انقلاب واکسن های کرونا

تصور این است که با ساخت واکسن های درمان بیماری کووید-19 ، جهان از دوران تاریکی وارد عصر روشنایی شده است. به گزارش مردم سالاری آنلاین، نویسندگان مقاله می گویند واکسن های جدید معجزه جهان پزشکی اند و راه را برای چیرگی بشر بر دیگر همه گیری ها در آینده هموار خواهند کرد. مقاله پیش رو توسط نیکل لوری، جاکوب پی کرامر و ریچارد جی هاتچت نوشته و در شماره می/ ژوئن نشریه فارین افیرز منتشر شده است. آنچه در پی می آید برگردان این مقاله است.
 
ویروس جدید کرونا یا همان سارس-کووید-2 حدود یک سال و نیم پیش به یکباره در سرتاسر جهان شیوع یافت. ویروس صدها میلیون نفر را مبتلا کرد، جان میلیون ها نفر را گرفت و سبب مشکلات اقتصادی اجتماعی فراوانی شد. اما تنها کمتر از یک سال پس از شیوع ویروس کرونا در چین، دولت ها توانستند مجوز استفاده از شماری از واکسن ها را علیه بیماری کووید-19، که ویروس جدید کرونا سبب آن بود، تجویز کنند. واکسن هایی که برپایه آر ان ای پیام رسان (ام آر ان ای) ساخته شدند و مرحله توالی ژنتیک ویروس تا آزمایش های انسانی را در کمتر از سه ماه طی کرده بودند، نخستین واکسن هایی بودند که به مرحله تولید رسیدند. در دسامبر سال 2020، اداره غذا و داروی آمریکا (اف دی ای) مجوز استفاده اضطراری استفاده از یک واکسن آر ان ای پیام رسان (واکسن پروتئین ساز.م) را که توسط شرکت آمریکایی فایزر و شرکت آلمانی بیون تک، و یک واکسن مشابه دیگر را، که توسط شرکت آمریکایی مدرنا تولید شده بود، صادر کرد. این مجوزها پس از آن صادر شد که آزمایش های بالینی نشان داد که هر دو واکسن حدود 95 درصد در برابر جلوگیری از بیماری کووید-19 موثرند. همگان از سرعت ساخت واکسن ها شگفت زده شدند اما واقعیت این بود که ساخت این واکسن ها و پیشرفت در دستیابی به تکنولوژی پایه آن، از بیش از یک دهه پیش شروع شده بود. تولید این واکسن ها از نقطه نظر علمی و بهداشت همگانی یک دستاورد خیره کننده است. 
 
تکنولوژی مبتنی بر آر ان ای پیام رسان در حال دگرگون ساختن نحوه و چگونگی مقابله جهان با تهدیدهای همه گیری کنونی و دیگر همه گیری هایی است که در آینده ظهور خواهند کرد. آر ان ای پیام رسان مولکولی است که اطلاعات ژنتیک موجود در دی ان ای یک سلول را از هسته به پلاسمای آن منتقل می کند و سپس در آنجا تبدیل به پروتئین می شود. دانشمندان مدت ها رویای مهار و کنترل آر ان ای پیام رسان را در سر می پروراندند به نحوی که بتوان آن را به بدن انسان تزریق و سلول ها را تحریک کرد تا پروتئین های خاصی را با هدف پیشگیری یا درمان تولید کنند. واکسن های پروتئین سازی که برای مقابله با بیماری کووید-19 ساخته می شوند به این شکل عمل می کنند که به بدن انسان آموزش می دهند آن چیزی را تولید کند که پروتئین سنبله (پروتوین اسپایک) نامیده می شود و روی سطح ویروس قرار دارد. این نوع از پروتئین نوعی واکنش را با هدف ایجاد ایمنی سبب می شود و در پی آن یک پادتن تولید می شود که قادر است در برابر ویروس کرونا، که سبب بیماری کووید-19 می شود، بجنگد و آن را دفع کند.
 
واکسن های پروتئین ساز نه تنها راه حل مقابله با همه گیری جاری هستند بلکه تکنولوژی مبتنی بر آر ان ای پیام رسان همچنین می تواند راه های مقابله با شیوع دیگر بیماری های شبیه به کووید-19 را در آینده به پژوهشگران نشان دهد و برای مقابله با بیماری فرضی ایکس، یعنی ارگانیسم بیماری زایی که هنوز ناشناخته است، و می تواند حداقل به همان اندازه ویروس سارس-کووید-2 مسری بوده و به یک همه گیری حتی کشنده تر منجر شود؛ آمادگی ایجاد کند. علاوه بر این، آر ان ای پیام رسان می تواند به تولید واکسن های معمول بهتری مانند واکسن های آنفولانزا با کارآیی بالاتر کمک کند. اما تکنولوژی ساخت واکسن به همان اندازه مفید است که وجود زیر ساخت های مرتبط با آن. هیچیک از مزایای بالقوه تکنولوژی آر ان ای پیام رسان عملا تحقق نخواهد یافت مگر این که نهادهای بین المللی، دولت ها و شرکت های خصوصی به طور دستجمعی همکاری و اطمینان دهند که منابع و ظرفیت لازم برای بهره برداری کامل از این معجزه پزشکی وجود خواهد داشت.    
 
دستاورد
یک سلسله پیشرفت ها در شصت سال گذشته موفقیت در تولید واکسن های پروتئین ساز را ممکن ساخت. شروع این پیشرفت ها کشف دی ان ای در دهه پنجاه و سپس رمز گشایی از چگونگی فعالیت کد ژنتیک بود. تلاش های نخستین برای کنترل و مهار آر ان ای پیام رسان، عمدتا به این دلیل که نسبتا بی ثبات است، به شکست انجامید. اما دانشمندان در دهه گذشته در این زمینه به موفقیت هایی دست یافتند. دانشمندان با استفاده از نانوتکنولوژی، آر ان ای پیام رسان را داخل یک لیپید پارتیکل (ذره چربی) که اساسا یک حباب کوچک از اسیدهای چرب است قرار دادند و نوعی از یک نانوپارتیکل یا ذره نانو را ساختند که بتوان آن را به گونه ای ایمن به بدن انسان تزریق کرد. دانشمندان همچنین از طریق نوآوری در زیست شناسی مصنوعی، راه هایی را برای ساخت سریع واکسن هایی یافتند که اساس آن بر آر ان ای پیام رسان استوار است.
 
این پیشرفت های علمی و تکنولوژیک همزمان بود با افزایش علاقه همگانی به ساخت واکسن برای مقابله با ارگانیسم های بیماری زا در همه گیری های آینده. به دنبال همه گیری آنفولانزی اچ وان ان وان در سال 2009، دولت آمریکا، در میان دیگر کشورها، قول داد ساخت واکسن ها را سرعت بخشد و زیر ساخت هایی را برای ساخت واکسن ایجاد کند که کارکردهای آن انعطاف پذیر بوده و بتواند با استفاده از همان تکنولوژی پایه، یک ارگانیسم بیماری زا را جایگزین دیگری کند. برخلاف واکسن های معمول، واکسن های پروتئین ساز نیازمند آن نیستند که سویه های یک ویروس در تخم ها یا به روش کشت سلولی رشد داده شود؛ بلکه در مقابل بر یک روند سریع تر و قابل اعتمادتر سنتز شیمیایی متکی اند.
 
در همین حال، تکنولوژی آر ان ای پیام رسان با حمایت بیشتر مالی نهادهای دولتی آمریکا و سایر سرمایه گذاران رو به رو شد. در سال 2017، گروهی از دولت ها و سازمان های خیرخواهانه شامل "ولکام تراست" و "بنیاد بیل و ملیندا گیتس" مرکزی را به نام "ائتلاف برای نوآوری و آمادگی در برابر همه گیری"(سی ای پی آی) راه اندازی کردند و در این مرکز است که ما تلاش می کنیم از ساخت واکسن در برابر ارگانیسم های بیماری زایی که می توانند باعث شیوع منطقه ای یا همه گیری فرا منطقه ای شوند، مانند"بیماری ایکس"،حمایت کنیم. با استفاده از فهرست ارگانیسم های بیماری زای برخوردار از ظرفیت همه گیری، که توسط سازمان بهداشت جهانی جمع آوری شده بود، "ائتلاف برای نوآوری و آمادگی در برابر همه گیری"ویروس مرس را برگزید. مرس نوعی ویروس کرونا بود که برای نخستین بار در سال 2012 پدیدار شد. ائتلاف برای نوآوری و آمادگی در برابر همه گیری این ویروس را به عنوان یکی از ارگانیسم های بیماری زای دارای اولویت برگزید و 125 میلیون دلار برای حمایت از تولید واکسن علیه آن تخصیص داد. این سرمایه گذاری به دنبال پیدایش همه گیری کووید-19 نتیجه داد. دانشمندان و سازندگان واکسن توانستند با استفاده از اطلاعات قبلی در زمینه واکسن های ویروس کرونا مانند واکسن های مرس و پژوهشی که پیش از این در مورد تکنولوژی های واکسن پروتئین ساز و دیگر تکنولوژی های ساخت واکسن صورت گرفته بود، به سرعت در برابر تهدید جدید واکنش نشان دهند.
 
پژوهشگران توالی ژنتیک سارس-کووید-2 را در ژانویه 2020 یعنی در مجموع دو هفته پس از آن که شیوع آن برای نخستین بار به سازمان بهداشت جهانی گزارش شد، منتشر کردند. با شیوع این ویروس تلاش توام با شتاب و پر شوری برای ساخت واکسن شکل گرفت و تعجبی نبود که نامزدهای ساخت واکسن های پروتئین ساز در میان اولین هایی بودند که مرحله آزمایش انسانی واکسن را شروع کردند. واکسن مدرنا در ماه مارس و واکسن فایزر بیون تک در ماه مه به این مرحله رسیدند. در اواخر جولای، این دو شرکت دارویی مرحله سوم آزمایشات را که ده ها هزار نفر در آن شرکت داشتند، شروع کردند. در ماه نوامبر، نتایج نشان داد که هر دو واکسن فوق العاده موثرند. کل روند ساخت واکسن تقریبا سیصد روز به درازا کشید که در زمینه ساخت واکسن به طور باور نکردنی سریع است.
 
بعد از این، چندین کشور مجوز استفاده از هر دو واکسن را صادر کردند و در زمان نوشتن این مقاله، 44 میلیون نفر روند ایمن سازی را با تزریق آن در دو مرحله تکمیل کرده و این میزان در مورد آمریکا به 13 درصد جمعیت رسیده است. تقریبا شصت درصد کل جمعیت اسرائیل حداقل یک دوز از واکسن فایزر بایون تک را دریافت کرده اند و داده های اولیه گویای آن است که واکسن ها هم بر کاهش ابتلا به بیماری کووید-19 و هم کاستن از دامنه انتقال ویروس تاثیر مهمی  داشته است.
 
با وجود این خبرهای خوب، نسل نخست واکسن های پروتئین ساز با چالش هایی رو به رویند. هم ارگانیسم های بیماری زای کووید-19 و هم واکسن ها جدید هستند و پژوهشگران هنوز در مورد ماهیت ایمنی که خواه به وسیله عفونت طبیعی یا واکسیناسیون ایجاد می شود، اطلاعات کافی ندارند. برای مثال روشن نیست که طول دوره ایمنی در برابر کووید-19 چه مدت خواهد بود. واکسن ها همچنین دارای برخی اثرات جانبی هستند(درد بازو، تب، لرز،خستگی و درد عضلانی). این عوارض اگر چه کوتاه مدت هستند اما سبب می شود برخی افراد در مورد دریافت واکسن به دیده تردید بنگرند. ظرفیت ساخت واکسن های پروتئین ساز هنوز محدود است و نیاز به نگهداری در دمای پایین دارد و این در مورد فایزر درجه حرارت فوق العاده پایینی است. این هر دو سبب می شود تا برنامه ریزی برای واکسیناسیون جمعی با دردسرهای لجستیک رو به رو باشد.
 
نگران کننده تر از همه، گونه های جدیدی از سارس-کووید2 اواخر سال گذشته در برزیل، آفریقای جنوبی، بریتانیا و جاهای دیگر رواج یافت. این گونه های جدید ویروس قابلیت انتقال بالاتری دارند و با سرعت بالاتری در جهان شیوع یافته اند. پژوهشگران در تلاش اند دریابند، آیا آنگونه که مطالعات آزمایشگاهی نشان می دهند، این گونه ها کشنده تر نیز هستند و این که آیا از میزان اثرگذاری واکسن های موجود در شرایط واقعی می کاهند؟ دانشمندان باید خود را برای این احتمال آماده کنند که برای مبارزه با گونه های جدید ممکن است به واکسن های جدید یا واکسن های منطبق با آن ها نیاز باشد. مانند سایر تولید کنندگان واکسن، سازندگان واکسن پروتئین ساز می کوشند زیرساخت های لازم برای واکنش در برابر گونه های جدید را فراهم کنند. دو شرکت مدرنا و فایزر و بایون تک پیشاپیش ارائه دوزهای جدید واکسن های خود را، در صورتی که به آن نیاز باشد؛ آغاز کرده اند. این خود آزمون دیگری است در مورد سرعت پیشرفت و ساخت یک واکسن پروتئین ساز جدید.
 
نیاز به سرعت
 
پیدایش گونه های جدید ویروس بدان معناست که دانشمندان و سازندگان واکسن باید بر سرعت ساخت واکسن های نوین بیافزایند. زمانی که ائتلاف برای نوآوری و آمادگی در برابر همه گیری (سی ای پی آی) راه اندازی شد، امیدوار بود که زمان لازم برای ساخت واکسن های جدید را به طور اساسی کاهش دهد و روند تعیین توالی ژنتیک ویروس تا آزمایش های بالینی را طی شانزده هفته به سرانجام برساند. اما این بازه زمانی برای بیماری های سریع الانتقال و با خطر کشندگی بالا بسیار کند به شمار می آید. از مان شیوع بیماری کووید-19 در یک استان چین تا تبدیل آن به یک همه گیری فراگیر کمتر از دوازده هفته طول کشید. نظر سی ای پی آی این است که برای مقابله با گونه های در حال پیدایش ویروس، دولت ها و شرکت ها باید واکسن را طی صد روز بسازند و انگلیس در ماه فوریه از سایر اعضای گروه هفت خواست هدف گذاری صد روزه را بپذیرند.

 
اما حتی با در اختیار داشتن تکنولوژی پیشرفته، دولت ها برای ساخت سریع واکسن با فراز و نشیب هایی رو به رو خواهند بود زیرا در ابتدا باید برخی چالش های لجستیک را از پیش پا بردارند. دولت ها باید اطمینان بدهند که مواد لازم برای ساخت واکسن در مقیاس وسیع به فوری در دسترس خواهد بود. درحال حاضر، بسیاری از مواد خام و ترکیبات ضروری برای ساخت واکسن علیه یک گونه جدید، شامل فیلترها، لوله ها و چربی ها برای ساخت ذرات نانو با کمبود رو به رویند. بهبود دسترسی به مواد خام بیشتر و افزایش ظرفیت ساخت واکسن، مستلزم دسترسی به منابع مالی بیشتر است. هیچ نهادی در جهان در این زمینه مسئولیتی ندارد و اتکای صرف بر نیروهای بازار احتمالا نابرابری ها را از نظر دسترسی به واکسن میان کشورهای ثروتمند و کشورهای دارای درآمد کم و متوسط تشدید خواهد کرد.
 
در همان حال که دولت ها برای غلبه بر این چالش ها می کوشند، سازندگان واکسن می توانند روند تولید واکسن را سریع تر و کارآمدتر سازند. تا آنجا که به مقابله با گونه های سارس-کوو-2 مربوط است، سازندگان واکسن و نهادهای تنظیم مقررات مربوطه باید در مورد یک رهیافت روان و چابک برای انجام آزمایش های بالینی، که شواهد مربوط به عملکرد واکسن های از قبل مجاز اعلام شده کووید-19 را مورد استفاده قرار می دهد (به منظور جلوگیری از تکرار غیر ضروری)، به توافق برسند. سازندگان واکسن و نهادهای تنظیم مقررات همچنین باید این اطمینان را ایجاد کنند که واکسن ها در عین پرهیز از انجام آزمایشات زمانبر مرحله سوم ایمن و موثرند.  نیل به پیشرفت های تکنولوژیک در مقابله با بحران جاری، برخورداری از زیر ساخت هایی را که در آن یک ارگانیسم بیماری زا می تواند جایگزین دیگری شود به واقعیت نزدیک تر کرده است. پیش از این، اداره غذا و داروی آمریکا (اف دی ای)، و آژآنس دارویی اروپا راهنمای تعیین مقررات اولیه را در مورد چگونگی انطباق سریع واکسن های کووید-19 با گونه های جدید ویروس منتشر کرده اند.
 
اکنون کارشناسان ائتلاف برای نوآوری و آمادگی در برابر همه گیری معتقدند که برای مقابله با یک ارگانیسم بیماری زای کاملا جدید، و نه فقط گونه جدیدی از ویروس که سبب بیماری کووید-19 می شود، باید بتوان طی صد روز واکسنی تولید کرد که بتواند در برابر شیوع منطقه ای یک ویروس که توان تبدیل به همه گیری جهانی را دارد، به نحو مناسبی واکنش نشان دهد. با توجه به اثرات ویران کننده ای که بیماری کووید-19 به جای گذاشت، یک سال چشم انتظاری برای ساخت یک واکسن بسیار طولانی است. واکسن هایی که برای ساخت آنان از تکنولوژی آر ان ای پیام رسان استفاده می شود، با میزان اثرگذاری مطلوب و سرعت ساخت، به گونه ای اجتناب ناپذیر نقش عمده ای در مبارزه با همه گیری های آینده ایفا خواهند کرد.
 
ساخت واکسن های پروتئین ساز جدید ممکن است چندان وقت نگیرد اما هنوز به تست نیاز دارند و سرعت تحویل آن به سرعت تولید و توزیع آن بستگی دارد. زمانی که یک واکسن ساخته می شود اغلب باید به سرتاسر جهان حمل شود تا به شکل نهایی درآید و آماده تزریق شود. از آنجا که ساخت واکسن های پروتئین ساز عمدتا در کشورهای ثروتمند انجام می شود تاخیر در تهیه و بسته بندی، ورود واکسن به کشورهای فقیرتر را کند می کند. به این ترتیب، تلاش برای ایجاد آمادگی در برابر همه گیری باید شامل نوآوری مورد نیاز برای به کارگیری سیستم های ساخت استانداری باشد که بتواند تولید واکسن و نیز انجام مراحل نهایی بسته بندی و توزیع را تسیهل کند. تکنولوژی های جدید در این ارتباط امیدوار کننده اند و برای مثال یک شرکت آلمانی به نام "کیور وک" که در زمینه بیوتکنولوژی فعالیت می کند و شرکت خودرو سازی "تسلا گرومان" متعلق به ایلون ماسک در یک پروژه مشترک قصد دارند واحدهای تولید واکسن سیاری را بسازند که قابلیت انتقال به محل شیوع را داشته و بتواند  واکسن های مورد نظر را به سرعت در محل تولید کند.
 
ورای مبارزه با بیماری های همه گیر، واکسن های پروتئین ساز توان آن را دارند تا در زمینه تامین سلامت و بهداشت جهانی انقلابی به پا کنند. برای مثال آنفولانزا را در نظر بگیرید؛ نوعی بیماری تنفسی که سالانه در آمریکا بین دوازده هزار تا شصت و یک هزار قربانی می گیرد و مانند بیماری کووید-19 به گونه ای ناموزون بر بخش های معینی از جمعیت، بویژه سالمندان، اثر می گذارد. همه ساله کارشناسان و سازندگان واکسن می کوشند سویه های جدیدی از ویروس آنفولانزا را که احتمال شیوع آن در فصل سرماخوردگی بعدی بیشتر است، پیش بینی کنند. پس از آن، در مجموع  شش ماه زمان می برد تا فرمول یک واکسن کشف شود، واکسن ساخته شود و در اختیار بیماران قرار گیرد. اما گاهی اوقات در فاصله ای که سازندگان کار روی سویه های واکسن فصل را شروع می کنند تا زمان شروع تولید واکسن؛ ویروس های درحال گردش آنفولانزا دچار تغییر می شوند. در چنین شرایطی روند ساخت واکسن برای انطباق با تغییرات جدید طولانی خواهد بود. زمانی که چنین ناهمخوانی رخ می دهد بیمارن از تزریق واکسن آنفولانزا نفع چندانی نمی برند و اغلب یک فصل آنفولانزای سخت تر و مرگبارتر در پیش خواهد بود.
 
حال، ساخت واکسن های پروتئین ساز می تواند خطر ناهمخوانی واکسن با ویروس در گردش آنفولانزا را کاهش دهد. حداقل در تئوری، ساخت یک واکسن آنفولانزای فصلی جدید در مقادیر زیاد به جای ماه ها می تواند طی چند هفته ساخته شود. افزایش سرعت ساخت به پژوهشگران زمان بیشتری خواهد داد تا در مورد ترکیب واکسن فصلی تصمیم بگیرند که نتیجه آن همخوانی بیشتر میان واکسن و سویه های آنفولانزای در حال گردش خواهد بود. تکنولوژی جدید ساخت واکسن همچنین ممکن است فرصت های جدیدی را در زمینه ساخت واکسن علیه ویروس های پیوسته در حال تغییر مانند "نورو ویروس" که سبب بیماری حاد دستگاه گوارش می شود، پدید آورد.
 
تکنولوژی مبتنی بر آر ان ای پیام رسان همچنین می تواند ضعف عملکرد برخی واکسن های موجود را بر طرف کند. برای مثال، واکسن های پروتئین ساز ممکن است راه ایمن تری برای واکسینه کردن افرادی که بدنشان دارای نقص ایمنی است و نیز زنان باردار که اغلب به آنان توصیه می شود از زدن واکسن های سنتی حاوی نوع ضعیف شده ویروس بپرهیزند، ارائه کند. همچنین با در نظر گرفتن موفقیت واکسن های مدرنا و فایزر بیون تک در محافظت از سالمندان در برابر بیماری کووید-19، دیگر واکسن های پروتئین ساز نیز ممکن است برای افراد مسن تر، که سیستم ایمنی ضعیف تری دارند، بخوبی کارآمد باشد.
 
دوران تاریکی و طلیعه جدید 
دانشمندان در آغاز راه رمز گشایی از توان کامل واکسن های پروتئین ساز هستند. برای تضمین دسترسی تعداد بیشتری از افراد به این واکسن ها، پژوهشگران نیازمند یافتن راه هایی برای کاهش هزینه ساخت این واکسن ها هستند و برای نمونه دسترسی آسان به مواد اساسی مورد نیاز ساخت این واکسن ها و نیز کارآمد ساختن روندهای تولید آنان حایز اهمیت است.  همچنین برای غلبه بر بی اعتمادی مردم به تکنولوژی جدید، که قابل درک است، پس از تایید واکسن ها باید مستندات بیشتری در مورد پژوهش بالینی و عملکرد واکسن در زندگی واقعی، در اختیار عموم قرار گیرد تا میزان ایمنی و موثر بودن آنان را به نمایش بگذارد. 
 
روند واکسیناسیون در دوران همه گیری جاری به دلیل نبود منابع مالی و دیگر منابع به تاخیر افتاده و امکان خریدهای زود هنگام و ضروری مواد خام و نیز سرمایه گذاری در ظرفیت های ساخت واکسن را محدود کرده است. حفظ آمادگی در آینده نه تنها نیازمند تسهیل ساخت واکسن است بلکه همچنین تضمین دسترسی آسان به منابع مالی را می طلبد. کمیسیون تامین مالی واکسن که اخیرا با حمایت گروه بیست راه اندازی شد شروع امیدوار کننده ای است و نشانه آن است که دولت ها ضرورت اقدام دستجمعی را به رسمیت شناخته اند.
 
یک چالش بنیادی نهایی به قوت خود باقی است. دانشمندان تنها زمانی قادرند یک واکسن بسازند که عوامل بیماری زای جدیدی کشف کرده و توالی ژنتیک آن را مشخص کرده باشند. این امر نیازمند یک سیستم نظارتی بهتر و سریع تر و نیز به اشتراک گذاری داده های بین المللی است و برای ایجاد چنین ساز و کاری تجارب با ارزشی در اختیار است. از سال 1952، "نظام نظارت و واکنش آنفولانزای جهانی"، زیر نظر سازمان بهداشت جهانی، به طور پیوسته ویروس در حال چرخش آنفولانزا را در سرتاسر جهان زیر نظر داشته و هر سال دو بار توصیه هایی در مورد ترکیب واکسن های انفولانزا ارائه کرده است. این نظارت هماهنگ و تلاش برای تصمیم سازی در باره آن، کارآمد بوده و براحتی توانسته است زمینه را برای نظارت بر گونه های نو ظهور سارس-کووید-2 و سایر عوامل بیماری زا فراهم آورد. کارآمدی چنین ساز و کاری منوط به ارتباط نزدیک و همکاری میان نهادهای بین المللی مانند سازمان بهداشت جهانی
 
سازندگان واکسن در بخش خصوصی، نهادهای تنظیم مقررات در سطح ملی و جامعه علمی جهانی است. "برنامه کواکس" که می کوشد واکسن های کووید-19 را در مقیاس گسترده ای در میان مردم کشورهای با درآمد اندک توزیع کند نمونه خوبی از چنین همکاری جمعی است که زیر نظر"ائتلاف برای نوآوری و آمادگی در برابر همه گیری"، سازمان بهداشت جهانی و مشارکت دولتی-خصوصی "اتحاد جهانی برای واکسناسیون و ایمن سازی" (گاوی)، فعالیت می کند.
 
عصر جدیدی در ساخت واکسن آغاز شده است. سال 2020، نه تنها به دلیل همه گیری کووید-19 بلکه به عنوان اوج تقریبا یک دهه پیشرفت های تکنولوژیک در یادها خواهد ماند. جهان با دسترسی به زرادخانه ای از تکنولوژی های ساخت واکسن و در راس آن آر ان ای پیام رسان از خاکستر همه گیری کرونا قد راست خواهد کرد. این موفقیت ها که در عصر ظلمات به دست می آید زمینه های بیشتری را برای خوشبینی فراهم می آورد و نوید آن را می دهد که جوامع در آینده قادر خواهند بود در برابر تهدید همه گیری هایی که پیدایشان خواهد شد بسیار سریع تر، موثرتر و معقول تر واکنش نشان دهند.
ترجمه: حشمت الله رضوی