بی انصافی در حق بانک مرکزی

تحریم بانک مرکزی، اقدامی است که از آن به عنوان یک تحریم استثنایی و محدودیت بین‌المللی دور از انصاف یاد می‌شود، اما بار دیگر با خروج آمریکا از برجام، بانک مرکزی ایران در معرض بی انصافی دیگری قرار گرفته است. با این حال این‌بار بانک مرکزی اطمینان داده که تمهیدات لازم را برای مقابله با نقض برجام اندیشیده و مشکلی نیست.
تحریم بانک مرکزی، اقدامی است که از آن به عنوان یک تحریم استثنایی و محدودیت بین‌المللی دور از انصاف یاد می‌شود، اما بار دیگر با خروج آمریکا از برجام، بانک مرکزی ایران در معرض بی انصافی دیگری قرار گرفته است. با این حال این‌بار بانک مرکزی اطمینان داده که تمهیدات لازم را برای مقابله با نقض برجام اندیشیده و مشکلی نیست.
به گزارش ایسنا، اعلام ترامپ مبنی بر خروج ایالات متحده آمریکا از برجام و به دنبال آن صدور دستور برای برگشت تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران بی‌تردید حوزه بانکی را بیش از هر بخش دیگری می‌تواند درگیر این تصمیم کند. بعد از اعلام مواضع رئیس جمهور آمریکا در مورد برجام، وزارت خزانه داری آمریکا نیز اعلام کرد که تحریم‌های ایران بین ۹۰ تا ۱۸۰ روز دیگر بر می‌گردد، در لیست این تحریم‌ها در کنار حوزه نفتی، هواپیما، تحریم‌های ارزی و به عبارتی بانک مرکزی قرار دارد.
از اواخر سال ۱۳۹۴ که توافق برجام اجرایی شد، زمانی بود برای پایان حدود ۱۰ سال تحریم و محدودیت‌های سختی که بر نظام بانکی ایران تحمیل شده بود. مدیران بانکی تاکید داشتند که در شرایط جدید شبکه بانکی ایران از جزیره‌ای که سال‌ها در آن مانده و قدرت تبادلات بین‌المللی خود را تا حد قابل توجهی از دست داده‌ است، خارج می‌شود. یعقوبی-مدیرکل بین‌الملل بانک مرکزی- در زمان اجرایی شدن برجام گفته بود که" تحریم بانک مرکزی ایران یک استثنا بود، به گونه ای که در طول تاریخ حتی یک مورد هم نمی توان پیدا کرد که هیچ بانک مرکزی تحریم شده باشد. حتی عراق هم زمان حکومت صدام و در دوران درگیری بانک مرکزی مستقلی داشت و وارد تحریم نشد. پس محدود شدن بانک مرکزی ایران در فضای بین‌الملل دور از انصاف بود و دوره بسیار سختی را از سال ۱۳۸۶ تاکنون یعنی ۹ سال گذشته پشت سر گذاشت. بسیار ساده از ظرفیت‌های قانونی و بین‌المللی خود محروم شده بودیم که کار را بسیار سخت می کرد."
به هر حال با لغو تحریم‌ها گرچه انتظارات شبکه بانکی در طول این دو سال آنطور که تعیین شده بود برآورده نشد و بارها رئیس کل بانک مرکزی از بدعهدی آمریکا در مسیر تحقق این انتظارات گله کرد و رایزنی‌های بسیاری در این رابطه انجام شد ولی در هر حال دستاوردهایی نیز برای شبکه بانکی به همراه داشت، از برقراری سوئیفت، توسعه روابط کارگزاری بانک‌ها، قراردادهای فایناس و تامین مالی تا مذاکرات بانکی با بانک‌های اروپایی و آسیایی. البته در این بین بودند بانک‌هایی که از ورود برای مذاکره با بانک‌های ایرانی عقب‌نشینی کردند و دلیل اصلی این جریان را مدیران بانک مرکزی این هراس را ناشی از جریمه‌هاو هزینه‌های احتمالی سنگینی که ممکن بود آمریکا برای همکاری با ایران به آنها تحمیل کند، اعلام کرد. با این وجود آخرین اطلاعاتی که از روابط کارگزاری بانک‌ها در جریان اجرایی شدن برجام وجود دارد نشان می‌دهد که حدود ۸۳۵ رابطه کارگزاری با ۲۷۸ بانک خارجی برگزار شده است، در حالی که قبل از برجام تعداد روابط کارگزاری بسیار محدود بود و تنها پنج تا شش بانک حاضر به همکاری با ایران بودند. در عین حال که در طول دو سال و نیم گذشته حدود ۳۸ هزار و ۴۰۰ فقره ال سی توسط نظام بانکی ایران گشایش یافته است.
 با شرایط جدید و احتمال دوباره اعمال تحریم‌های سنگین بر نظام بانکی ایران به ویژه در مورد بانک مرکزی، این نگرانی در بین کارشناسان وجود دارد که فضای نامناسبی که پیش از اجرایی شدن برجام و لغو تحریم‌ها برای بانک‌های ایرانی جاری بود دوباره برگشته و روابط بانکی و تمامی ابعاد آن را تحت تاثیر قرار دهد و آنچه که در مدت دو سال گذشته نیز بدست آمده در هاله‌ای از ابهام قرار گیرد. این در حالی است که بانک مرکزی نظر دیگری داشته و به گونه‌ای از برنامه‌ها و سناریوهایی که برای روزهای خروج آمریکا از برجام پیش‌بینی کرده، مطمئن است. بانک مرکزی بعد از اعلام تصمیم آمریکا و تحریم‌هایی که برای برگشت آن مهلت تعیین کرده است، با صدور اطلاعیه‌ای تاکید کرده است که این بانک با پیش بینی بدعهدی های آمریکا از مدت ها پیش تمهیدات لازم را برای مقابله با نقض برجام توسط آمریکا اندیشیده و به همین منظور، مجموعه ای از تدابیر برای این منظور اتخاذ و اجرا شده است. در عین حال با اقدامات و سیاست های خود، اکنون منابع و مصارف ارزی کشور تحت اشراف و کنترل کامل قرار دارد و نظام بانکی کشور با محوریت بانک مرکزی توانایی کامل برای پاسخگویی به  تمام نیازهای ارزی کشور را دارد. این سیاست‌ها با محوریت حمایت از تولید ملی موجب کنترل جریان ورود و خروج ارز در کشور شده و بدین ترتیب، توانایی بانک مرکزی برای پاسخگویی به نیازهای ارزی کشور افزایش یافته است. همچنین بانک مرکزی به  تمام فعالان اقتصادی اطمینان داده است که نقض برجام توسط آمریکا موجب ایجاد وقفه در پاسخگویی به نیازها و تقاضاهای ارزی نخواهد شد و تامین تمام نیازها کماکان ادامه خواهد یافت. در این راستا با همکاری دولت و سایر قوا با رصد شرایط سیاسی و اقتصادی موجود، اقدامات و سیاست های متناسب را  برای حفظ و تداوم رشد و توسعه کشور اتخاذ خواهد کرد.
اما پیش‌بینی شرایط پیش‌روی بانک مرکزی و مجموعه نظام بانکی ایران در فضایی که آمریکا از برجام خارج شده، تحریم‌های گذشته را برگردانده و اروپایی‌ها نیز مدعی ماندن دربرجام و حمایت از ایران هستند، موضوعی است که در گفت‌وگو با پویا جبل عاملی-کارشناس امور بانکی- مورد بررسی قرار گرفته است.
جبل عاملی هر چند که معتقد است باید منتظر ماند و دید که شرایط ایران با اروپایی‌ها در برجام به کجا می‌رسد ولی گفت که چندان قابل پیش بینی نیست شرایط به سطحی برسد که اروپا بتواند با وجود تحریم‌های ثانویه آن سطح از روابطی که اکنون در حوزه بانکی و روابط کارگزاری با ایران دارد را ادامه دهد و فکر نمی‌کنم اروپا بتواند بدون مجوزهای لازم از آمریکا قادر باشد روابط کارگزاری بانکی و تجاری خود را با ایران ساماندهی کند. بنابراین از این منظر به دیدگاه و موضع اروپا بدبین هستم و معتقدم اروپا در حال دادن تعهدی است که اصولا قادر به اجرای آن نیست.
این کارشناس امور بانکی در رابطه با آنچه که باید در شرایط موجود در دستور کار بانک مرکزی قرار گیرد نیز توضیحاتی ارائه کرد و گفت: به نظر می‌رسد آنچه که می‌توانیم انجام دهیم عمدتا می‌تواند همانی باشد که قبل از برجام و توافق موقت  داشتیم یعنی بازکردن کانال‌هایی برای دور زدن تحریم‌ها و باز کردن دست صراف‌ها در بازار ارز تا بتوانند همان سطحی از تجارت را که می‌توانیم انجام دهیم ساماندهی کنند.
وی با اشاره به تحریم‌های ارزی اعلامی از سوی وزارت خزانه داری آمریکا علیه ایران گفت: سیاست ارزی جدیدی که بانک مرکزی در دستور کار قرار داده به گونه‌ای است که عملا خودمان در حال تحریم کردن خودمان هستیم. این در حالی است که باید به صورت غیرمتمرکز صرافی‌ها و فارغ از شفافیت‌های لازم بتوانند حساب‌ها را حفظ کرده و نقل و انتقالات را به صورت حواله انجام دهند و لازمه آن، این است که بتوان سیاست ارزی موجود را کاملا تغییر داد.
جبل عاملی یادآور شد: به هر صورت اکنون شرایط تغییر کرده است و با آن زمان که روابط  باز بود متفاوت خواهد شد. بنابراین باید سیاست‌های منطبق با آن از سوی بانک مرکزی اجرایی شود. با این حال حدود ۱۸۰ روز زمان وجود دارد و امیدوارم بتوانیم حداکثر استفاده را برده و آنچه که می‌توان را برای پیش‌برد شرایط بهتر انجام داد.