شمخانی ضدبرجام، اکنون مسئول مذاکرات هسته ای است؟

از یک سو طبق برخی اخبار، علی شمخانی مسئولیت مذاکرات هسته‌ای را برعهده گرفته است و در سوی دیگر از او به‌عنوان چهره‌ای یاد می‌شود که در سال‌های پایانی دولت حسن روحانی از جدی‌ترین موانع احیای برجام بود. حال سؤال اینجاست که اگر این ادعا نزدیک به واقعیت باشد، چگونه علی شمخانی می‌تواند مسئولیت مذاکراتی را برعهده بگیرد که هدف غایی آن، احیای برجام است؟ اساسا این تضاد چگونه توجیه‌پذیر است؟

روزنامه شرق نوشت:محمود واعظی، رئیس دفتر رئیس‌جمهوری در دولت دوازدهم، در گفت‌وگویی به تغییر نقش و ماهیت علی شمخانی در مذاکرات برجامی اشاره کرد و عنوان کرد که «من در جلسه‌ ای مفصل با ایشان (شمخانی) صحبت کردم و گفتم منافع کشور در این است که بالاخره یک روابط شفاف و روشنی بین دبیر و رئیس‌جمهوری باشد، اما نشد و تا روز آخر هم نشد. البته آقای روحانی شخصا مسئله برجام را دنبال می‌کرد و خیلی مشخص بود، اما اگر دبیرخانه همسو بود، می‌توانست به‌راحتی حل شود. چه‌بسا می‌توانم بگویم اگر دبیرخانه همسو بود، در دولت دوازدهم امضا می‌شد».

در حالی با توجه به گفته‌های محمود واعظی می‌توان چهره‌ای ضدبرجامی از علی شمخانی در مقام دبیر سابق شورای‌عالی امنیت ملی ترسیم کرد که طبق برخی ادعاها، او از فروردین‌ماه سال جاری به‌عنوان مسئول مستقیم پرونده مذاکرات هسته‌ای انتخاب شده است که در صورت صحت، نشان می‌دهد او هم بر مذاکرات امیرسعید ایروانی به‌عنوان نماینده ایران در سازمان ملل با جانشین رابرت مالی و هم بر مذاکرات چند هفته گذشته در عمان نظارت داشته و با مسئولیت او این مذاکرات پی گرفته شده است. هرچند که ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه، در نشست خبری دوشنبه هفته جاری خود و در واکنش به ادعای واگذاری پرونده‌ هسته‌ای به شمخانی از اظهارنظر شفاف سر باز زد و تأکید کرد که درباره ادعای غیرمستقیم در برخی از شبکه‌ها نکات خاصی برای عرض ندارم. اما به گفته او، «هیئت مذاکره‌کننده ایران درباره رفع تحریم‌ها با اشراف و راهنمایی مقام‌های بالادستی نظام به پیش برده می‌شود و این هیئت در این چارچوب از همه ظرفیت‌ها برای موفقیت استفاده کرده است و رایزنی‌های خود را در راستای رفع تحریم‌ها ادامه خواهد داد».

تناقضات دبیر سابق شعام چگونه توجیه‌پذیر است؟

فریدون عطار در گفت‌وگو با «شرق»، تناقضات علی شمخانی درباره مذاکرات برجامی را ناظر به همین جمله پایانی ناصر کنعانی می‌داند و تأکید دارد که «چون مذاکرات هسته‌ای امری فراقوه‌ای است و باید درباره روند و جزئیات آن یک اجماع نظر و چراغ سبز از نهادهای بالادستی انجام شود، بنابراین علی شمخانی در مقام دبیر وقت شورای‌عالی امنیت ملی در دوره حسن روحانی و در دوماهه اخیر (فروردین و اردیبهشت‌ماه) با نگاه شخصی وارد مذاکرات برجامی نشده است؛ بلکه بر حسب وظیفه‌ای که به او محول شده و به تناسب شرایط، نقش‌آفرینی کرده است و این‌گونه می‌توان تناقض درباره نگاه برجامی شمخانی را تبیین و توجیه کرد».

این تحلیلگر ارشد حوزه بین‌الملل در تشریح گفته خود اعتقاد دارد که «علی شمخانی، همان فردی بود که در دولت یازدهم به‌عنوان دبیر وقت شورای‌عالی امنیت ملی با مذاکرات هسته‌ای و حصول برجام موافق بود؛ چراکه کل نظام با آن همسو بود». اما به گفته عطار، «پس از مجموع تحولاتی که به دنبال خروج دونالد ترامپ از برجام، ترور سردار سلیمانی و مسائل دیگر شکل گرفت، نهادهای فرادستی به این جمع‌بندی رسیدند که گفت‌وگوهای وین برای احیای برجام در این شرایط نمی‌تواند گره‌گشا باشد».

با توجه به آنچه گفته شد، این کارشناس باور دارد که «خروجی چنین نگاهی موجب شد تا در همان زمان از ظرفیت دبیر وقت شورای‌عالی امنیت ملی برای کارشکنی و ایجاد مانع در این زمینه استفاده شود». عطار ادامه می‌دهد که «اکنون هم با توجه به شرایط بحرانی اقتصاد داخلی و همچنین وضعیت ملتهب در منطقه‌ و جهان، شاهد وضعیت متفاوتی هستیم و به دنبال آن، همین نهادهای فرادستی به این ارزیابی و جمع‌بندی نهایی رسیده‌اند که ادامه مذاکرات در راستای احیای برجام می‌تواند نتیجه‌بخش باشد»؛ پس به نظر او در سایه کارنامه‌ای که دولت سیزدهم و مشخصا علی باقری‌کنی به‌عنوان معاون سیاسی وزارت امور خارجه و مذاکره‌کننده ارشد در دوسال‌و نیم گذشته داشته است، اکنون تلاش شده با تغییر ریل، این مذاکرات به نتیجه برسد.

در نتیجه این تحلیلگر حوزه بین‌الملل می‌گوید که علی شمخانی در سایه تجربه موفقی که برای احیای روابط ایران و عربستان داشت، از طرف همان نهادهای بالادستی به این منظور انتخاب شده است.

اگرچه عطار یادآور می‌شود در شرایط کنونی مذاکرات برای احیای برجام در دستور کار نیست و صرفا موضوع کنترل بحران و عدم تصاعد تنش بین تهران و واشنگتن در جریان است، اما هم‌زمان یادآور می‌شود که وضعیت کنونی مذاکرات چراغ خاموش تهران و واشنگتن در مسقط، شبیه به وضعیت سال‌های پایانی دولت محمود احمدی‌نژاد است که همان زمان هم مذاکرات پنهانی در عمان انجام شد که نهایتا به گفت‌وگوهای دولت روحانی و حصول برجام منتهی شد. در نتیجه به گفته عطار، «امکان دارد که تغییر ریل از مذاکرات از وزارت امور خارجه به علی شمخانی، زمینه‌ای برای مذاکرات مفصل‌تری باشد که پس از انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران و آمریکا برای رسیدن به توافق بزرگ‌تر و پایدارتر انجام شود».