چالش قدیمی آب و تعرض به حیات

گروه شهرستانها –سعید تهرانی: تنش‌آبی استان اصفهان و یزد در میانه‌های تعطیلات نوروزی بازهم چهره ناخوشایند خود را نشان داد. اگرچه گفته شده که تا صبح امروز (شنبه) مشکل استان یزد حل خواهد شد اما یزدی‌ها هفته سختی را با بی‌آبی سپری کردند. کلیه ادارات و اماکن آموزشی این استان امروز و فردا (یکشنبه) تعطیل خواهند بود.
به گزارش مردم سالاری آنلاین ،شنبه هفته گذشته، کشاورزان شرق اصفهان پس از حدود سی روز تجمع در اعتراض به جاری نشدن آب زاینده‌رود، به ایستگاه‌های پمپاژ شماره سه و چهار تعرض کردند و این عمل منجر به خسارت و قطعی آب در یزد شد. این تعرض خسارات سنگین به ایستگاه‌ها وارد کرد. یزدی‌ها عملا هفته گذشته آب شرب نداشتند ؛ مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب استان یزد از کمبود تانکر برای تامین و حمل آب به نقاط مختلف استان خبر داد.
«جلال علمدار» روز چهارشنبه به ایرنا گفت: علاوه بر کمبود آب، تانکر حمل آب نیز در استان یزد بسیار کم است و لازم است استان های دیگر به کمک مردم یزد بیایند.
وی تامین تانکر مورد نیاز از سوی مسوولان و مردم دیگر استانها برای آبرسانی به مناطقی که با کمبود یا نبود آب روبرو هستند را ضروری دانست و اضافه کرد: روزهای سختی را سپری می کنیم و نیازمند امداد رسانی استانها هستیم.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای یزد شایعات موجود در مورد مصارف غیر شرب آب انتقالی را تکذیب کرد و گفت: در حال حاضر مصرف آب انتقالی به یزد صرفا برای شرب و بهداشت است.
به گزارش روابط عمومی آب منطقه‌ای یزد، جواد محجوبی با اشاره به شایعات منتشرشده در برخی از رسانه‌ها، اظهار کرد: تخصیص آب انتقالی به یزد در سال ۱۳۶۸ بدون هیچگونه پیش شرطی ابلاغ شده و اسناد آن موجود است. تخصیص آب انتقالی به یزد بدون هیچ محدودیت زمانی و تعیین زمان انقضا ابلاغ شده است.
وی افزود: استان یزد علی رغم ابلاغ تخصیص قانونی ۹۸ میلیون مترمکعب در سال که ۷۸ میلیون مترمکعب آن برای شرب و ۲۰ میلیون مترمکعب برای مصارف صنعتی ابلاغ شده بود (۲۰ درصد آب انتقالی به صنعت)، کمتر از شش درصد آب انتقالی (حدود ۶ میلیون مترمکعب در سال) را به این امر اختصاص داد که البته به دلایلی مانند افزایش نیاز آب شرب شهروندان و کیفیت روبه افول منابع زیرزمینی برای آب شرب و کمبود شدید آب، طی سال‌های اخیر و همچنین تقبل بخشی از تامین آب در استان اصفهان، مصرف آب صنعت از خط مذکور را با آب‌های غیرمتعارف پساب، آب دریا و آب زیرزمینی درون سرزمینی باز تخصیص داده است.
گفته شده که آب انتقالی به یزد طی سال‌های گذشته به طور متوسط ۵۶ میلیون مترمکعب و حداکثر ۷۰ میلیون متر مکعب بوده و این حجم در مجموع ۵ درصد آب زاینده‌رود است.
قطاب با طعم گز
پروژه انتقال آب به یزد در دهه ۶۰ شمسی طراحی و در سال‌های بعد اجرایی شد. این طرح شامل احداث خط لوله‌ای به طول حدود ۳۳۰ کیلومتر است که آب را از سرشاخه‌های زاینده‌رود (منطقه کوهرنگ در چهارمحال و بختیاری) به یزد منتقل می‌کند. در ابتدا، تخصیص آب حدود ۷۸ میلیون مترمکعب در سال برای شرب و صنعت بود که بعداً به ۹۸ میلیون مترمکعب افزایش یافت. امروزه، بیش از ۹۰ درصد این آب برای تأمین آب آشامیدنی یزد و مابقی برای صنایع استفاده می‌شود. این پروژه توسط شرکت آب منطقه‌ای یزد و با همکاری وزارت نیرو مدیریت و اجرا شده است.
این پروژه توانسته نیاز آب آشامیدنی جمعیت قابل‌توجهی در یزد، استانی کویری با منابع آبی محدود، را برطرف کند و از مهاجرت اجباری یا بحران انسانی جلوگیری کند. بخشی از آب انتقالی به صنایع کلیدی یزد (مثل فولاد و کاشی‌سازی) اختصاص یافته که به رشد اقتصادی منطقه کمک کرده است. این طرح به‌عنوان یک پروژه ملی برای نجات یک منطقه خشک از زوال طراحی شد و نشان‌دهنده تلاش برای توزیع عادلانه‌تر منابع آب در کشور است.
مطالبه کشاورزان اصفهانی
حسین محمدی، رئیس اتاق اصناف کشاورزی شهرستان هرند در استان اصفهان، اعلام کرده بود که تنها خواسته کشاورزان، جاری شدن آب زاینده‌رود است. وی با اشاره به تاریخچه حقوق آب در این منطقه، ادعا کرده بود: از زمان شیخ بهایی، اجداد ما برای تأمین حق‌آبه هزینه کرده‌اند و ۷۷ درصد آب زاینده‌رود متعلق به کشاورزان حق‌آبه‌دار شرق و غرب استان اصفهان است. این موضوع در قانون نیز به‌طور صریح ذکر شده و حق‌آبه قانونی متعلق به این کشاورزان است.
محمدی در ادامه بیان کرده بود که از سال ۱۳۷۴، انتقال آب از زاینده‌رود به یزد آغاز شده است، اما هیچ توافق رسمی‌ای در این زمینه صورت نگرفته است و آب این رودخانه به مدت ۳۰ سال به‌طور مستقیم به یزد منتقل شده است.
او با اشاره به نوع مصرف این آب در یزد، تصریح کرد که این مقدار آب برای مصرف شرب یزد نیست، بلکه عمدتاً برای صنایع و گلخانه‌ها در این استان استفاده می‌شود.
با وجود اینکه مسئولان در سال‌های اخیر برای حل بحران آب وعده‌هایی داده‌اند، این وعده‌ها به‌ندرت به مرحله اجرا رسیده‌اند و باعث تشدید تنش‌ها میان استان‌ها شده است. به گفته کارشناسان، نبود مدیریت یکپارچه و کارآمد منابع آبی، زمینه‌ساز بروز چنین مشکلاتی است.
چالش پیچیده
زاینده‌رود خود با خشکسالی شدید، برداشت‌های غیرمجاز و کاهش منابع آب مواجه است. انتقال آب به یزد بار اضافی بر این حوضه وارد کرده و باعث تشدید بحران آب در اصفهان و چهارمحال و بختیاری شده است. این پروژه بار‌ها مورد اعتراض کشاورزان شرق اصفهان قرار گرفته که معتقدند حق‌آبه آنها نادیده گرفته شده است. تخریب‌های مکرر خط لوله (بیش از ۲۰ مورد از سال ۱۳۹۱) نشان‌دهنده عمق این اختلافات است.
استقرار صنایع آب‌بر (مثل فولاد) در یزد، منطقه‌ای کویری، با اصول آمایش سرزمین سازگار نیست. منتقدان می‌گویند به جای انتقال آب، باید نوع توسعه منطقه‌ای بازنگری می‌شد.
خط لوله به دلیل طول زیاد و قرارگیری در مسیر‌های صعب‌العبور، هزینه‌های تعمیر و نگهداری بالایی دارد، به‌ویژه با توجه به خسارات ناشی از تعرض‌ها.
کاهش آب زاینده‌رود به فرونشست زمین در اصفهان، نابودی کشاورزی و تالاب گاوخونی منجر شده که اثرات بلندمدت آن جبران‌ناپذیر است. وزارت نیرو مسئول اصلی طراحی، اجرا و نظارت بر پروژه است. این وزارتخانه باید تعادل بین نیاز‌های استان‌های مختلف را برقرار کند، اما در عمل متهم به جانبداری از یزد شده است.
پروژه انتقال آب از اصفهان به یزد در کوتاه‌مدت راه‌حلی برای بحران آب یزد بود، اما در بلندمدت به دلیل عدم توجه به ظرفیت محدود زاینده‌رود، نادیده گرفتن نیاز‌های کشاورزان اصفهان و توسعه ناپایدار در یزد، مشکلات زیادی ایجاد کرده است. راه‌حل پایدار نیازمند بازنگری در سیاست‌های آبی، تقویت دیپلماسی بین‌استانی و سرمایه‌گذاری در طرح‌های جایگزین مثل انتقال آب از خلیج فارس یا بهینه‌سازی مصرف است.