بایدها و نبایدهای ایران در جهان پساقطبی

گروه سیاسی- علی ودایع: هجدهمین همایش انجمن علوم سیاسی ایران با عنوان «ایران امروز؛ مسائل و معضلات سیاسی» دیروز (چهارشنبه) در دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران برگزار شد.
در این همایش علاوه بر آیین افتتاحیه و اختتامیه، پنج نشست تخصصی با عنوان ساختار سیاسی ایران، اقتصاد سیاسی ایران، فرهنگ سیاسی ایران، مسائل سیاسی و سیاست جهانی، منطقه ای و همسایگی برگزار شد .
به گزارش مردم سالاری آنلاین ،انجمن علوم سیاسی ایران یکی از قدیمی‌ترین انجمن‌های علمی کشور است که در سال ۱۳۵۵ خورشیدی تاسیس شده است. انجمن علوم سیاسی ایران در سال ۱۳۸۲ «به منظور گسترش، پیشبرد و ارتقای علمی اعضای انجمن، توسعه کیفی نیروهای متخصص و بهبود بخشیدن به امور آموزشی و پژوهشی در زمینه‌های علم سیاست و حوزه‌های مرتبط» دوباره احیا و زیر نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری فعالیت می‌کند.
مردم سراپا سیاسی ایران
دکتر «حسین سلیمی» رئیس انجمن علوم سیاسی ایران نخستین سخنران دیروز بود. این مدرس دانشگاه با بیان اینکه جامعه ما باید به جایی برسد که بیشتر از اینکه به بحران‌ها فکر کند، به فرصت‌هایش فکر کنند، عنوان کرد: ما در جهانی زندگی می‌کنیم که همه موضوعات به خصوص در حوزه سیاست با سرعت در حال تغییر است. ما ۵۰ سال پیش تحلیلی کردیم و فکر می‌کنیم هنوز درست است؛ در حالیکه همه چیز تغییر کرده و نمی‌توان با تفکرات ثابت باقی ماند.
وی در ادامه اظهار کرد: در کشورمان، توده‌ مردم ایران به طور استثنائی سیاسی هستند. نوع پوشش ، ادبیات و کلام ، رفتار ، حتی ظاهر مردم سیاسی است. در این فضا، رسانه‌ها نیز خیلی سیاسی هستند. کمتر رسانه‌ای در حوزه فرهنگی، اجتماعی و... داریم. تحلیل‌های مردم در فضای مجازی عمدتا از جنس تئوری توطئه است و در رسانه‌ها نیز مباحث جدلی است. اما حسن دانشگاه این است که سعی می‌کند یک‌ نگاه عینی و خنثی به سیاست داشته باشد. سیستم آکادمیک باید بدون سوگیری، مسائل را بررسی کند تا همگان نتایج تحقیقات آن را مطالعه کنند.
سلیمی تاکید کرد: ماهیت سیاست در جهان در حال تحول است. امروز سیاست را باید در میکروفیزیک جامعه جست‌وجو کرد، نه در حکمرانی. همه ما با نوع زندگی و رفتارهای اجتماعی خود، کنشگری سیاسی می‌کنیم. ماهیت دولت هم دگرگون شده و اگر ما این را درک نکنیم، نمی‌توانیم بر بسیاری از چالش‌های بنیادی جامعه غلبه کنیم.
رئیس انجمن علوم سیاسی ایران افزود: دولت ماهیتا دگرگون شده و در جهان دیگر با دولت‌های همه‌کاره مواجه نیستیم. امروز اول باید در مورد آب و هوا که نیازهای اولیه برای زیست اجتماعی است، بیاندیشیم. دیگر دولت‌های خودبسنده امکان ادامه حیات در جهان امروز را ندارند.
قاب امنیتی‌سازی علیه ایران
«محمد جواد ظریف» سخنران دوم هجدهمین همایش سالانه انجمن علوم‌سیاسی بود. معاون راهبردی رئیس‌جمهوری صحبت‌هایش را باکنایه شروع کرد و گفت: باید زود این جلسه را ترک کنم زیرا دیروز شایعه شد که من عزل شدم و اگر به جلسه دولت نروم، این شایعه تقویت می‌شود ! اگرچه که بدم نمی‌آید این شایعه به حقیقت بپیوندد.
این مدرس رشته روابط بین‌الملل گفت: از مشخصات جهان پساقطبی این است که دولت‌ها همه‌کاره نیستند. در جهان امروز شاهد برداشت از واقعیت است و نه خود واقعیت، امروز موضوع اصلی روایت شده است و بسیار مهم است. عبارت جامعه بین‌المللی امر غیرواقع بینانه‌‌ای است، جهان امروز پسابین‌المللی است. دولت‌ها دیگر تنها کنشگر جامعه بین‌المللی نیستند و حتی دیگر تنها کنشگران هم شناخته نمی‌شوند.
وی با پیش کشیدن کنفرانس امنیتی مونیخ گفت: ۵ سال پیش در کنفرانس امنیتی مونیخ گفتم که اگر شما اجازه دهید هر کسی هر کاری می‌خواهد سر ایران بیاورد، زمانی این بلا سر خودتان هم خواهد آورد و امروز تعبیر آن را در اروپا می‌بینیم.امروز چون شهروندان کنشگر هستند؛ روایت‌ها بسیار مهم است. زمانی برداشت از واقعیت تنهامنحصر به سران حکومتی بود، اما امروز این برداشت عمومی شده و روایت‌ها بسیار اهمیت یافته است.
وزیرامورخارجه پیشین جمهوری اسلامی گریزی به تاریخ روابط بین‌الملل زد و گفت: دیپلماسی عمومی در سال ۱۹۶۷ ابداع شد،اما دولت‌ها از آن استفاده نمی‌کردند زیرا دیپلماسی را در انحصار خود می‌دانستند. تا اواخر دهه ۸۰ هیچ کس از عبارت دیپلماسی عمومی در صحنه‌های دولتی استفاده نکرد. امروز هر انسان کنشگر در عرصه بین‌الملل شده و به همین دلیل روایت بسیار مهم است. آنچه که در دهن افراد جا می‌افتد بسیار مهم است.
وی صراحتا تصریح کرد: امروز روایت جدید و خطرناک‌تر از روایت امنیتی‌سازی ایران در حال مطرح شدن است‌. مانند گذشته دوباره نتانیاهو پیشتاز این روایت است که می‌گوید ایران ضعیف است و بازوهای خود را از دست داده است و از آن طرف به دلیل ضعف خود، به دنبال بمب هسته‌ای هم می‌رود‌. این روایت غلطی است.ما در ضعیف‌ترین حالت نیستیم. ما واقعا در شرایطی هستیم که می‌توانیم به آینده برویم و روایت قدرت بسازیم.الان می‌توانیم بگوییم که اولین حکومت هستیم که در ۲۲۰ سال یک وجب از خاک خود را از دست نداد.
ظریف با تاکید بر اهمیت کنشگری و ارائه سطوح مختلف روایت گفت: آنچه که در ذهن افراد جا می‌افتد بسیار مهم است. دهه ۸۰ میلادی ایران از جنگ عراق فارغ شد و توانست وارد صحنه بین‌المللی شود و آن موقع به ما پیشنهاد شد که عضو شورای امنیت شویم و ایران آنچنان شأنیتی پیدا کرده بود که من در سال 1992میلادی، جوان‌ترین رئیس کمیته حقوقی مجمع عمومی سازمان ملل شدم‌.
وی با بیان اینکه از دهه 90 میلادی روایت امنیتی‌سازی ایران توسط اسرائیل آغاز شده است؛ عنوان کرد: رژیم صهیونیستی در آن برهه زمانی مدعی شد که ایران تنها 6ماه تا بمب اتم فاصله دارد و امروز با گذشت 30 هنوز این ادعا را تکرار می‌کند.اسرائیل می‌خواست روایتی از خطر ایران بسازد و گروهی نیز در داخل با آن همکاری کردند. آن روایت را ساخت تا ما نتوانیم کنشگری کنیم‌. ما در ایران نمی‌توانیم‌ تفاوت بین امنیت و امنیتی‌سازی را تشخیص دهیم.
معاون راهبردی رئیس‌جمهوری با بیان اینکه «روایت امروز اسرائیل این است که ایران در ضعیف‌ترین و خطرناک‌ترین وضعیت موجود خود است»، گفت: نتانیاهو مدعی شده که ایران هم ضعیف شده و هم‌ به سمت ساخت سلاح هسته‌ای در حال حرکت است. قطعا ما در ضعیف‌ترین وضعیت خودمان نیستیم و نباید این روایت را باور کنیم. ما می‌توانیم به آینده برویم و روایت قدرت بسازیم.
ظریف با اشاره به روایت‌هایی که سعی دارند نیروهای مقاومت را نیابتی ایران نشان دهند، بیان کرد: نیروهای منطقه مگر از سمت ما و برای ما عملیات می‌کردند؟ حتی در جلساتی که با عربستان، آمریکا و... داشتم، هیچ کس نتوانست یک مورد بیان کند که این نیروها از سمت ما عملیات کنند. نیروی ما کسی است که برای ما کار می‌کند، در حالیکه جهاد، حماس و... برای آزادی سرزمین خود تلاش دارند و ما تنها به آنان کمک می‌کنیم. در حالیکه روایت اسرائیل این است که جنگ منطقه، جنگ بین ایران و عربستان است.
معاون راهبردی رئیس‌جمهوری با بیان اینکه حمایت از مقاومت، برای ایران قدرت معنایی آورد، اظهار کرد: البته که هر کاری را باید به اندازه انجام داد. در هر صورت باید بتوانیم از دام روایت‌ها علیه خودمان رها شویم. باید بازی را عوض کنیم. در طول تاریخ ایران مورد تهدید بوده است در تمام این تهاجم‌ها یک بار ما شبیه مهاجمین نشدیم، بلکه آنان شبیه ما شدند. چون همیشه مورد تهدید بودیم، نگاه ما به همه چیز تهدید شده به جوانان، حجاب، و... به عنوان تهدید نگاه می‌کنیم و بر همین اساس دشمنان فکر می‌کنند حجاب آخرین سنگر جمهوری اسلامی است.
متاسفانه همه چیز را به عنوان سنگر و تنازع می‌بینیم.
ظریف ادامه داد: حتی سازمان‌های بین‌المللی را تهدید می‌دانیم، در حالیکه این سازمان‌ها برای قانون‌مند شدن جهان تشکیل شده‌اند. خیلی فرق می‌کند که ما عضو NPT و FATF باشیم یا نباشیم. اما ما همه این‌ها را تهدید می‌بینیم و به همین دلیل دشمن می‌تواند علیه ما روایت‌سازی کند. چرا ما از خودمان نامطمئن هستیم و با رفتارمان به دشمن برای روایت‌سازی علیه خودمان کمک می‌کنیم؟
وی با بیان اینکه اگر ما پیش‌بینی شکست داشته باشیم، حتما شکست خواهیم خورد، افزود: اگر ما به دنیا به شکل تهدید نگاه کنیم، دنیا نیز از ما قالب‌سازی تهدید می‌کند. نمی‌گویم تهدیدات را فراموش کنیم، اما محور نگاه ما نباید این باشد. باید با حجاب به عنوان یک موضوع اجتماعی برخورد کنیم نه عامل تهدید. با همسایگان به عنوان یک شریک اقتصادی نگاه کنیم، نه تهدید.
معاون راهبردی رئیس‌جمهوری با تاکید بر اینکه مهندسی تحول از اینجا شروع می‌شود که بگوییم خودمان می‌توانیم‌ آینده‌مان را بساریم، نه آن آینده پیش‌فرضی که به ما تحمیل شده است، گفت: امروز ما ثابت کردیم که می‌توانیم از خودمان دفاع کنیم. دیگر چه می‌خواهیم؟ همه می‌دانند که ایران امروز ایران قاجار نیست. چرا خودمان این را باور نمی‌کنیم؟ اگر چنین کنیم، روزی می‌رسد که جوانان ببینند که درد کشور کم شده است.
معاون راهبردی رئیس‌جمهوری تصریح کرد: باید آینده را بسازیم نه براساس آینده پیش‌فرضی که قصد تحمیل آنرا بر ما دارند. ایران امروز لقمه چرب و نرمی برای بلعیدن توسط آمریکا و اسرائیل نیست، اگر اینطور بود تا حالا ما را زده بودند، آنها هم می‌دانند، چرا خودمان ندانیم، چرا باور نمی‌کنیم که باید براساس یک نگاه آینده برساخته نه یک آینده پیش فرض، جلو برویم.
دردسر غرب زدگی و ضدغرب زدگی
«مهدی سنایی» معاون سیاسی رئیس‌جمهوری در آیین افتتاحیه هجدهمین همایش سالانه انجمن علوم سیاسی ایران در دانشکده مطالعات جهان دانشگاه، گفت: ابتدا از این نکته می‌خواهم آغاز کنم که آموزش علوم سیاسی و روابط بین‌الملل در ایران از یک سرمایه بهره‌مند است و آن هم سرمایه‌ای است که به صورت کلی علم از آن بهره‌مند است. در ایران علم و استادی و پژوهش از احترام قابل توجهی برخوردار هستند.
معاون سیاسی رئیس‌جمهوری گفت: در کشورمان درست است که مشکلات زیادی پیش آمده، دانشگاه‌ها زیاد شده‌اند. بعضا گسترش بی حد و حصر دپارتمان‌ها و مراکز آموزش عالی خودش یک چالش برای آموزش علم و از جمله علوم سیاسی در ایران است امیدوارم بنده اشتباه نکنم ولی بنده برداشتم این هست که علم در ایران محترم، استاد در ایران محترم و اساتید علوم سیاسی، اساتید علوم انسانی، اساتید فلسفه بسیار مورد احترام هستند و یک نفر حتی اگر مشاغل گوناگونی هم دارد سعی می‌کند ‌در و همسایه اگر جایی دو واحد تدریس می‌کند بگوید من استاد دانشگاه و هیئت علمی هستم. البته این با چالش‌هایی هم مواجه هست.
مدرس دانشگاه مطالعات جهان تاکید کرد: یکی از چالش‌ها مساله محور نبودن علوم سیاسی در کشور ماست. موضوع اجتماعی‌محور نبودن علوم سیاست در کشور به عنوان یک واقعیت هم مطرح است آموزش علوم سیاسی در جامعه ما هنوز هم روشنفکر تربیت می‌کند. در حالی که انتظاری که الان از علوم هست این است که دقیقا رصد کنند ناظرین که چگونه هر علمی به بهبود کیفیت زندگی مردم و ارتقاء آمارها و نشانه‌ها در زندگی مردم کمک می‌کند.
وی با بیان اینکه کل حوزه علوم انسانی در کشور ما دچار غرب زدگی و ضد غربزدگی است، گفت: یعنی به یک نقطه ای که علم آموزش سیاسی ایرانی داشته باشیم، علم آموزش روابط بین‌الملل ایرانی داشته باشیم نرسیدیم. بنابراین در برخی از محافل اساتید اروپایی و آمریکایی چنان پیامبرگونه مطرح می‌شوند که در کشور خودشان به آن اندازه معروف و شناخته شده نیستند و بعد هم گروهی تمام پایه و اساس در اندیشه و اظهار نظراتشان مخالفت با همین اندیشمندان است. به هر حال اینکه ما از این غربزدگی و ضد غربزدگی البته پا را فراتر بگذاریم و به یک نقطه میانی برسیم و آموزش علوم سیاسی خودمان را داشته باشیم، نکته مهمی است. البته حالا نظریات مختلفی در مورد ایران مطرح است و یک بخشی برمی‌گردد به اینکه به یک مقصدی برسیم.
وی تصریح کرد: شاید اگر اصلاحات در کشور ما در همین دو سه دهه اخیر بیشتر از دولت به سمت ملت و مردم و نهادهای مردمی می‌رفت به نظرم اصلاحات هم سرنوشت بهتری از امروز داشت و نتایج بیشتری را به دست آورده بود.
سنایی یادآور شد: نکته دیگری که می‌خواهم عرض کنم اینکه اصلا جامعه شناسی انتقادی و جامعه شناسی سیاسی انتقادی در ایران خیلی باب نیست. در کشورهای مختلف برخی از جامعه شناسان و اهالی علوم سیاسی هستند که رفتار سیاسی مردم را نقد می‌کنند و به پیشرفت رفتار سیاسی و فرهنگ سیاسی در مردم کمک می‌کنند. این به این معنا نیست که مسئولیت حوادث متوجه مردم است طبیعتا متوجه دولت‌ها و مدیران است ولی برای ارتقاء فرهنگ سیاسی در جامعه هم رشد دولت مهم است و هم رشد فرهنگ سیاسی در مردم.
نیاز به بازنگری
«غلامرضا کاشی» استاد علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی در همایش سالانه انجمن علوم سیاسی گفت: اکنون نظام باید در ائتلاف با مردم یک تصمیم بزرگ بگیرد. امروز و پس از چهار دهه از انقلاب باید بازنگری کنیم به آنچه که ساختیم‌. ما هزینه زیادی به دوش خود، مردم و کشور گذاشتیم. نظام باید شجاعانه تصمیم بگیرد و این تنها شرط احیاء بزرگ‌داشت روح انقلاب است.
وی تصریح کرد: هر انسانی تصمیمات بزرگ تعیین کننده در زندگی خود می‌گیرد و ذیل آن تصمیم کوچک و جزئی گرفته می‌شود.ما تحت تأثیر تصمیمات بزرگ و تعیین کننده زندگی خود هستیم. تصمیم بین آرمان و مطلوب و مقتضیات واقعیت است‌‌. در عرصه عمومی نیز تصمیمات بزرگی اتخاذ می‌شود که انقلاب‌ها یکی از آن‌ها است.
این مدرس دانشگاه گفت: نظام‌های ایدئولوژیک به سادگی نمی‌توانند بازآفرینی کنند. اولین قربانی خودشان هستند، چرا که خود را محبوس در زندان‌هایی می‌کنند که در آن باید جهان را تنها به یک جور می‌توان دید؛ البته بزرگترین قربانی مردم هستند.در چنین شرایطی این نظام‌ها واقعیت را مانند اژدهای هفت‌سر می‌دانند که همیشه موقعیت آن‌ها را تهدید می‌کنند. نظام‌های ایدئولوژیک، شکاف بین منطق موقعیت و آرمان‌ها را با تبلیغات، دروغ یا سرکوب سعی می‌کنند، پنهان کنند. شکاف بین آنچه می‌خواستیم و چه شد، به مرحله ای می‌رسد که بزرگترین خطر برای موجودیت خود نظام تبدیل می‌شود.
تبعات ناخوشایند نابرابری اقتصادی و اجتماعی
«حسین راغفر» کارشناس اقتصادی هم نظام سرمایه‌داری را نوعی نظام نومالکانه‌گرایی دانست و آن را نئولیرالیسم نام نهاد و گفت لیبرالیسم دولت را از اقتصاد حذف می‌کند ولی حیطه‌هایی برای دولت مانند امنیت و آموزش و کالاهای عمومی قائل است ولی نئولیبرالیزم هیچ اختیاری برای دولت در اقتصاد قائل نیست.
عضو هیأت علمی دانشگاه الزهرا با بیان اینکه در بیش از سه دهه گذشته شاهد تغییر رویکرد در اداره کشور بودیم که در آن نگاه به مردم کنار گذاشته شد و همه چیز به تدریج به بازار داده شد، افزود: نتیجه این دیدگاه این بود که به نام آزادی هر روز آزادیِ بیشتری از مردم دریغ شد و نوعی آزادی در کشور رواج یافت که مانعی برای آزادی اکثریت قریب به اتفاق مردم بود.
وی با رد این دیدگاه بین آزادی و امنیت تعارض وجود دارد، تفسیر از آزادی در حوزه اقتصادی را بسیار مهم دانست و اظهار داشت: آزادی انتخاب در اقتصاد بسیار اهمیت دارد زیرا در جامعه‌ای که منابع و فرصت‌ها نابرابر توزیع می‌شوند، خشونت در جامعه رشد می‌یابد.
راغفر به حادثه اخیر قتل دانشجوی دانشگاه تهران توسط سارقین اشاره کرد و افزود: نابرابری همبستگی تنگاتنگی با رشد خشونت دارد و این دانشجو نیز قربانی نظام نابرابری شد که نظام سیاسی مسئول شکل گیری آن است. استاد دانشگاه الزهرا به برخی مصادیق نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی در جامعه اشاره کرد و افزود: در حالی که عده ای از شهروندان به دنبال سکونت در برج‌ها و سوار شدن به خودروهای لوکس هستند، عده ای زیر خط فقر قرار دارند و با گرسنگی روبرو هستند که این نابرابری به خشونت در جامعه دامن می‌زند.
راغفر با یادآوری اینکه هفت درصد جمعیت کشور با گرسنگی مواجه هستند به معنای آن‌که درآمد آن‌ها کفاف هزینه خوراک را نمی‌دهد، گفت: امکان خروج از شرایط کنونی اقتصادی و اجتماعی برای کشور وجود دارد اما شرط اصلی آن عزم سیاسی است که اکنون شاهد آن نیستیم.