بزرگنمایی درباره نقش ایران در بازار انرژی در دوران تحریم

گروه اقتصادی: طی هفته‌های اخیر مسئولان مختلف در حوزه‌های اقتصادی و سیاسی، بارها از توان ایران برای تامین امنیت انرژی جهان سخن گفته اند. هرچند هیچیک از مسئولان به طور مستقیم نگفته اند که منظورشان، پتانسیل ایران برای جبران کمبود نفت و گاز روسیه در بازار است، اما در واقع، هدف، همین است. هرچند درباره این موضوع ابهامات فراوانی وجود دارد.
به گزارش مردم سالاری آنلاین ،هفته گذشته جواد اوجی وزیر نفت پس از پایان سی‌ودومین نشست وزارتی ائتلاف اوپک‌پلاس با تأکید بر اینکه بازار جهانی انرژی نیازمند افزایش عرضه نفت ایران است، گفت: ما همواره به‌عنوان یک تولیدکننده عمده در جهان آمادگی داریم به دور از سیاسی‌کاری به نقش خود در عرضه نفت و افزایش امنیت انرژی در جهان کمک کنیم.سخنگوی وزارت امور خارجه هم گفت: ایران به عنوان یکی از کشورهای مهم دارنده منابع نفت و گاز این ظرفیت و امکان را دارد که بتواند تامین کننده بخشی از نیاز بازار بین‌المللی باشد.برخی از فعالان سیاسی و نمایندگان مجلس شورای اسلامی‌هم از توان بالقوه ایران برای جایگزینی روسیه در بازار نفت و گاز سخن می‌گویند. این موضوع اگرچه به صورت بالقوه صحیح است اما در شرایط فعلی، به نظر می‌رسد با بزرگنمایی همراه است.ایران دارای دومین ذخایر غنی گاز و چهارمین ذخایر غنی نفت جهان است اما طی سالهای اخیر هیچگاه نتوانسته جایگاهی متناسب با ذخایر خود در بازار جهانی انرژی داشته باشد. این درحالیست که روسیه یکی از مهمترین تامین کنندگان نفت و گاز در جهان محسوب می‌شود.
گاز؛ از ایران تا روسیه
روسیه و ایران اولین و دومین ذخایر غنی گاز جهان را دارند اما جالب است بدانید که از دهه 1350 خورشیدی، ایران صادرکننده گاز به شوروی بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، صادرات گاز ایران به شوروی تا مدت کوتاهی ادامه داشت اما سرانجام با توجه به شعارهای نه شرقی، نه غربی اوایل انقلاب، همانگونه که پیشبینی می‌شد، صادرات گاز ایران به شوروی متوقف شد.پس از جنگ هشت سالهف تولید گاز در کشور باتوجه به کشف میدان گازی پارس جنوبی در خلیج فارس، سرعت گرفت و ایران اندک اندک به یکی از بزرگترین تولیدکنندگان گازجهان تبدیل شد. اما همزمان مصرف داخلی نیز افزایش یافت چراکه از یک سو، گاز به عنوان شاخص رفاه در کشور مطرح شد و گازرسانی گسترده به تمامی‌نقاط کشور، اعم از شهری و روستایی در دستور کار قرار گرفت و از سوی دیگر، بهینه سازی مصرف گاز، چه در نیروگاهها و کارخانجات، چه در مبادی مصرف، چندان جدی گرفته نشد و همین امر مصرف گاز در کشور را به شدت افزایش داد. تحریم هم مزید بر علت شد تا ایران طی سالهای گذشته، فقط بتواند گاز خود را به ترکیه و عراق صادر کند. اما روسیه، خریدار قدیمی‌گاز ایرانف به یکی از بزرگترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان گاز جهان تبدیل شد و نقش مهمی‌در تامین گاز اروپا بر عهده گرفت. به همین دلیل با توجه به بحران اوکراین و تحریم روسیه، روسها صادرات گاز خود به اروپا را کاهش دادند و کشورهای دیگر در پی گرفتن جای روسیه در اروپا هستند. اما ایران با وجود پتانسیل‌های عظیم گازی، در کوتاه مدت توان افزایش تولید گاز و صادرات به اروپا را ندارد. تراز تولید و مصرف گاز کشور تقریبا منفی شده و زمستان سال گذشته هم قطع گاز صنایع و کارخانجات موجب شد گاز خانگی قطع نشود. همچنین به دلیل کاهش سرمایه گذاری در میادین گازی به خاطر تحریم و افت فشار گاز در میادینی که پیش از این توسعه یافته و نیازمند سرمایه گذاری جدید هستند، عملا با افت تولید گاز در کشور مواجه هستیم. به همین دلیل لازم است مسئولانی که از توان ایران برای تامین انرژی اروپ سخن می‌گویند، گاز را منتفی کنند و برای تامین گاز زمستانی کشور برنامه ریزی کنند.
نفت؛ کورسوهای امید
تولید نفت ایران پس از برجام به مرز چهار میلیون بشکه در روز افزایش یافت اما پس از بازگشت مجدد تحریمها دوباره کاهش یافت و هم اکنون میران تولید نفت ایران، کمی‌بیش از دو و نیم میلیون بشکه در روز است که حدود دو میلیون بشکه از آن صرف مصرف داخلی می‌شود و به همین دلیل صادرات نفت ایران اندک است. با رفع تحریم، پیشبینی می‌شود در خوشبینانه ترین حالت، ایران توان تولید 3.9 میلیون بشکه در روز – یعنی همان میزان تولید پسابرجام – را داشته باشد که به معنای صادرات بیش از 1.8 میلیون بشکه در روز است. میزان تولید نفت روسیه بیش از ده میلیون بشکه در روز بود که در زمان تحریم این کشور اندکی کاهش یافته است اما همچنان این کشور همراه با آمریکا و عربستان، بزرگترین تولیدکنندگان نفت جهان هستند. بنابراین، در نگاه کلی، توان تولید و صادرات نفت ایران بسیار کمتر از روسیه است. تنها یک شانس برای نقش آفرینی ایران در بازار نفت وجود دارد و آن هم تغییر جهت حرکت نفت روسیه از اروپا به سمت شرق است. بنابراین نیاز جدیدی برای نفت در اروپا ایجاد شده که ایران می‌تواند بخشی از آن را تامین کند. هرچند تا لغو تحریم، نمی‌توان از توان ایران برای تامین امنیت انرژی جهان و جایگزینی با نفت و گاز روسیه، سخنی به میان آورد.