا در تهران گامی بزرگ در توسعه روابط خواهد بود که باید با جدیت پیگیری شود. تعمیق روابط با اتحادیه اروپا می‌تواند اثرگذاری تحریم‌های یکجانبه احتمالی آتی آمریکا را تا حد زیادی خنثی کند. ضمن آنکه اتحادیه اروپا و مخصوصا آلمان، فرانسه و ایتالیا، می‌توانند ایران را در طراحی و اجرای سیاست‌های خروج ملایم از برجام یاری رسانند. به اعتقاد برخی کارشناسان اظهارنظر پیرامون تبعات حضور ترامپ در کاخ سفید بر روی مناسبات اقتصادی و سیاسی ایران، هنوز زود است، چون که تا به امروز برنامه‌های واضح و جامعی از ترامپ و حزب جمهوری‌خواه در این حوزه ندیده‌ایم و همه چیز در حد شوهای تبلیغاتی قبل از انتخابات بوده است. نباید فراموش کنیم که به دلیل سیستم کلی اقتصاد آمریکا که سرمایه‌داری بوده و جهت‌گیری‌های آن نیز مشخص است، ترامپ نخواهد توانست تغییرات چندانی در آن بدهد و نمی‌تواند به یکباره مسیر اقتصادی آمریکا را تغییر دهد. در مجموع می‌توان گفت‌ نهادهای اقتصادی ریشه‌دار و قدیمی در آمریکا مثل وال‌استریت، سیستم بانکی، صنعتی، کشاورزی فروش مالی، موقعیت دلار و متغیرهای مختلفی که در آن وجود دارد، به راحتی و سریع نمی‌توان این نهادها را دگرگون کرد. ایران در روزگار پسابرجام نیازمند حضور عملیاتی سرمایه‌گذاران خارجی خواهد بود و با توجه به موضع‌گیری‌های فردی ترامپ در تبلیغات انتخاباتی‌اش، مقداری تزلزل در کوتاه‌مدت در تصمیمات شرکت‌ها و بانک‌های بزرگ غربی برای ورود به بازار ایران به وجود خواهد آمد. اما این هنر دیپلماسی دولتمردان ما است که با شناسایی درست و دقیق فضای اقتصاد جهانی در ماه‌های پیش رو، تبعات منفی صحبت‌های ترامپ در خصوص ایران را خنثی کنند. در کل می‌توان گفت با حضور رئیس‌جمهور جدید در کاخ سفید، وی طبق قوانین بین‌المللی، موظف خواهد بود که مطابق با محتوای برجام، موضوع لغو تحریم‌ها و سایر موارد را پیش ببرد. با این حال با توجه به اینکه اقتصاد ایران، وابستگی تجاری خاصی به آمریکا ندارد، تغییرات عمده‌ای در اقتصاد ایران به وجود نخواهد آمد. تغییرات و کاهش ارزش دلار و افزایش ارزش طلا در بازار بین‌المللی نیز به تدریج به حالت قبل باز خواهد گشت. در کنار این، همه دنیا چشم‌انتظار نهایی شدن تیم هیات دولت ترامپ هستند. با انتخاب کابینه جدید رئیس‌جمهور آمریکا، بهتر و دقیق‌تر می‌توان در مورد آینده اقتصاد ایران و سرنوشت برجام صحبت کرد.