فرونشست زمین در دشت مهران

استاد هیدرولوژی دانشگاه ایلام گفت: دشت مهران  به طور متوسط در حدود ۲۵ سال گذشته سالیانه حدود ۷۰ سانتی متر افت سطح آب زیرزمینی داشته و این افت باعث فشار بر لایه‌ها و طبقات زمین شده و به طور متوسط در طول این سال‌ها چیزی حدود ۲۳ سانتیمتر نشست زمین به طور متوسط در کل دشت مهران اتفاق افتاده است.
دکتر «حاجی کریمی» در گفت‌و گو با ایسنا اظهار کرد: فرونشست یا نشست زمین یکی از پدیده‌های مهم و بارز کشور است که این روزها در مناطق مختلف کشور باعث سر و صدا شده و  و مورد توجه رسانه‌های دغدغه‌مند قرار گرفته است.
 وی با بیان اینکه اصلی‌ترین عامل فرونشست در سطح کشور ، افت آب‌های زیرزمینی است ، تصریح کرد: اضافه برداشت از ذخایر و افت سطح آب زیرزمینی که ما تحت عنوان بیلان منفی آبخوان‌ها از آن یاد می‌کنیم موجب پایین رفتن سطح آب زیرزمینی و افزایش فشار و وزن طبقات بالایی بر لایه‌های پایین می‌شود و  قبل از این که افت سطح آب زمینی صورت گیرد بخشی از وزن طبقات بالایی و لایه‌های بالای سطح آب زیرزمینی توسط آبی که در داخل سفره آبخوان وجود داشته تحمل می‌شده که به نیروی شناوری و نیروی ارشمیدس معروف است.
استاد هیدرولوژی دانشگاه ایلام ادامه داد:  نشست زمین در خیلی از جاهای کشور ممکن است با فروریزش لایه‌ها به صورت یک دفعه و آنی باشد که خیلی خطرناک است و در دشت‌های همدان ،  کرمان و   فارس مواردی از این‌ها اتفاق افتاده  که خیلی خطرناک هستند و حتی یک مورد آن هم  در استان ایلام در مسیر ابتدای جاده «شیخ مکان» در «دره‌شهر» حدود سال ۱۳۸۵ اتفاق افتاد.
کریمی تاکید کرد:  اینها مربوط به مناطقی هستند که حفراتی در زیر زمین در اثر برداشت از آبخوان در شرایطی که محیط کارستی وجود داشته اتفاق می‌افتد، اما مورد عمومی دیگری که در خیلی از نقاط کشور و به خصوص در استان ایلام هم به اثبات رسیده و وجود دارد نشست تدریجی و یکنواخت بخش زیادی از یک سفره  آبخوان در اثر برداشت از آبهای زیرزمینی است که یک نمونه از آن را که در دانشگاه ایلام مطالعه کردیم  فرونشست دشت مهران است که  به طور متوسط در حدود ۲۵ سال گذشته سالیانه حدود ۷۰ سانتی‌متر افت سطح آب زیرزمینی داشته  و این افت باعث فشار بر لایه‌ها و طبقات زمین شده و به طور متوسط در طول ۲۵ سال گذشته به طور متوسط  چیزی حدود ۲۳ سانتیمتر نشست زمین در کل دشت مهران اتفاق افتاده است.
استاد دانشگاه ایلام ادامه داد: این نشست متأسفانه یک پدیده یک طرفه و غیر قابل برگشت است و همین موضوع باعث کاهش ظرفیت نگهداری آب آبخوان می‌شود و  با محاسباتی که ما در دشت مهران انجام دادیم چیزی حدود ۶۰ میلیون متر مکعب ، یعنی با حساب سرانگشتی حجمی معادل حجم سد ایلام از ظرفیت نگهداری آب سفره‌ی دشت  مهران کاسته شده  که یک  فاجعه است و ما باید تلاش کنیم از این فجایع جلوگیری کنیم.
کریمی گفت: بیلان دشت مهران منفی است  یعنی بیش از آنکه تغذیه در آن صورت می‌گیرد، بهره برداری و برداشت اضافه آب از آب‌خوان انجام می‌دهیم که باعث افت سطح آب زیرزمینی شده است.
استاد هیدرولوژی دانشگاه ایلام تصریح کرد: یکی از راهکارهای مهم که می‌توانیم که با نشست زمین مبارزه و از این پدیده جلوگیری کنیم، برداشت آب در قالب و  در چارچوب بیلان است ، یعنی بیش از ظرفیت سفره از آب‌خوان اجازه بهره‌برداری بیشتر ندهیم و این مهم توسط سازمان‌های مسئول  قابل کنترل، پیگیری و رصد است.
کریمی تاکید کرد: موضوع دیگر  تغذیه آبخوان‌ها توسط تکنیک‌هایی به نام آبخوانداری و پخش سیلاب و موارد مشابه است که ما سیلاب‌ها و بارش‌هایی که ممکن است  به صورت رواناب در مناطق ما از دسترس خارج بشوند و حتی با ایجاد سیلاب خسارت‌هایی را هم به وجود بیاورند، فرصتی را فراهم کنیم که این سیلاب‌ها در زمین نفوذ کنند و باعث تقویت و تغذیه آبخوان‌ها شوند و باعث بالا رفتن آب زیرزمینی شوند تا در مواقعی که ما از سفره‌ها بهره‌برداری می‌کنیم از افت سفره‌های زیرزمینی  جلوگیری شود.
وی ادامه داد:  پس در درجه اول مدیریت آبخوان با برداشت متناسب با تغذیه‌ای که  صورت می‌گیرد و در درجه دوم کارهای آبخوانداری و تغذیه سفره‌ها با استفاده از روش‌های مخصوص از تکنیک‌های مناسبی است که می‌توان اجرا کرد و از افت سطح آب زیرزمینی و نشست زمین جلوگیری کرد.
 استاد هیدرولوژی دانشگاه ایلام گفت:  متولی امر پخش سیلاب و کارهای آبخوانداری و کارهای آبخیزداری که به  تغذیه سفره‌ها کمک می‌کند  اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری است  که در این زمینه باید  مطالعات و اقداماتی صورت بگیرد  که به اعتبارات نیاز دارد و متولی امر اعطای مجوز به چاه‌ها و  مدیریت آبخوان‌ها نیز  آب منطقه‌ای است.
کریمی تاکید کرد: یکی دیگر از  تبعات و اثرات فرونشست زمین به جز  کاهش ظرفیت نگهداری آب این است که  چون این نشست در همه جای  منطقه یا دشت طور یکسان و یکنواخت اتفاق نمی‌فتد خیلی از مواقع باعث ایجاد ترک در ساختمان‌ها و سازه‌های موجود در منطقه می‌شود که  خود خسارت‌های اضافی است که باید از آنها جلوگیری کرد.
وی با اشاره به اجرای طرح احیاء و تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی که در چند سال گذشته توسط وزارت نیرو اجرا شد، تصریح کرد: این طرح به تدریج منتج به احیاء و بالا آمدن سطح آب‌های زیرزمینی حتی در دشت مهران هم شد ، منتهی نشستی که ایجاد شده یک‌طرفه است و قابل جبران نیست.