کسی به فکر جایگاه جشنواره تئاتر فجر هست؟

جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر در حالی به سی و هشتمین دوره خود رسیده است که همچنان با چالش‌ها و مسائل متعددی دست به گریبان است. از فراخوان‌ها و عدول از آن تا اسپانسر، زمان برگزاری و مسائلی دیگری که در نهایت، جایگاه و ارزش بزرگترین رویداد تئاتری کشور را با تردید مواجه کرده است. از اینرو، به نظر می‌رسد جشنواره تئاتر فجر  برای حفظ عنوان بزرگترین رویداد تئاتری کشور، به بازنگری در روند برگزاری  نیاز دارد.
به گزارش مردم سالاری آنلاین، روشن است که برخی مسائل تکراری و ناکارآمدی ها، برخاسته از کژکارکردی های "ساختار مدیریت دولتی" یا "مدیریت در ساختار دولتی" است و ریشه آنها را باید در حوزه ای کلان تر از  برگزاری این جشنواره در سی و هشتمین دوره خود جستجو کرد؛ اما در این دوره، تحولات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی چنان مدیریت و برنامه ریزی فرهنگی جشنواره را تحت شعاع قرار داد که ضرورت بازنگری اساسی در سیاست ها، برنامه ها و اقدامات جشنواره را در ستاد و صف آشکار کرد و اولویت داده است.
 
همزمانی‌ها
امسال برای اولین بار پس از سی و هفت دوره برگزاری جشنواره تئاتر و فیلم، دبیرخانه جشنواره تئاتر تصمیم گرفت همزمان با آغاز جشنواره فیلم (که از ابتدای شکل گیری تا به امروز همواره از ۱۲ تا ۲۲ بهمن ماه برگزار می‌شود) جشنواره تئاتر فجر را برگزار کند. اقدامی که قطعا و یقینا به نفع اهالی و دوستداران تئاتر و حتی اصحاب رسانه نخواهد بود. در این بازه زمانی تمامی توجهات و پتانسیل رسانه‌ها صرف پرداختن به جشنواره فیلم خواهد شد و عملا جشنواره تئاتر در سایه جشنواره پرمخاطب‌تری مانند فیلم فجر به محاق خواهد رفت. دبیر جشنواره در پاسخ به این تصمیم از تقدم اعلام تاریخ برگزاری جشنواره تئاتر از سوی دبیرخانه به وزارت ارشاد صحبت می‌کند در حالیکه بر کمتر کسی پوشیده است که جشنواره فیلم در چه تاریخی برگزار خواهد شد و دبیرخانه باید تدبیر دیگری برای زمانبندی مناسب خود می‌اندیشید.
اما این همزمانی و در سایه قرار گرفتن، تنها مختص به برگزاری جشنواره فیلم فجر نیست. امسال، برای اولین بار جشنواره‌ای خصوصی از سوی تماشاخانه هامون، همزمان با جشنواره تئاتر فجر برگزار خواهد شد. این در حالی است که انتظار می‌رفت مرکز هنرهای نمایشی با تاریخ برگزاری این جشنواره موافقت نکرده و مجوز برگزاری آنرا در تاریخ دیگری صادر می‌کرد. ضمن اینکه عملا برخی گروه‌های تئاتری که در سال‌های گذشته به دلایل مختلف آثارشان در جشنواره تئاتر فجر پذیرفته نشده، امسال در این جشنواره حضور دارند. این همزمانی‌ها قطعا روند برگزاری بزرگترین رویداد تئاتری کشور را با حداقل‌های ممکن، دچار مشکل می‌کند.
 
فراخوان و قوانین
هر ساله فراخوان جشنواره با ماه‌ها بررسی  و ارزیابی از سوی تیم دبیرخانه جشنواره، تدوین و با مقدمه دبیر عرضه می‌شود؛ طی سالیان متوالی، عدول از مفاد شرایط این فراخوان در نهایت منجر به حذف نمایشی از شرکت در جشنواره می شد که گاهی جنبه رسانه ای هم می یافت. اما امسال که برخی گروه‌های تئاتری به دلایلی از حضور در جشنواره انصراف داده‌اند؛ جای خالی بیان قوانین ناظر به حقوق مادی و معنوی جشنواره پیداست. در این میان نقش و جایگاه مفاد قانونی و بازدارندگی آن می‌توانست از اقدامات سلیقه‌ای و لحظه‌ای برخی گروه‌های تئاتری جلوگیری کند. اقدامی که منجر به از بین رفتن هزینه های مادی و انسانی بسیار برای دعوت از گروه‌های تئاتری، بازبینی آثار، تبلیغات و کار رسانه‌ای، داوری و موارد دیگر شد و در مجموع ضرر و زیانی به بدنه تئاتر و جایگاه جشنواره فجر در میان مخاطبان و گروه‌های تئاتری وارد کرد که شاید به دلیل خلأ قانونی و عدم تصریح به آن، امکان مطالبه‌گری و دریافت خسارات مادی و معنوی از این گروه‌ها ممکن نباشد.
 
در میان جشنواره ها
از ابتدای شکل‌گیری جشنواره تئاتر فجر تاکنون، این رویداد دستخوش تغییرات و اتفاقات بسیاری شده است. در ابتدا آثار حاضر در جشنواره طیف وسیعی از آثار دانشجویی، عروسکی و حتی آئینی سنتی را شامل می‌شد. با رشد و گسترش فعالیت‌های هنرمندان این عرصه، هر کدام از این بخش‌ها خود به جشنواره‌ای مجزا تبدیل شده است که حالا از قدمت و تجربه بسیاری برخوردار است. در این میان جشنواره تئاتر فجر، به عنوان اصلی‌ترین و مهم‌ترین آنها به نظر می‌رسد دیگر آن ویژگی بارز، زاینده و قابل اتکا را همچون دهه‌های گذشته ندارد و تبدیل به جشنواره‌ای پذیرنده و کم ثبات شده است. با نگاهی به آثار و بخش‌های مختلف آن، به نظر می‌رسد شاید جشنواره‌هایی کوچک‌تر مانند جشنواره دانشجویی، عروسکی، آئینی سنتی و... آثار قابل تامل‌تری را در خود جای می‌دهند و در روند خود نظم و نقشه راهی منسجم تر دارند. اما جشنواره تئاتر فجر با گذشت سی و هفت دوره و در آستانه سی و هشتمین دوره خود، همچنان در آزمون و خطاهای بسیاری گرفتار است که آنرا از ویژگی‌های قابل انتظار دور کرده است.
 
سیاست ها و حمایت ها
چند سالی است که اقبال و توجه مخاطبان به تئاتر پیشرفت چشم‌گیری داشته است. با رشد و گسترش سالن‌ها و تماشاخانه‌های خصوصی، به طور میانگین در شهر تهران هر شب ۱۲۰ نمایش به روی صحنه می‌رود. رشد و گسترش سالن‌های خصوصی نشان از اقبال روزافزون مخاطب دارد. اما علیرغم این توجه و علاقه به دیدن تئاتر، شهرام کرمی مدیرکل مرکزهنرهای نمایشی، در نشست رسانه‌ای سی و هشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر عنوان کرد: متاسفانه هیچ سازمان و نهادی حاضر به قبول حمایت مالی از جشنواره نشده است. به نظر می‌رسد عدم اقبال سرمایه‌گذاران و حمایت از جشنواره با نحوه برگزاری آن چندان بی ارتباط نباشد. در حالیکه مخاطب تئاتر رو به گسترش است، چرا نهادهایی از جشنواره حمایت مالی نمی‌کنند؟ پاسخ به این سوال بیشتر متوجه سیاست ها، برنامه ها و عملکرد مرکز هنرهای نمایشی و دبیرخانه جشنواره تئاتر فجر است. جشنواره‌ای که هر ساله از روزهای اوج خود فاصله بیشتری می‌گیرد؛ به سختی می‌تواند حمایت مالی نهادهای خصوصی را داشته باشد و سیاست هایی که به دنبال "اقتصاد هنر" و " تمرکز زدایی" می خواهند نسخه سینما را برای تئاتر هم بپیچند، حمایت های دولتی را نیز مضمحل می کنند.  به نظر می‌رسد سالن‌‌ها و بخش خصوصی تئاتر، برای حفظ و بقای خود در فضای رقابتی فعلی تئاتر، نیاز به اقداماتی قابل پیش‌بینی، جدی و کارآمد دارند و در چنین فضایی امکان آزمون و خطای بسیار برای آنها فراهم نیست. اما برای بخش دولتی که همچنان از امکانات بسیاری برخوردار است، حضور و رقابت  اهمیت سابق را ندارد، تا جایی که برگزاری جشنواره تئاتر فجر به سوی یک اقدام نمادین  می‌رود که باید برگزار شود و در پایان برگزاری آن کسی به فکر دستاوردها و جایگاه این جشنواره نخواهد بود.
رویا سلیمی