نسبت سنجی انتخابات آمریکا با راهبردهای ایران

در هم تنیدگی سیاست های داخلی و خارجی کشورها به مدد رشد تکنولوژی و ابزارهای ارتباطی بعلاوه تغییر ماهوی تعاملات بین المللی، حدودِ تاثیر و تاثرِ فعل و انفعالات داخلی کشورها را فراتر از مرزهای آنها گسترانیده است.
اقتدار سیاسی و بین المللی، قابلیتِ فناوری های نظامی، و شبکه های اقتصادی-مالی-بانکی کشورها تعیین کننده گستره ی جهانی اتفاقات و رخدادهای داخلی آنهاست. این تاثیرات از کشوری به کشور دیگر متفاوت است و برد آن نیز متغایر است. برای مثال حدود و ثغور تغییرات سیاسی یک کشور می تواند در حد و اندازه ی یک منطقه یا یک قاره یا در حد و اندازه ی جهانی باشد.
انتخاباتی مانند آمریکا بُرد جهانی دارد و کشورها، مناطق و گروههای متعددی را به خودش مشغول می کند. تا جایی که خیلی ها مقدرات سیاست های داخلی و خارجی خود را به خروجی آن معطوف کرده اند.
بر این اساس انتخابات آمریکا بدون شک تبدیل به انتخاباتی در طرازِ جهانی شده است و کشورهای مختلف بصورت مستقیم یا غیرمستقیم از آن تاثیرپذیرند. برای نمونه سفیر آمریکا در اسرائیل مدعی بوده اگر ترامپ مجددا رای بیاورد خاورمیانه را تا 100 سال آینده تغییر می دهیم.
در ایران  فارغ از آنچه در پستویِ ذهنی تصمیم گیرندگان می گذرد، دو دیدگاه مطرح می شود. یک نظر؛ دولت را متهم به ولنگاری اقتصادی و رها کردن امور با نگاه به خارج می کند. آنها می گویند دولت رهایی از فشارهای طاقت فرسای تحریم و بسامان کردن شرایط آشفته ی اقتصادی را به انتخابات آمریکا گره زده است. منظورشان این است که دولت منتظر است تا جو بایدن نامزد دموکرات برنده بشود. طیف افراطی تر این نگاه را بیان می کند که دولت عامداً در تنورِ آشتفگی های اقتصادی می دمد و زمینه ساز فشارهای نامتعارف به مردم می شود تا بتواند مذاکره با آمریکا را به نظام تحمیل کند.
با توجه به اینکه برجام ماحصل توافق ایران با شش قدرت جهانی در برهه ای که دولت دموکرات در آمریکا مستقر بوده و نامزد فعلی معاونت ریاست جمهوری آمریکا را بر عهده داشته است، بایدن با برگشت به برجام برای اعاده ی چهره آمریکا در جهان، قدم موثری برخواهد داشت. برگشت آمریکا به برجام نیز به معنای برداشتن فشار تحریم ها است. در این مورد ایران نیز قبل از خروج ترامپ از برجام شرایط به مراتب بهتری داشت و گشایش های خوبی صورت گرفته بود.
 آنها با این استدلال به دولت حمله می کنند که با ربط دادن مسائل داخلی به اتفاقات خارجی، بنا دارد کشور را به راهی ببرد که قبل از این در قالب برجام پیموده بود. آنها برجام را خاطره ناخوشایندی می دانند که شرایط اسفناک کنونی زاییده آن است. این نگاه برجام را بالمره منفی می بیند و هیچ گونه آیتم مثبتی برایش متصور نیست. این مواضع فاقد نگاه بی طرفانه و پدیدارشناسی به برجام است. ناگفته پیداست که با این مفروضات کارشکنی ها و موانعی را که خودشان در ناکامی برجام اتخاذ کرده اند نادیده می گیرند.
مطلوب این دیدگاه استمرار چالش های ایران و آمریکا است و دولت را تشویق می کنند که برای در امان ماندن از استیلایِ کمرشکن تحریم ها به سمت رابطه ی آلترناتیو برود. رابطه ی جایگزین، قرارداد 25 ساله ایران و چین است. رابطه ای که اگرچه در مغایرت با سیاست مستقلانه «نه شرقی نه غربی» است اما در تقابل با فشارهای حداکثری و بی سابقه ی آمریکا قادر است در مقابل فروپاشی اقتصادی، کشور را مرهمی هر چند کوتاه مدت باشد. مخالفان اما با توسل به راهبردهای پیچیده ی سیاست خارجی چین و ابتناء آن بر تعاملات و تبادلات اقتصادی و همچنین با اتکاء به سوابق سیاست های چین در چالش های گذشته ایران و غرب، نه تنها چین را شریک مناسبی نمی دانند بلکه گره زدن مقدرات کشور به سیاست های چین را مصداق از «چاله به چاه افتادن» ارزیابی می کنند.
چیزی که آنها تصورش را نمی کردند این بود که چین حاضر نباشد این نقش را ایفا کند. مسئله ای که در سفر آقای ظریف به چین در بهت و ناباوری به او منتقل شد. چینی ها صریحاً جواب منفی ندادند اما منوط کردن انعقاد قرارداد به مسائل منطقه ای(عادی سازی روابط ایران با همسایگانش که مرادشان امارات متحده عربی و عربستان سعودی بود) خود نوعی حواله کردن قرارداد به آینده ای مبهم بود. اگر ایران قادر باشد روابط منطقه ای خود را با همسایگان عادی سازی کند، دریچه ای به رقیق کردن فشارهای اقتصادی است که همین مقدمه خود، ضرورت قرارداد 25 ساله با چین را کمرنگتر خواهد کرد.
دیدگاه دوم در تقابل با نظر قبلی استدلال می کند که ایران به صورت کلی و دولت به صورت اخص به بیرون از ایران چشم ندوخته است و برای نجات از شرایط بغرنج کنونی، بهینه ترین راه حل ممکن یک فرمول داخلی است.
تا قبل از آشفتگی های کنونیِ اقتصادی در حوزه های مختلف ارز، سکه، طلا، زمین، خودرو، تورم، فساد و قس علیهذا ایران در تریبون های رسمی منکر تاثیرات تعیین کننده تحریم ها بود. تحریم ها یا بی تاثیر جلوه داده می شدند یا اثرات آنها محدود و قابل مدیریت و دور زدن برآورد می شدند. جایی که آقای ظریف از دارا بودن phd در دور زدن تحریم ها یاد می کرد.
تحریم ها اما با خروج ترامپ از برجام و تنگ تر شدن هر چه بیشتر حلقه های آن حیطه های مختلف زندگی ایرانیان را تحت تاثیر خودش قرار دادند. گره خوردن اثرات تحریم ها با سوء استفاده و سوء مدیریت های داخلی یکی از مهمترین عوامل ناآرامی های دیماه 1396 و آبان ماه 1398 بوده اند. کم کم در سپهر سیاسی ایران طبقه ای ایجاد شد که زیست اقتصادی خود را به تحریم ها گره زدند. کاهش یا تشدید تحریم ها ربط مستقیمی با حیات و ممات آنها در داخل ایجاد می کرد. از این رو است در که کمال ناباوری مشاهده می شود در کل تاریخ، یک کشور از تحریم های خارجی این همه تاثیرپذیر بوده است. مابقی کشورهایی که حتی زیر جنگ های فرسایشی مدت دار نیز بوده اند اینقدر از ناحیه فشارهای خارجی آسیب ندیده اند. تحریم ها قادر نبودند اینقدر زیر و بم کشور را درنوردند مگر همگرایی و همنوایی داخلی با آنها!
ملاحظه می شود که هر دو دیدگاه کسری از واقعیت را دارند و بخشی از آن را ندارند. نه می شود یکسره مقدرات کشور را به انتخابات یک کشور دیگر گره زد و نه می شود بالمره از آن تبری جست. حقیقت در این میانه در نوسان است. یعنی شرایط کنونی به شدت از در هم تنیدگی و اختلاط برآوردهای غیرحرفه ای داخلی و خارجی رنج می برد.
فقدان انسجام ساختاری و اجماع استراتژیک در داخل بعلاوه اِعمال فشارهای حداکثری تحریم ها از سوی آمریکا و همچنین نقش منفی کشورهای منطقه ای و جهانی در ابتر کردن «برجام» باعث شده که ایران در شرایط بسیار پیچیده ای قرار گیرد. راهبرد «نه جنگ نه مذاکره» با آمریکا به عنوان یک تاکتیک در راستای حفظ موجودیت اقتصادی-سیاسی دارای مزایا و معایب مخصوص به خود بوده است. شرایط تحمیلی اپیدمی کرونا مزید بر علت شد و زهر تحریم ها را بیشتر از آنچه تلقی می شد، تسری داد و تشدید کرد.
اگر کرونا وبال اقتصاد ایران نمی شد، عدم امکان قهریِ صدور نفت می توانست ایران را به سمت ایده آل همیشگی اش یعنی «اقتصاد بدون نفت» سوق دهد. اما کرونا اقتصاد را که خود گُل بود به سبزه نیز آراست.
از اینرو بدون شک خروجی انتخابات آمریکا بر ایران مثل سایر کشورها تاثیر مستقیم و غیرمستقیم متعددی دارد، به خصوص در کم و کیف رابطه ی خصمانه. این گزاره از این منظر که در هر صورت آمریکا و ایران خصمِ 40 ساله اند و ایران می داند استراتژی کلان ایالات متحده بر تغییرات سخت افزاری و نرم افزاری در مورد خودش ابتنا دارد، تا اندازه ای دوگانه چشم به انتخابات و بی اعتنایی به آن را خالی از واقعیت ارزیابی می کند.
واکنش های بازارهای موازی داخلی به فعل و انفعالات انتخاباتی آمریکا و بی تحرکی سرمایه ها تا مشخص شدن خروجی آن نشانگر تاسی پذیرفتن سیاست های داخلی از آن است.
در این میان بهترین سناریو برای مدیریت داخلی اجتناب از پرسه زدن در وادیِ نگاه به خارج یا اجتناب از آن است. مطلوب این است که دو سناریو برای خروجی این انتخابات مفروض شود. سناریوی اول انتخاب مجدد ترامپ است که به احتمال فراوان استراتژیِ فشار اقتصادی و همچنین انزوای منطقه ای ایران با ترغیب و تحمیلِ کشورهای عرب مسلمان به عادی سازی روابط با اسرائیل ادامه می یابد. در این شرایط ایران همچنان در دوگانه مذاکره یا عدم مذاکره انتخاب سختی خواهد داشت. هر دو آسان نیستند.
سناریو دوم انتخاب بایدن است. درست است که بایدن وارث برجام است و به آن تعلق خاطر دارد اما او به سادگی دستاوردهای فشارهای همه جانبه ی ترامپ را نادیده نخواهد گرفت و بر خاکستر آنها در صورت برگشت به برجام نیز برجامش متفاوت از قبلی خواهد بود. روی خوش نشان دادن به تعهدات بین المللی و همنوایی با مؤتلفین جهانی از سوی بایدن بهتر می تواند در قالبی متفاوت از آنچه ترامپ دنبال می کرد فشارهای بیشتری را به ایران وارد آورد. ترامپ نتوانست اجماع جهانی علیه ایران را ایجاد کند و در یکی دو مورد منزوی نیز شد. به نظر می رسد کار ایران با بایدن نیز ساده نخواهد بود.
در مجموع سیاست داخلی و خارجی ایران در یک وزن کشی سخت باید یکی دیگری را تابع خود نماید، مانند آنچه در میانه اقتصاد و سیاست در جریان است. باید دید اقتضائات داخلی و نابسامانی های اقتصادی می تواند سیاست خارجی را تا اندازه ای منعطف کند یا خیر! البته شاید اگر مقتضیات داخلی و واقعیت های عینی جامعه بویژه اقتصادی بتواند امیال خود را بر اذهان تصمیم گیرندگان هژمون نماید، بحث از انعطاف فراتر برود و مسئله به تحرکاتی بنیادین منجر شود!