یکه‌تازی ریاض در اوپک

گروه اقتصادی- حشمت الله رضوی: روز سیزده مرداد (جمعه چهارم آگوست) کمیته وزارتی نظارت بر بازار اوپک پلاس تشکیل جلسه داد و طی بیانیه ای با ارزیابی وضعیت بازار جهانی نفت به طور ویژه از اقدامات عربستان برای تثبیت بازار نفت حمایت و از سیاست این کشور در زمینه کاهش داوطلبانه تولید نفت به میزان یک میلیون بشکه در روز، قدردانی کرد.
در فاصله دوره دو ماهه نشست‌های اوپک در چهارم ژوئن و چهارم آگوست قیمت‌های نفت به میزان قابل توجهی افرایش یافته است. زمانی که نشست 14 خرداد (چهارم ژوئن) اوپک پلاس در وین برگزار شد بهای هر بشکه نفت برنت حدود 70 دلار بود؛ اما در حال حاضر هر بشکه نفت برنت حدود هشتاد و پنج دلار هر بشکه خرید و فروش می‌شود و این بدان معناست که تصمیم عربستان برای کاهش داوطلبانه یک میلیون بشکه نفت در روز از تولید، در افزایش قیمت‌های نفت موثر بوده است.

اثرگذاری قابل ملاحظه عربستان بر بازار نفت در شرایط کنونی به میزان زیادی ناشی از شرایط ژئوپولتیک و تنش در روابط غرب و دیگر تولید کنندگان و صادرکنندگان عمده نفت است.دیر زمانی است ایران، که دومین تولید کننده عمده نفت اوپک بود، به دلیل تحریم‌های آمریکا و تنش با غرب از نقش آفرینی در تصمیات اوپک بازمانده است. ایران و آمریکا طی سال‌های گذشته چه در چارچوب مذاکرات احیای برجام و چه خارج از آن نتوانسته‌اند به تفاهمی‌دست یابند که زمینه را برای رفع تحریم و بازگشت موثر ایران به بازار نفت فراهم کند. اما حتی اگر چنین تفاهمی‌به دست آید بعید است ایران در کوتاه مدت بتواند نقش مهمی‌در بازار جهانی نفت ایفا کند. سرمایه گذاری ناکافی در صنعت نفت ایران، مصرف روزافزون داخلی و نداشتن ظرفیت اضافی تولید، امکان نقش‌آفرینی در بازار جهانی نفت را از ایران سلب کرده است. در دراز مدت نیز چشم‌انداز روشنی وجود ندارد.
اگر ایران طی ده سال آینده با اتخاذ بهترین تدابیر بتواند به بازار نفت بازگردد و حتی موقعیت خود را به عنوان دومین تولید کننده و صادر کننده عمده نفت اوپک بازیابد، ممکن است تحولات گذار انرژی در عصر تغییرات آب و هوایی عرصه را چنان بر مصرف سوخت‌های فسیلی تنگ کند که به طور کلی دوران نفوذ اوپک بر سیاست‌های نفتی جهان به سر آمده باشد.ونزوئلا دیگر تولید کننده عمده نفت اوپک است که به دلیل تحریم‌های غرب نقش و جایگاه خود را در تصمیم سازی‌های اوپک به میزان زیادی از دست داده است و لیبی نیز کم و بیش با مشکل ثبات سیاسی و ناتوانی در سرمایه گذاری و توسعه صنعت نفت خود رو به رو است. این که آیا عربستان زمانی به سرنوشت ایران و لیبی و ونزوئلا مبتلا خواهد شد معلوم نیست.
آنچه روشن است این است که از نگاه غرب عربستان به لحاظ نوع نظام سیاسی به روسیه، ایران، ونزوئلا و لیبی شباهت بیشتری دارد تا نظام‌های دموکراتیک. همچنین این نکته روشن است که تا آنجا که به بازار نفت مربوط است آمریکا از اقدامات عربستان برای افزایش قیمت‌های نفت ناراضی است و جنگ کم شدتی در روابط دوجانبه در جریان است.روسیه دیگر بازیگر عمده بازار نفت است که به دلیل تحولات ژئوپولتیک و تنش با غرب به طور فزاینده‌ای پس از حمله به اوکراین نقش خود را در اثرگذاری بر بازار نفت از دست داده است. سال گذشته میلادی که تهاجم روسیه به اوکراین آغاز شد بهای نفت به حدود صد و سی دلار هر بشکه افزایش یافت اما به مرور بهای نفت به شدت کاهش یافت و با وجود تلاش‌های فراون اوپک پلاس برای کاهش عرضه، در سال جاری در مواردی به هفتاد دلار هر بشکه تنزل یافت.اگرچه روسیه نیز در اجلاس روز جمعه کمیته نظارتی اعلام کرده است که سیصد هزار بشکه دیگر از مجموع تولید خود به طور داوطلبانه خواهد کاست اما این ادعاها در مواردی با تردید رو به رو است؛ هر چند که بیانیه کمیته نظارت بر بازار اوپک پلاس از تصمیم روسیه برای کاهش داوطلبانه همین میزان تولید قدردانی کرده است.در سوی تقاضا نیز تحولات و تغییرات قابل ملاحظه ای در حال رخ دادن است.
اروپا و آمریکا اگر چه همچنان از مصرف کنندگان عمده نفت هستند اما نقش چندانی در افزایش تقاضای جهانی نفت ندارند. بر اساس برآوردهای اوپک و آژانس بین المللی انرژی تقاضای نفت جهانی در سال جاری بیش از دو میلیون بشکه نفت در روز افزایش خواهد یافت که بیش از هشتاد درصد آن ناشی از افزایش تقاضای آسیا بویژه دو کشور چین و هند خواهد بود. این جابجایی‌ها در بازار نفت جهانی شرایطی را ایجاد کرده است که طی آن عربستان از طریق اقدامات داوطلبانه و کاملا یکجانبه می‌تواند نقش قابل ملاحظه ای در روند عرضه نفت و تغییر قیمت‌های آن بازی کند. در ادامه اقدامات یکجانبه، اکنون عربستان اعلام کرده است کاهش داوطلبانه یک میلیون بشکه نفت از تولید خود را، حداقل در ماه سپتامبر، نیز ادامه خواهد داد.
از ابتدای اتخاذ سیاست داوطلبانه کاهش تولید توسط عربستان در نشست چهاردهم خرداد تا کنون قیمت‌های نفت پانزده دلار هر بشکه افزایش یافته است و این احتمال وجود دارد که تداوم سیاست کاهش داوطلبانه تولید توسط عربستان در شرایط افزایش تقاضای فصلی، بهای نفت را به بیش از نود دلار هر بشکه افزایش دهد.هرچه باشد قیمت‌های نفت طی دو ماه گذشته افزایش یافته و به تبع آن در آمد کشورهای اوپک پلاس نیز بیشتر شده است. بر این اساس قدردانی ویژه کمیته وزارتی نظارت بر بازار اوپک پلاس از سیاست‌های نفتی عربستان تولید قابل درک است.