اوپک؛ دبیرکل جدید، ماموریت جدید

 هفته گذشته وزرای نفت کشورهای عضو اوپک، در یک نشست ویژه، دبیر کل جدید این سازمان را انتخاب کردند.
 
جواد اوجی وزیر نفت کشورمان با اعلام این خبر در مورد روند انتخاب دبیرکل جدید اوپک گفت: "از مدتی پیش موضوع معرفی نامزدها برای انتخاب دبیرکل آینده اوپک در سطح وزیران این سازمان مطرح شده بود...... در این مدت تنها کویت بود که از حدود دو ماه پیش نامزد مورد نظر خود را برای این سمت به ‌طور رسمی معرفی کرده بود."
 
به گفته وزیر نفت، "با وجود گمانه‌زنی‌ها هیچ‌یک از دیگر کشورهای عضو اوپک برای سمت دبیرکلی اعلام نامزدی نکردند و بر این اساس با توجه به سوابق، تجربه‌ها و شناخت کشورهای عضو از نامزد کویت (هیثم الغیص)، نشست وزارتی اوپک به اتفاق آرا و براساس اصل اجماع تصمیم گرفت آقای الغیص برای سه سال به‌عنوان دبیرکل این سازمان انتخاب شود."
 
طی دهه های گذشته روند انتخاب دبیر کل اوپک هیچگاه چنین در سکوت برگزار نشده است. در گذشته، معمولا از مدت ها پیش کشورهای عضو نامزدهای مورد نظر را برای احراز پست دبیرکلی معرفی می کردند و روند انتخاب دبیرکل اغلب به درازا می کشید. طولانی شدن روند انتخاب دبیرکل اوپک در گذشته عمدتا ناشی از دیدگاه متفاوت ایران و عربستان به این جایگاه بود. ایران زمانی که دومین تولید کننده بزرگ نفت اوپک بود رهبر بازها به شمار می آمد و عربستان رهبر کبوترها. استراتژی بازار دو کشور نیز متفاوت بود. ایران، اگر نه همیشه، اغلب در اوپک از استراتژی قیمت های بالای نفت حمایت می کرد و عربستان از سهم بازار. گذشته از این، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، رقابت دو کشور در عرصه های گوناگون از جمله نفوذ منطقه ای تشدید شد و بر روند انتخاب دبیرکل اوپک اثر گذاشت.
 
به این ترتیب، نامزدهای ایران و عربستان در چهل سال گذشته نتوانسته اند این سمت را احراز کنند و دبیرکل اوپک عمدتا از کشورهای آفریقایی مانند لیبی، نیجریه و الجزایر و در مواردی از کشورهای آمریکای لاتین مانند ونزوئلا و اکوادر انتخاب شده است. زمانی که اندونزی عضو اوپک بود این کشور نیز سهمی در احراز سمت دبیر کلی اوپک داشت.
 
اما چرا این بار آنگونه که وزیر نفت گفته است با وجود گذشت ماه ها، بجز کویت، دیگر کشورهای عضو نامزدی را برای احراز پست دبیر کلی معرفی نکردند؟
 
وضعیت کرونایی در جهان و برگزاری نشست های وزرای نفت اوپک به صورت غیرحضوری، درس از کشمکش های گذشته، تنزل جایگاه ایران در رده بندی بزرگ ترین تولید کنندگان و صادر کنندگان نفت اوپک و احتمالا پیشینه قابل قبول نامزد کویت در زمینه مسایل نفت و دیپلماسی می تواند از جمله دلایل انتخاب بی سر و صدای دبیرکل اوپک باشد.
 
اما یک عامل بیرونی را نیز می توان به علل احتمالی انتخاب بی سر و صدای دبیرکل اوپک اضافه کرد و آن نقش انرژی های فسیلی در فرایند آلایندگی و گرم شدن زمین و تنزل جایگاه اوپک در جهان در عصر تغییرات آب و هوایی است.
 
اگر اوپک در دهه های گذشته به دلیل تامین نفت مورد نیاز جهان جایگاه ویژه ای داشت، نفت اکنون از عوامل عمده آلایندگی و گرم شدن هوا به شمار می آید. به عبارت دیگر اگر در گذشته جهان تشنه نفت بود اکنون تشنه رهایی از نفت و دیگر سوخت های فسیلی است.
 
اکنون شرکت های نفتی بین المللی از جمله اکسون موبیل و شورون در آمریکا برای مشارکت در توسعه منابع نفت و گاز با چالش جدی سهامداران طرفدار کاهش آلایندگی رو به رویند و در هلند دادگاهی شرکت رویال داچ شل را موظف کرده است میزان آلایندگی ها را تا سال 2030، به میزان 45 درصد در مقایسه با میزان سال 2019 کاهش دهد. گذشته از این هر روز شمار فزاینده ای از افراد، شرکت ها و کشورها در گستره جهانی دست به ابتکارات جدیدی می زنند تا به طور روز افزونی سهم سوخت های فسیلی را در سبد مصرف انرژی جهانی کاهش دهند و به نوبه خود به پویش به صفر رساندن آلاینده ها در سال 2050 کمک کنند.
 
برقی شدن خودروها که تولید آن به ده درصد کل خودروهای جهان رسیده است بخشی از این پویش است و استفاده روز افزون از انرژی های تجدید پذیر برای تولید برق جنبه دیگری از این تلاش.
 
اما واقعیت این است که هنوز پیشرفت تکنولوژی و تولید انرژی های پاک به مرحله ای نرسیده است که بتوان نقش و اهمیت نفت را نادیده گرفت و سناریوهای سازمان های تخصصی بین المللی از جمله اوپک و آژانس بین المللی انرژی نشان می دهد سهم نفت حداقل طی دو دهه آینده در تامین انرژی جهان انکار ناشدنی خواهد بود.
 
در کشاکش تغییرات آب و هوایی، اوپک می کوشد خود را برای کمک به نیل به هدف جهانی کاهش آلاینده ها آماده کند. دبیر کل کنونی اوپک، محمد بارکیندو، تا کنون فعالانه در نشست های بین المللی تغییرات آب و هوایی شرکت کرده و دیدگاه اوپک را در باره این چالش تهدید کننده جامعه بشری بیان داشته است. اما برای مجموعه کشورهایی که به درآمد حاصل از فروش نفت بشدت وابسته اند، دست کشیدن از انرژی های فسیلی برای تحقق اهداف کاهش آلایندگی و جلوگیری از گرم شدن هوا به راحتی ممکن نیست. جدای از این درست است که اوپک مجموعه ای از کشورهای تولید کننده سوخت های فسیلی است اما آلاینده کنندگان اصلی هوا و گرمایش زمین کشورهای مصرف کننده هستند. نفت کشورهای عضو اوپک در کشورهای مصرف کننده بزرگ جهان از جمله در آمریکا، کشورهای اروپایی، چین و هند به مصرف می رسد و بر اساس آمار جهانی این کشورها سهم بسیار زیادی در انتشار دی اکسید کربن دارند.
 
بعلاوه اگر جهان بدون تولید کافی منابع انرژی جایگزین تصمیم بگیرد از مصرف سوخت های فسیلی بکاهد به دلیل نیاز جهانی به این منابع و کمبود احتمالی آن، ممکن است نوسانات قیمتی شدیدی روی دهد که به زیان اقتصاد جهان خواهد بود. افزایش قیمت های گاز در اروپا، افزایش شش درصدی مصرف ذغال برای تولید برق در سال 2021 و درخواست دولت جو بایدن از کشورهای عضو اوپک برای افزایش عرضه، اما همزمان محدود کردن حفاری های جدید در داخل، از نیاز به برنامه ریزی سنجیده برای نیل به اهداف جلوگیری از گرمایش زمین و کاهش آلاینده ها حکایت دارد.
 
دبیر کل کنونی اوپک، محمد بارکیندو، در کنفرانس آب و هوایی گلاسکو که آبان ماه گذشته برگزار شد اعلام داشت: تصور این که گذار انرژی به معنای عبور از نفت و دیگر انرژی های فسیلی به سوی تجدید پذیرها است، گمراه کننده است و به طور بالقوه برای جهانی که همچنان تشنه همه منابع انرژی است، خطرناک خواهد بود. همچنین از نظر دبیرکل اوپک تغییرات آب و هوایی و فقر انرژی دو روی یک سکه اند و توازن شکننده میان کاهش آلاینده ها، ارزان بودن و امنیت انرژی نیازمند تدوین سیاست های جامع و پایدار است. از نظر دبیرکل کنونی اوپک در تلاش برای کاهش آلاینده ها، انرژی های فسیلی بخشی از راه حل اند و نه مانعی بر سر راه آن.
 
در چنین شرایطی و برای تامین منافع کشورهای صادر کننده نفت و همزمان نیل به هدف جلوگیری از گرم شدن زمین و کاهش آلاینده ها، از هیثم الغیص، دبیر کل جدید اوپک از کویت، انتظار می رود چالشی را که اعضای اوپک با آن رو به رویند، جدی بگیرد. بیراه نیست اگر از دبیرکل جدید اوپک انتظار داشته باشیم در دبیرخانه این سازمان، که ریاست آن را برعهده دارد، دپارتمان جدیدی با هدف انجام تحقیقات در مورد چگونگی کمک کشورهای تولید کننده نفت برای نیل به هدف کاهش آلاینده ها ایجاد کند و در بیانیه های نشست های وزارتی، یا در گزارش های سالانه، در مورد موفقیت های به دست آمده گزارش دهد.