اروپایی‌ها از برجام خارج می‌شوند؟

آن‌‌طور که برخی رسانه‌های اروپایی گزارش داده‌اند، اتحادیه اروپا «به‌صورت خصوصی» به ایران «هشدار» داده است که اگر تهران گام‌های بعدی را در کاهش تعهدات برجامی خود بردارد، سه کشور اروپایی، روند خروج از برجام را از ماه نوامبر (آبان ماه) آغاز می‌کنند! آیا اروپا واقعاً از برجام خارج می‌شود؟ آیا تغییراتی در مواضع سه کشور اروپایی در قبال ایران، روی داده است؟
به گزارش مردم سالاری آنلاین، برخی رسانه‌های اروپایی از جمله گاردین مدعی شده‌اند که اتحادیه اروپا، به ایران «هشدار» داده است که در صورت برداشتن گام جدید کاهش تعهدات برجامی توسط این کشور، این اتحادیه در ماه نوامبر از توافق هسته‌ای خارج خواهد شد. ایران تاکنون، در سه مرحله، تعهدات خود ذیلِ برجام را کاهش داده و قرار است گام چهارم، در صورت تداوم بدعهدی اروپایی‌ها، در اواسط آبان برداشته شود.
موعدی که توسط رسانه‌های اروپایی‌ برای آغاز خروج احتمالیِ اروپا از برجام اعلام شده، دقیقاً مقارن با برداشتن گام چهارم کاهش تعهدات برجامی ایران است. گاردین خبر داده که «هشدار» اتحادیه اروپا به ایران، با توافق اولیه سه کشور اروپایی (یعنی انگلیس، فرانسه و آلمان) صورت گرفته و مقامات اروپایی گفته‌اند که برجام در حال حاضر با «تنفس مصنوعی» زنده است.
 
تغییری در موضع اروپا ایجاد شده است؟
ظرف هفته‌های گذشته شاهد تغییراتی در موضع اروپایی‌ها در قبال ایران بوده‌ایم. اوج این تغییر موضع، را در بیانیه سه کشور اروپایی شاهد بودیم که بدون ارائه هیچ شواهدی، در هفته گذشته اعلام کردند که ایران «مسئول» حمله به تأسیسات نفتی عربستان است. امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه، آنگلا مرکل صدر اعظم آلمان و بوریس جانسون نخست وزیر انگلیس در بیانیه مشترکی گفتند: «برای ما روشن است که ایران مسئول این حمله [به تأسیسات نفتی آرامکو] است. هیچ توضیح دیگری وجود ندارد. ما از تحقیقات جاری برای حصول جزییات بیشتر حمایت می‌کنیم».
به جز اتهام‌زنی واهی به ایران، سه کشور اروپایی در همین بیانیه از ایران خواستند تا مذاکره مجدد بر سر برجام و موضوع موشکی و مسائل منطقه‌ای را بپذیرد. اگرچه کشورهایی اروپایی، پیش از این به صورت مجزا از ایران خواسته بودند که در مورد این مسائل مذاکره کند، اما این برای نخستین بار بود که آن‌ها به‌صورت مشترک و در بیانیه‌ای واحد، بحث مذاکره مجدد بر سر برجام را پیش کشیدند. در بیانیه مشترک سه کشور اروپایی آمده بود: «وقت آن رسیده است که ایران، مذاکره درباره یک چارچوب بلندمدت برای برنامه اتمی‌اش و همچنین مسائل مرتبط با امنیت منطقه، از جمله برنامه موشکی و سایر راه‌های پرتاب موشک را بپذیرد».
مذاکره مجدد بر سر برجام، به نحوی توافقی گسترده‌تر را دربر بگیرد و شامل برنامه موشکی ایران و همچنین مسائل منطقه‌ای نیز شود، موضعی بود که دونالد ترامپ از همان آغاز ریاست‌جمهوری‌اش آن را دنبال می‌کرد و حالا اروپا اولین نشانه‌ها از حرکت به سمتِ موضعِ ترامپ را از خود بروز داده است.
البته در این مقطع، این‌ها صرفاً نشانه‌هایی از نزدیک شدن موضع کشورهای اروپایی به موضع ترامپ است و هنوز مشخص نیست که این نشانه‌ها با برداشتن گام‌های عملی از سوی سه پایتخت اروپایی، رنگ واقعیت به خود بگیرد. با این حال، تا اینجای کار نیز مقامات آمریکایی خشنودی خود از بروز این نشانه‌ها را کتمان نکرده‌اند. برایان هوک، نماینده ویژه دولت آمریکا در امور ایران، در اواخر هفته پیش گفته بود که «تغییرات محسوسی در مواضع اروپا علیه ایران ایجاد شده است».
سیاست اروپا در یک سال گذشته عمدتاً معطوف به این بود که ایران را به ماندن در برجام و اجرای کامل تعهداتش تشویق کند و همزمان راهی برای دور زدن تحریم‌های آمریکا به صورت حداقلی پیدا کند. اروپایی‌ها در این دوره واضحاً منتظر این بودند که دوره ریاست‌جمهوری ترامپ به اتمام برسد. در هر حال، در دور زدن تحریم‌های آمریکا، کشورهایی اروپایی به هیچ وجه موفق نبودند و مکانیسم‌هایی نظیر اینستکس، هیچ‌گاه جنبه عملی به خود نگرفت. بنابراین، ایران رفته رفته انگیزه‌های خود برای عمل به تعهدات برجامی‌اش را از دست داد و برداشتنِ گام‌های کاهش تعهدات از اردیبهشت امسال آغاز شد.
حالا گزارش‌های رسانه‌های اروپایی حاکی از این است که تروئیکای اروپایی به ایران گفته‌اند اگر گام بعدی تهران در کاهش تعهدات برجامی‌اش توافق قابل توجه باشد، موضوع را در چارچوب سازوکار رسمی حل اختلاف در برجام مطرح خواهند کرد. در واقع، اروپایی‌ها به نحوی ایران را به اعمال «مکانیسم ماشه» تهدید کرده‌اند: طبق مکانیسم ماشه، در صورتی که اروپایی‌ها ادعا کنند که ایران از توافق هسته‌ای خارج شده است یا آن را به‌طور فاحشی نقض کرده است، ممکن است با درخواستِ سه کشور اروپایی، پرونده ایران مجدداً به شورای امنیت برود و کلیه تحریم‌های پیشین شورای امنیتِ سازمان ملل مجدداً علیه تهران فعال شود.
اروپایی‌ها در صورتی که به مکانیسم ماشه متوسل بشوند و پرونده ایران را به شورای امنیت ببرند، تنش با تهران را تا سطح بسیار زیادی بالا برده‌اند. با توجه به این‌که کشورهای اروپایی بارها گفته‌اند که توافق هسته‌ای از حیث امنیتی، توافق بسیار مهمی برای آن‌ها محسوب می‌شود، هنوز واقعاً مشخص نیست که آن‌ها این گام را برمی‌دارند یا خیر. شاید اروپایی‌ها با هدف فشار به ایران، اعلام کرده‌اند که خروج از برجام را کلید می‌زنند و در واقع، تهدید آن‌ها، یک بلوفِ مذاکراتی باشد. شاید هم آن‌ها واقعاً پذیرفته‌اند که پشت سر ترامپ حرکت کنند و به جزئی از کمپین «فشار حداکثری» او تبدیل شده‌اند. این‌که کدام یک از دو حالت در مورد اروپایی‌ها درست است، در آبان‌ماه امسال مشخص خواهد شد. تا آن زمان، نمی‌توان نتیجه‌گیری قطعی در مورد رفتار احتمالی سه کشور اروپایی داشت.