"زلزله خاموش" تهدیدکننده ۲۹ استان

معاون وزیر صنعت‌ معدن و تجارت گفت: فرونشست زمین که از آن به زلزله خاموش یاد می‌شود، اکنون به شکلی بحرانی، کشور را تهدید می‌کند به‌طوری که ۲۹ استان و بیش از ۶۵ درصد دشت‌های کشور با این مساله درگیرند.
"علیرضا شهیدی" امروز (جمعه) در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایرنا افزود: فرونشست پدیده تازه‌ای در جغرافیای کشور نیست و نخستین بار در سال ۴۷ در دشت رفسنجان که مشهور به باغ‌های پسته و پمپاژ زیاد منابع آب زیرزمینی است، این اتفاق را شاهد بودیم.
رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی گفت: پس از وقوع فرونشست در دشت "مهیار اصفهان" در اوایل دهه ۸۰، سازمان زمین‌شناسی با توجه به وظیفه ذاتی خود که شناخت پدیده‌های طبیعی است، به‌طور جدی موضوع فرونشست را مطرح کرد اما همان زمان این اصطلاح برای بسیاری در کشور نامانوس بود.
پمپاژ بی‌رویه آب‌های زیرزمینی، عامل اصلی فرونشست
وی بیان‌داشت: اکنون از ۶۰۹ دشت موجود در کشور، بیش از ۴۰۰ دشت (۶۵ درصد دشت‌ها) با معضل فرونشست از چند میلیمتر تا ۱۸ سانتیمتر (با رقم متوسط حدود ۴.۵ سانتیمتر) در کشور مواجه‌اند و در حالی که در اتحادیه اروپا رقم چهار میلیمتر به عنوان رقم بحرانی برای فرونشست زمین مطرح شده‌ اما در ایران با ارقام سانتیمتر مواجه هستیم که مهمترین عامل آن پمپاژ بی‌رویه منابع آب‌ زیرزمینی است.
مطابق آمارها، امروز بیش از یک میلیون حلقه چاه در کشور وجود دارد که ۴۲ درصد آنها غیر مجاز هستند،
شهیدی ادامه‌داد: مطابق آمارها، امروز بیش از یک میلیون حلقه چاه در کشور وجود دارد که ۴۲ درصد آنها غیر مجاز هستند، با این حال در دهه ۸۰ شاهد تصویب قانونی در مجلس شورای اسلامی بودیم که برخی چاه‌های غیرمجاز را مجاز اعلام می‌کرد، این در حالی است که هر یک از چاه‌ها حریم خاص خود را دارد و فشاری به حوزه آبخوان‌ها وارد می‌کند.
وی اظهار داشت: پراکندگی این یک میلیون حلقه چاه به‌گونه‌ای است که به‌طور متوسط هر ۱.۵ کیلومتر یک حلقه چاه وجود دارد، اما تراکم اصلی چاه‌ها در مناطقی است که شهرهای ما مستقر هستند یا شاهد استقرار صنایع و بخش کشاورزی هستیم.
معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت در ادامه با اشاره به برخی آمارها گفت: بیش از ۶۰ درصد کشور در اقلیم خشک و نیمه خشک قرار گرفته، این در حالی است که بیابان‌ها حدود ۴۵ درصد وسعت کشور را تشکیل می‌دهند. با این حال میزان مصرف آب در کشور سالیانه ۱۰۰ میلیارد مترمکعب است و همه ساله بیش از پنج میلیارد متر مکعب مازاد برداشت از آب‌های زیرزمینی انجام می‌شود.
وی یادآور شد: فقط در دشت اصفهان که پنج‌هزار کیلومتر مربع وسعت دارد، سالیانه ۲۵۰ میلیون مترمکعب پمپاژ آب از آبخوان‌ها انجام می‌شود که بیشتر از حجم سد کرج است.
شهیدی اضافه‌کرد: در سال‌های گذشته خشکسالی‌های پیاپی و کاهش میزان بارندگی‌ها سبب شده تا شاهد عدم تعادل در ورودی و خروجی آب دشت‌ها باشیم و به همین دلیل شاهد گسترش فرونشست هستیم.
وی از فرونشست به عنوان "زلزله خاموش" یاد کرد، به‌طوری که خروج بیش از حد آب طی ۱۰ تا ۱۵ سال از یک حوزه آبخوان سبب وقوع فرونشست شده و به‌تدریج آثار این پدیده بطئی مشخص می‌شود.
رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی خاطرنشان‌کرد: آنچه در عمل اتفاق می‌افتد، به دلیل فرونشست و خالی شدن منافذ خاک از آب عملیات متراکم شدن خاک اتفاق می‌افتد، بر این اساس یک لایه غیرقابل نفوذ شکل گرفته و در ادامه ترک‌هایی در سطح زمین به وجود می‌آید که بسته به منطقه می‌تواند به ابنیه و ساختمان‌ها، ریل راه آهن، جاده‌ها و غیره آسیب برساند.

خطر فرونشست در تهران و اصفهان
وی، تهران و اصفهان را کلان‌شهرهایی توصیف کرد که به‌شدت تحت تاثیر فرونشست زمین قرار دارند، به‌طوری که در مناطق ۱۸ و ۱۹ تهران زبانه‌های فرونشست به داخل شهر نفوذ کرده، اما در اصفهان خطر جدی‌تر است و فرونشست تقریباً در همه نقاط شهر نفوذ کرده است.
این مقام مسوول هشدار داد: اگر نتوانیم مدیریت درستی بر منابع آبی داشته و سیاستگذاری درستی در موضوعات صنعتی و کشاورزی داشته باشیم، روزبه‌روز وضعیت بدتری را در این موضوع شاهد خواهیم بود.
وی تصریح‌کرد: مطابق آمارهای جهانی، ایران یکی از بزرگترین کشورهای مواجه با تنش آبی تا سال ۲۰۴۰ میلادی خواهد بود، بر این اساس مدیریت درست منابع آبی یکی از واجب‌ترین امور است. متاسفانه شاهدیم امروز از ۳۱ استان کشور غیر از مازندران و گیلان، بقیه استان‌ها با فرونشست زمین از یک میلیمتر تا ۱۸ سانتیمتر مواجه شده‌اند.
شهیدی بیان‌داشت: امروز علاوه بر مدیریت منابع آبی در اختیار، باید مردم را با انجام آموزش‌های لازم در مصرف آب آگاه کنیم، همچنین درخصوص استقرار صنایع باید مطالعاتی انجام شود تا صنایع آب‌بر مثل فولادسازی‌ها در مناطق خشک مستقر نشوند.
وی به اصفهان اشاره کرد که نه تنها شاهد استقرار صنایع بزرگ آب‌بر مثل فولاد مبارکه و ذوب‌آهن در این استان هستیم، بلکه از نظر کشاورزی نیز در این استان، سیاست درستی نداشته‌ایم و به‌طور نمونه در گذشته کشت برنج در این منطقه انجام می‌شده است.
جایگزینی آب شور به‌جای آب شیرین و از دست رفتن تدریجی حیات
معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت، به دشت کاشان به عنوان یکی از دشت‌های بحرانی کشور اشاره کرد که توسعه پسته‌کاری در سال‌های گذشته در این منطقه سبب شده تا آب شور جایگزین آب‌های شیرین موجود در آبخوان‌ها شود و این مساله حیات انسانی، نباتی و جانداری را دچار مشکل خواهد کرد.
معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت، همچنین به دشت کاشان به عنوان یکی از دشت‌های بحرانی کشور اشاره کرد که توسعه پسته‌کاری در سال‌های گذشته در این منطقه سبب شده تا آب شور جایگزین آب‌های شیرین موجود در آبخوان‌ها شود و این مساله حیات انسانی، نباتی و جانداری را دچار مشکل خواهد کرد.
وی توضیح‌داد: با برداشت بی‌رویه منابع آب زیرزمینی در این منطقه، پس از مدتی به دلیل نزدیکی دریاچه نمک "مرنجاب" آب شور دریاچه به سمت حفره‌ها و منافذ خالی شده از آب شیرین حرکت کرده و با آب شیرین جایگزین می‌شود. این مشکل حتی با بارندگی‌های زیاد هم قابل رفع نیست و نظیر چنین مساله‌ای را در میناب و مهاجرت آب از سمت دریا به خشکی شاهد هستیم.
رئیس سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی ادامه‌داد: زمانی که زمین بر اثر برداشت بی‌رویه آب، زمین متراکم می شود، به صورت لایه‌ای غیرقابل نفوذ در می‌آید و در صورتی که بارندگی اتفاق بیفتد آب در سطح زمین جاری شده و سیلاب راه می‌افتد.
وی اضافه‌کرد: این مساله سبب از دست رفتن خاک‌های حاصلخیز شده و فرسایش خاک اتفاق می‌افتد، همچنین کشاورزی تحت تاثیر قرار گرفته و منجر به بیابان‌زایی و بلند شدن خاک می‌شود.
شهیدی، به انجام مطالعاتی از سوی سازمان زمین‌شناسی اشاره کرد که بر مبنای آن مشخص شده ۳۵ هزار کیلومتر مربع از مناطق کشور پتانسیل ایجاد گرد و غبار را دارد، در حالی که همیشه فکر می‌کردیم منشا عمده گرد و ‌غبارها خارج از کشور است.