اقلیما: فقر دامنه اعتیاد را به کودکان و زنان کشانده است

دامنه فقر و بیکاری بسیار گسترده است. بحران‌های اقتصادی که تنها زندگی افراد بالغ را تحت تاثیر خود قرار نداده و کودکان را نیز از سهم زندگی محروم می‌کند. کودکانی که باید برای ساختن آینده خود آموزش ببینند، مجبور به کار می‌شوند. از طرفی پدران و مادران از بیکاری یا اجبار کار با حقوق پایین رنج می‌برند. شرایط سخت اقتصادی یکی از عوامل موثر در افزایش آسیب‌های اجتماعی از جمله اعتیاد است.

شرایطی که طی ماه‌های گذشته در خصوص وضعیت اعتیاد مطرح بود، نشان دهنده وضعیت بحرانی برای زنان و کودکان است. با وجود اینکه فاطمه دانشور، رييس كميته اجتماعي شوراي شهر تهران خبر داده بود بر اساس مصوبه اين شورا، در سال آينده از چهار مركزي كه توسط شهرداري تهران براي درمان اعتياد راه‌اندازي خواهد شد، يك مركز به درمان كودكان معتاد [افراد زير ١٨ سال] اختصاص مي‌يابد. اما عليرضا جزيني، قائم مقام دبيركل ستاد مبارزه با مواد مخدر در واكنش به اظهارات دانشور درباره احداث كمپ ترك اعتياد كودكان در شهر تهران گفت كه اين موضوع هنوز به تصويب نرسيده است.

دکتر مصطفی اقلیما رئیس انجمن علمی مددکاران اجتماعی ایران در رابطه با افزایش آمار اعتیاد زنان و کودکان به نامه نیوز گفت:" در گذشته برای کشیدن تریاک وسیله و جای خاص می‌خواست، گروه خاصی بودن که این کار را انجام می‌دادند. بیشتر مردان بودند که منقل درست می‌کردند و به خاطر تشریفاتی که لازم داشت نه بچه می‌توانست زیاد طرفش برود و نه زنان زیاد نسبت به آن توجه نشان می‌دادند. اما با مدرن شدن جامعه و افزایش فشارهای اجتماعی که برای مردم پیش آمد، این آسیب به کودکان رسید. زمانیکه بیکاری و فقر در جامعه زیاد می‌شود، افراد بیکار می‌شوند که باعث می‌شود زندگی درستی نداشته باشند. باید این افراد در جایی و به روشی بتوانند آرامش خود را بدست آوردند، که گاهی از آرامش‌بخش استفاده می‌کنند."

وی افزود:"امروزه این آرام‌بخش‌ها، شیمیایی شده‌است مثل قرص‌ها و انواع و اقسام مواد شیمیایی که استفاده می‌شود. طبق آمار دولتی در جامعه حدود دو میلیون معتاد داریم. حدود ۱۰ سال است که آمار دولتی همین مقدار مانده است. اگر همین دومیلیون معتاد را هم بررسی کنیم، طبق استاندارد جهانی به همان اندازه که آمار اعلام می‌کند، آسیب‌ها از دید آماربرداران مخفی می‌ماند. هر کشور دنیا اگر اعلام کنند که کشوری هزار معتاد دارد، تعداد دو هزار است چون هزار نفر دوم از دید مخفی می‌ماند. یعنی عملاً ما ۴ میلیون معتاد داریم. اگر هر خانواده را یک زن و یک مرد و دو فرزند درنظر بگیریم، به این معنی است که ما ۱۶ میلیون نفر داریم که به طور مستقیم با اعتیاد درگیر هستند. از این ۱۶ میلیون ۸ میلیون کودکانی هستند که به مدرسه می‌روند و با دیگر کودکان در ارتباط اند. خود به خود این کودکان یا مواد مخدر استفاده می‌کنند یا می‌فروشند یا به دیگر دانش‌آموزان آسیب وارد می‌کنند."

اعتیاد معلولی از علت‌ها است

این جامعه‌شناس در خصوص زمینه‌های افزایش اعتیاد بیان کرد:"بیکاری که در جامعه افزایش پیدا کند باعث افزایش فقر می‌شود. وقتی پدر خانواده‌ها معتاد و بی‌مسئولیت می‌شود، کودکان مجبور می‌شوند کار کنند یا به خلاف کشیده شوند. از طرفی بر اثر فقر و بیکاری طلاق افزایش پیدا کرده است، وقتی زن از خانواده جدا شد چه کسی از کودک نگهداری می‌کند؟ بعضی از خانواده‌ها هم پدر با حقوق ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار تومان نمی‌تواند خرج خانه را بدهد. ۹۰ درصد افرادی که با حقوق ۷۰۰ هزار تومان کار می‌کنند، کودکانی دارند که آن‌ها هم کار می‌کنند. این زمینه ساز خطر اعتیاد را برای کودکان افزایش می‌دهد. در خانواده‌هایی هم که مرد در آن به زندان رفته، کودکان مجبور به کار کردن هستند. تمام این عوامل و فشارهای اقتصادی باعث می‌شود که شاهد باشیم کودکان روز به روز بیشتر به سمت اعتیاد می‌رند. این کودکان نمی‌خواستند معتاد شوند ولی شرایط اجتماعی و شرایطی که در آن جامعه حکم‌فرما است، کودک را به این سو می‌برد."

اقلیما درباره استفاده از کودکان در قسمت فروش مواد مخدر اظهار داشت:" چون کودکان کمتر از بزرگسالان دستگیر می‌شوند و چون زیر سن بلوغ است قانون نسبت به آن‌ها به صورت متفاوت اجرا می‌شود. معمولاً بین این کودکان احتمال اینکه آلوده به مواد مخدر بشوند هست. با توجه به آمار بالای بیکاری، ما سالی یک میلیون تحصیل کرده بیکار داریم، جوانان ما وقتی وارد بازار کار می‌شوند، کار نیست. روزها بیکارمی‌گردند و برای فراموشی از مواد مخدر استفاده می‌کنند. اگر فردی کار داشته باشد و زندگی مرتبی داشته باشد اصلاً به سمت مواد مخدر نمی‌رود. خانم‌ها چرا معتاد میشوند؟ چون در قدیم اینقدر بیکار نبودند، اینقدر تحصیل نمی‌کردند و بیکار نمی‌شدند. ازدواج‌ها در سنین بالاتر صورت می‌گرفت. آن‌ها هم برای بدست آوردن آرامش برای بیکاری و ازدواج نکردن، رو به مواد مخدر می‌آورند. خود اعتیاد معلولی از علت‌ها است."

برای درمان اعتیاد باید زیرساخت‌ها درست شوند

وی درباره راهکار موثر در درمان معتادان گفت:"با درمان تعدادی از معتادان نمی‌توانیم این آسیب را از بین ببریم، اگر امروز ما ۱۰۰ معتاد را درمان کنیم، فردا جامعه دو هزار معتاد جدید می‌سازد. پس برای اینکه رفتار درست با این آسیب داشته باشیم، باید زیرساخت علل و عواملی که به وجود آورنده این وضعیت هستند مثل بیکاری، فقر، نداشتن خانواده و محل زندگی و ... را درست کنیم. تا زمانی که زیرساخت‌ها درست نشوند، نمی‌توان آسیب‌ها را از بین برد. زمانی اعتیاد بین افراد مسن بود ولی امروزه به جوانان رسیده است. و کاری در این رابطه نمی‌توان انجام داد."

این جامعه شناس درباره وضعیت مراکز ترک اعتیاد، گفت: "مراکز ترک اعتیاد خصوصی می‌توانند کمی به معتادان کمک کنند. حتی مراکزی که در آن‌ها با کمک روانشناس و روانپزشک می‌خواهند چنین کاری انجام دهند موفق نمی‌شوند. حتی داروی ترک اعتیاد هم نمی‌تواند برای افراد مبتلا مفید باشد. کمپ معتادان هم تنها ۲۰ تا ۲۵ درصد جواب می‌دهد. با این حال اگر ما ۲۵ درصد هم بتوانیم درمان کنیم، جامعه ۷۵ درصد مجددا میسازد. یعنی این کار هم جواب نمی‌دهد چون ما به علت‌های زیرساختی این مساله توجه نکرده ایم و هیچ برنامه ای هم دولت برای درمان و پیشگیری تا به حال نداشته است. پیشگیری یعنی چه؟ یعنی وقتی یک خانواده پدر خود را از دست می‌دهد، سازمان بهزیستی مانند همه جای دنیا هزینه یک میلیون که خرج خانواده بود را برآورد کنند و سرکشی مددکار اجتماعی به صورت مداوم در خانواده باشد. حال می‌خواهد پدر طلاق گرفته، معتاد یا زندانی باشد، به هر دلیل که پدر نیست، اینجا مسئولیت بر عهده دولت است."

زنان و جوانان بیشتر مواد مخدر شیمیایی استفاده می‌کنند

اقلیما درباره راه پیشگیری از آسیب دیدن جوانان در جامعه نیز، بیان کرد:" اگر می‌خواهیم جوانان که آینده ساز مملکت هستند آسیب نبینند باید به این جامعه برسیم و برای خانواده‌های آسیب‌دیده امکاناتی درنظر بگیریم. استانداردهای جهانی می‌گویند هر آدم معتادی در طول عمر خود بین دو تا سه نفر دیگر را هم معتاد می‌کند. حال فکر کنید اگر به جوانانی که امروز معتاد هستند نرسیم این افراد بقیه را از بین خواهند برد و در این صورت وضعیت کشور در ۲۰ سال آینده چگونه خواهدبود؟ بیشتر زنان و کودکانی که مواد مخدر مصرف می‌کنند، مصرف کننده مواد مخدر شیمیایی هستند. تریاک برای آدم‌های گردن کلفت و پولدار است که عملاً معتاد به حساب آورده نمی‌شوند چون تریاک کیلویی ۳ میلیون تومان خریده و غذای خوبی هم می‌خورند. جوانان بیشتر حشیش و مواد شیمیایی استفاده می‌کنند که آسیب به مغز وارد کرده و موجب توهم در افراد می‌شود."

وی گفت:"ما مرکز درست و حسابی برای ترک اعتیاد بزرگسالان هم نداریم چه برسد برای کودکان! کمپ‌هایی که می‌تواند برای بزرگسالان مفید باشد، جایی است که افراد ترک کرده‌اند و در آنجا به دیگر افراد کمک می‌کنند. با شربت متادون که اکثر روانپزشکان تجویز می‌کنند یک معتاد درمان نمی‌شود.چون شربت متادون خود مواد مخدر وتریاک است. این شربت تا مدتی اثر می‌کند ولی بعد دوباره فرد به سمت مواد مخدری که مصرف می‌کند، کشانده می‌شود. حتی اگر مرکزی برای ترک اعتیاد کودکان هم داشته باشیم، کدام خانواده کودک خود را به این مرکز می‌آورد؟ مادری که خود معتاد است چطور می‌تواند کاری کند که کودکش مواد مخدر را ترک کند."

اقلیما در خصوص هزینه و امکانات کمپ‌های ترک اعتیاد بیان کرد:"کمپ‌ها برای اینکه افراد را دوهفته نگهداری کنند ۷۰ هزار تومان می‌گیرند، بعد دو یا سه سال با فرد درارتباط هستند تا درمان پیدا ‌کنند. اما درمانگاه ترک اعتیادی که وزارت بهداشت و درمان آگهی می‌کند و در آنجا روانپزشک و روانشناس است تا به حال نتوانسته‌اند جوابگو باشند. مراکز خصوصی که دراین زمینه باز شده اند چون بیشتر به دنبال کسب درآمد هستند موفق نبودند. مراکز دولتی اگر دولت به این افراد رسیدگی و به آنها کمک کند می‌تواند موفق عمل کند ولی دولت هیچ وقت چنین کاری نکرد. فردی که معتاد بوده و ترک کرده نیاز به کار دارد ولی دولت کاری ندارد که در اختیار او بگذارد. اما تنها در کمپ‌ها افرادی که قبلا معتاد بودند و ترک کردند می‌توانند دست افراد جدید را بگیرند و برای مثال اگر مکانیکی دارند به او هم کار دهند. به این طریق می‌توانند درآمد داشته باشند تا زندگی خود را بگذرانند."