«گلستان» سعدی در روسیه

 این یادداشت نوشته سیدحسین طباطبایی از سلسله یادداشت‌های «یک هفته با سعدی و سپهری در فضای مجازی» که با عنوان «از سعدی تا سهراب در سپهر ادب روسیه» در پایگاه اطلاع‌رسانی شهر کتاب منتشر شده، به تاثیرات، بازتاب‌ها و ترجمه‌هایی که از آثار سعدی در روسیه صورت پذیرفته است می‌پردازد:
«سعدی، به روایتی، اولین شاعر فارسی زبان بود که به روس‌ها، از طریق برگردان قطعاتی از اشعارش، شناسانده شد. و از آن پس، در ذهن و زبان شاعران بزرگ و اندیشمندان نام‌آور این سرزمین، به کرّات مورد استفاده و ارجاع واقع شد که شاید آشناترین آن‌ها برای ما ایرانیان، اشارات مکرر الکساندر پوشکین شاعر بزرگ روس به نام و شعر سعدی در جای جای آثارش باشد، ولی دامنه آن از او گسترده‌تر است که میخائیل سینلنیکوف شاعر، محقق و مترجم معاصر روس در اثر ارزشمند خود با عنوان «ایران در نگاه شاعران روس» به تفصیل به آن‌ها پرداخته است.
در این میان، گلستان سعدی، شاید به سبب منثور بودن متن، پیش‌قراول آثار ترجمه‌شده سعدی به زبان روسی است.
اولین ترجمه از گلستان به روسی در قرن ۱۷ میلادی انجام شد. این ترجمه از برگردان آلمانی این شاهکار ادب فارسی که توسط آدام آولئاریوس پژوهشگر و جغرافیدان آلمانی انجام شده بود صورت پذیرفت.
علاقه به گلستان سعدی از قرن ۱۹ میلادی و با گسترش مطالعات و پژوهش‌های شرق‌شناسی روس‌ها در روسیه گسترش یافت. در طی این قرن بارها و بارها بخش‌هایی از این شاهکار ادب فارسی به روسی برگردانده شد که از میان آن‌ها می‌توان به ترجمه میرزا کاظم بیک(۱۸۷۰-۱۸۰۲) که به نوعی بنیانگذار ایران‌شناسی در روسیه به شمار می‌رود که البته هیچ‌گاه منتشر نشد، استپان نظریان (۱۸۷۹-۱۸۱۲) شرق‌شناس ارمنی‌تبار و ایوان خولموگروف (۱۸۹۱-۱۸۱۸) شرق‌شناس معروف روس اشاره کرد.
در قرن بیستم میلادی یوگنی برتلس خاورشناس نامدار روس، ترجمه گزیدهای از حکایات گلستان سعدی را در سال ۱۹۲۲ منتشر کرد که به باور اهالی فن ترجمه‌ای دقیق همراه با تفسیر و توضیح بود و تنها کاستی آن این بود که همه گلستان سعدی را شامل نمی‌شد.
سرانجام در سال ۱۹۵۷ میلادی رستم میرزا اوغلی علی اف (۱۳۷۳-۱۳۰۸ش) شرق‌شناس آذری‌تبار و متخصص ادبیات فارسی ترجمه کاملی از گلستان سعدی را فراهم آورد که توسط انتشارات دولتی ادبیات هنری مسکو به زیور طبع آراسته شد.
مترجم دانشمند گلستان با چیره‌دستی تمام در انتقال ظرایف و نکات دقیق ادبی گلستان سعدی که درک درست و ترجمه نثر مسجع آن از برگردان شعر هیچ دست کمی ندارد، توفیق یافته و متواضعانه در ترجمه قسمت‌های عمده‌ای از فرازهای منظوم گلستان، از ترجمه‌های دیگران با ذکر مرجع بهره برده است. شاید تنها نقصی که بر این ترجمه می‌توان گرفت عدم اشاره به برخی از آیات قرآن کریم است که سعدی در «گلستان» به آن‌ها استشهاد کرده و مترجم در عین ترجمه، ذکری از قرآنی بودن آن نکرده است که این امر البته برای برخی موارد صورت پذیرفته است ( به عنوان نمونه آیه شریفه اِعملوا آلَ داودَ شکراً وَ قلیلٌ مِن عبادیَ الشکور(سوره سبأ - آیه ۱۳( در دیباچه گلستان) و در سایر موارد نیز صرفا به قرآن بدون اشاره به سوره و آیه مربوطه بسنده شده است که شاید اقتضای دوران کمونیستی مترجم مسلمان «گلستان» را به این امر واداشته است.
۵۴ سال بعد در سال ۲۰۱۱، بر اساس ترجمه علی اف، به همت رایزنی فرهنگی کشورمان در روسیه و با همکاری مشترک انتشارات امیرکبیر و موسسه نشر وچه مسکو، چاپی جدید و منقح با برخی اصلاحات از جمله موارد قرآنی فوق الذکر و صفحه آرائی جدید از گلستان به صورتی شکیل در تیراژ ۲۰۰۰ نسخه در مسکو منتشر شد و با استقبال گسترده ادب‌دوستان و علاقه‌مندان به فرهنگ و هنر ایران مواجه شد به نحوی که پس از مدتی کوتاه این کتاب نایاب شده و تجدید چاپ آن در دستور کار رایزنی فرهنگی کشورمان در مسکو قرار دارد.