چه کسی برنده جدال نفتی ایران و آمریکا خواهد بود؟

نشانه‌هایی از تأثیرگذاری تحریم‌های آمریکا بر برخی از مشتریان نفت خام ایران ظاهر شده است. اطلاعات رسمی منتشرشده توسط اداره گمرک کره جنوبی نشان می‌دهد که این کشور در ماه گذشته میلادی، واردات نفت خام خود از ایران را به پایین‌ترین میزان از ژانویه ۲۰۱۵، یعنی زمانی که هنوز برجام حاصل نشده بود و تحریم‌ها همچنان پابرجا بودند، رسانده است. اما در کل، وضعیت تولید نفت ایران و بازار نفت چگونه است؟
به گزارش مردم سالاری آنلاین، کره جنوبی در ماه ژوئن (۱۱ خرداد تا ۹ تیر) روزانه تنها حدود ۱۶۸ هزار بشکه نفت خام از ایران خریداری کرده است. نسبت به ماه ژوئن ۲۰۱۷، واردات نفت خام کره جنوبی از ایران ۴۰.۳ درصد کاهش یافته و میزان کاهش واردات نفت این کشور در ماه ژوئن ۲۰۱۸ نسبت به ماه پیش از آن (ماه می) ۹.۵ درصد بوده است.
اگر بخواهیم بازه بلندمدت‌تری را درنظر بگیریم تا تصور بهتری از ماجرا داشته باشیم، در نیمه نخست سال جاری میلادی، واردات نفت خام کره جنوبی از ایران نسبت به شش ماه نخست سال ۲۰۱۷، ۳۳.۹ درصد کاهش یافته است.
کاهش واردات نفت خام کره جنوبی از ایران در حالی روی داده که این کشور در کل واردات نفت خام خود را در سال جاری افزایش داده است. تنها در ماه گذشته میلادی، واردات نفت خام کره جنوبی از عربستان سعودی، نسبت به ماه ژوئن ۲۰۱۷، ۲۶.۱ درصد افزایش یافته و به ۱.۰۷ میلیون بشکه در روز رسیده است. این بدان معناست که همزمان با کاهش سهم بازار ایران، سهم بازار عربستان سعودی در کره جنوبی افزایش یافته است.
 
تحریم‌های آمریکا و مشتریان نفت ایران
کره جنوبی سرگرم مذاکره با آمریکا برای کسب معافیت از اجرای قوانین تحریمی آمریکا علیه ایران است. اما این کشور حتی پیش از آن‌که موعد اجرایی شدن تحریم‌های ایران فرا برسد، کاهش واردات از ایران را آغاز کرده است. ۱۳ آبان، تاریخی است که آمریکا اعلام کرده تحریم‌های نفتی را علیه ایران مجدداً اعلام می‌کند. مردم‌سالاری‌ آنلاین، بلافاصله پس از خروج آمریکا از برجام این وضعیت را پیش‌بینی کرده بود و از کره جنوبی و ژاپن به‌عنوان «دو خائن جدید آسیایی» که تحت تأثیر تحریم‌های آمریکا، واردات نفت خود از ایران را به شدت کاهش خواهند داد، نام برده بود.
در دوره پیشین تحریم‌ها، دولت اوباما به خریداران آسیایی نفت ایران «معافیت قاعده‌مند» اعطاء کرد: قاعده این بود که آن‌ها (چهار کشور کره جنوبی، ژاپن، هند و چین) در ازای کاهش ۲۰ درصدی واردات نفت خام از ایران در هر دوره زمانی شش ماهه، از اجرای تحریم‌های نفتی آمریکا، معاف می‌شدند. اما در دولت ترامپ که به نحو اغراق‌آمیزی هر از گاهی بر طلب رویکرد به صفر رساندن صادرات نفت خام ایران کوبیده می‌شود، خبری از معافیت‌های قاعده‌مند نیست و مقامات آمریکایی به صراحت گفته‌اند که اگر معافیتی نیز داده شود به صورت موردی خواهد بود.
ان‌بی‌سی نیوز به نقل از مقامات دولت آمریکا و دولت‌های اروپایی در گزارشی گفته است که دولت ترامپ با ارائه معافیت‌های گسترده از قوانین تحریمی به اروپایی‌ها، جهت تداوم فعالیت شرکت‌هایشان در ایران به هیچ‌وجه موافق نیست و فقط استثناهای محدودی «آن‌هم بر مبنای ملاحظات امنیت ملی یا مسائل بشردوستانه»، اعطا خواهد کرد. آمریکا درخواست سه کشور اروپایی فرانسه، آلمان و انگلیس برای ادامه فعالیت آن دسته از شرکت‌های این کشورها که در حال حاضر در اقتصاد ایران فعالیت دارند را رد کرده و استیون منوچین وزیر خزانه‌داری آمریکا، مخالفت واشنگتن با اعطای معافیت‌ها را به اطلاع دولت‌های اروپایی رسانده است.
 
کفه ترازوی بازار نفت به نفع ایران
دولت ترامپ سعی کرده است نشان دهد که با هرگونه نقض تحریم‌های آمریکا، توسط هر کشور، به شدت و با سخت‌گیری تام و تمام برخورد می‌کند. استیون منوچین، وزیر خزانه‌داری آمریکا، اخیراً گفته است «قصد ما این است که تحریم‌ها را علیه هر کشوری، از جمله چین، اعمال کنیم». اما مسئله صرفاً به اراده آمریکا برنمی‌گردد. کشورهایی نظیر چین، هند و ترکیه، تحریم‌های یکجانبه آمریکا را به رسمیت نمی‌شناسند. چین در حال حاضر که صادرات نفت ایران مشمول هیچ تحریمی نیست نیز کلیه مبادلات نفتی خود با ایران را در نهادهایی متمرکز کرده که مورد تحریم آمریکا هستند. بنابراین، این کشوری ترسی از بابت جریمه شدن به خاطر واردات نفت ایران ندارد. هند نیز سیگنال‌هایی را فرستاده که طبق آن‌ها به خرید نفت از ایران ادامه خواهد داد. در کل، اگر برخی از واردکنندگان نفت ایران نظیر هند و ترکیه، این اراده را داشته باشند که به خرید نفت از ایران، ادامه دهند آن‌ها طی مکانیزم‌هایی می‌توانند قوانین تحریمی آمریکا را دور زده و مبادلات نفتی خود را بدون اتکا به نظام مالی آمریکا یا از مجاری غیرقابل تحریم انجام دهند.
از نبرد اراده‌ها که بگذریم وضعیت بازار نفت کاملاً به نفع ایران است. بازار نفت با کمبود عرضه روبرو است و هیچ کشوری حتی عربستان این قدرت را ندارد که بتواند فقدان ناشی از حذف نفت ایران از بازارها را جبران کند. تولید نفت ونزوئلا در سال ۲۰۱۶، دو میلیون و ۱۵۴ هزار بشکه در روز بوده است، اما این تولید حالا یک میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه در روز رسیده که پایین‌ترین میزان در ۶۹ سال گذشته (به جز دوره اعتصاب نفتی دو ماهه در اواخر سال ۲۰۰۲) است. تولید نفت لیبی با روزهای اوج خود فاصله بسیار دارد و تولید نفت نیجریه و آنگولا نیز همین وضعیت را دارد.
حذف نفت ایران از بازارها، به معنای افزایش شدید قیمت نفت و بالا رفتن قیمت بنزین در دنیا، حتی در آمریکا، است. انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره آمریکا در ماه نوامبر برگزار می‌شود. افزایش قیمت نفت همزمان با انتخابات کنگره، به معنای شلیک ترامپ به پای خود است، چرا که افزایش قیمت بنزین، رأی‌ها را به سمت دموکرات‌ها روانه خواهد کرد و به تضعیف هرچه بیشتر دولت ترامپ منجر خواهد شد. بر همین اساس است که «بانک آو آمریکا مریل لینچ» پیش‌بینی کرده که تا پایان سال جاری میلادی دولت ترامپ نمی‌تواند سخت‌گیری زیادی نسبت به صادرات نفت ایران داشته باشد. سطح تولید نفت ایران در حال حاضر، هنوز تحت تأثیر تحریم‌های آمریکا قرار نگرفته و در حدود ۳.۸ میلیون بشکه در روز ثابت باقی مانده است. این نشان می‌دهد که کاهش خرید نفت ایران توسط مشتریانی همچون کره جنوبی، از طریق افزایش صادرات به دیگر کشورها جبران شده است. در ماه‌های آینده ممکن است، تحت تأثیر تحریم‌های آمریکا، صادرات و تولید نفت ایران کاهش یابد، اما بعید است میزان این تأثیرات، در حد اغراق‌های مقامات دولت ترامپ باشد. مسئله این نیست که تحریم‌های آمریکا هیچ تأثیری ندارند؛ مشخص است که این تحریم‌ها تأثیر خواهند داشت. مسئله این است که تأثیر تحریم‌ها به اندازه‌ای که مقامات دولت ترامپ ادعا می‌کنند، نخواهد بود. وضعیت عرضه و تقاضا در بازار نفت به نفع ایران است و هیچ‌چشم‌اندازی نیز وجود ندارد که این  وضعیت می‌تواند در کوتاه‌مدت تغییر کند. در واقع، مخصمه ترامپ این است که می‌خواهد نفت ایران را حذف کند اما جایگزینی برای نفت ایران وجود ندارد که آن را به متحدان خود و خریداران نفت ایران، عرضه کند.