پایان پوپولیسم پخش پول

بودجه 97 حاوی یک نکته بدیع است که شجاعت دولت دوازدهم را در اولین بودجه پیشنهادی آن نشان می‌دهد: این نکته بدیع که می‌توان حتی آن را یک تحول در نظام بودجه‌نویسی چند سال اخیر نامید، چیزی جز کاهش سهم یارانه‌های نقدی نیست! همواره این انتقاد وجود داشت، که یارانه نقدی به جیب میلیون‌ها نفر ثروتمندی می‌رود که نیازی به یارانه ندارند و تنها با این کار، فشار مالی زیادی به دولت تحمیل می‌شود. اما در لایحه پیشنهادی دولت برای بودجه سال آینده اوضاع تغییر کرده است و از قرار معلوم میلیون‌ها یارانه‌بگیرِ دارای تمکن مالی، باید منتظر حذف از فهرست طویل یارانه‌بگیران باشند.
به گزارش مردم‌سالاری آنلاین، طبق لایحه پیشنهادی دولت برای بودجه سال 97، دولت می‌تواند تا مبلغ 37 هزار میلیارد تومان از محل منابع سازمان هدفمندی یارانه‌ها را به پرداخت یارانه نقدی و غیرنقدی خانوارها، کاهش فقر مطلق، کاهش سهم هزینه‌های مستقیم سلامت مردم (طرح تحول سلامت) و یارانه نان اختصاص دهد. این رقم در قانون بودجه سال 96، 48 هزار میلیارد تومان بود و این بدان معناست که دولت قصد دارد فشاری را که با پرداخت یارانه‌ها به سازمان هدفمندی یارانه‌ها و خزانه وارد شده است، از طریق صرفه‌جویی 11 هزار میلیارد تومانی، کاهش دهد.
مهم‌تر از این، سهم یارانه نقدی خانوارها از بودجه سال 97 است که در لایحه پیشنهادی دولت 23 هزار میلیارد تومان درنظر گرفته شده است. این رقم در قانون بودجه سال 96، 33 هزار و 500 میلیارد تومان بود و این بدان معناست که دولت قصد دارد پرداخت یارانه‌های نقدی را 10 هزار و 500 میلیارد تومان کاهش دهد.
23 هزار میلیارد تومانی که در لایحه بودجه 97 برای پرداخت یارانه نقدی خانوارها درنظر گرفته شده، تنها کفاف پرداخت یارانه نقدی ماهیانه 42 میلیون نفر را می‌دهد و اگر به این بند از لایحه بودجه عمل شود، یارانه نقدی میلیون‌ها نفر باید حذف شود. غلامعلی جعفرزاده ایمن‌آبادی عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس پیش از این تعداد یارانه‌بگیران را تا شهریور ماه سال جاری 76 میلیون نفر عنوان کرده بود. به گفته وی بیش از 95 درصد از جمعیت ایران یارانه نقدی دریافت می‌کنند و این بدان معناست که پرداخت یارانه‌ها فشار بسیار زیادی را بر دولت و دستگاه‌هایی که باید منابع یارانه‌ها را تأمین کنند (مانند وزارت نفت) وارد کرده است. حتی بعضاً عنوان شده که افراد بسیار ثروتمندی که مدت‌هاست از ایران رخت سفر بسته‌اند و در خارج از کشور زندگی می‌کنند نیز یارانه نقدی دریافت می‌کنند! علی طیب‌نیا وزیر اقتصاد دولت یازدهم روز واریز یارانه‌های نقدی را برای دولت «مصیبت عظما» توصیف کرده بود. بیژن زنگنه وزیر نفت دولت فعلی و دولت سابق نیز جمع کردن پول یارانه‌ها و پرداخت به‌موقع آن را «عذاب الیمی» توصیف کرده بود که زیر مجموعه‌های وزارت نفت با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. زنگنه گفته بود که تقریباً ٨٠ تا ٩٠ درصد درآمد ناشی از فروش شرکت گاز و ٨٠ درصد درآمد شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی از محل فروش فرآورده‌ها به هدفمندی یارانه‌ها اختصاص می‌یابد. این بدان معناست که بخش قابل توجهی از منابع دولت به جای هزینه شدن در فعالیت‌های توسعه‌ای، بازسازی و به‌روزرسانی زیرساخت و سرمایه‌گذاری‌های اشتغال‌زا، صرف پرداخت یارانه به افرادی می‌شود که نیازی به آن ندارند.
بار سنگین پرداخت یارانه‌های نقدی به این معنا نیست که یارانه نقدی باید به کلی حذف شود: بلکه بر عکس بدین معناست که پرداخت یارانه نقدی باید هدفمند شده و به افرادی برسد که واقعاً به این یارانه نیازمند هستند. در صورتی که دولت با شجاعت بتواند یارانه نقدی افراد غیرنیازمند را حذف کند، حتی می‌توان تمهیداتی اندیشید که یارانه نقدی فقرا و اقشار نیازمند جامعه از مبلغ 45 هزار و 500 تومان فعلی نیز بیشتر شود تا بخشی از آلام این اقشار شرافتمند جامعه، کاهش یابد.
دولت برای این که نشان دهد در پیشنهاد خود مبنی بر کاهش پرداخت یارانه‌های نقدی جدی است، در لایحه بودجه 97 عنوان کرده که سازمان هدفمندی یارانه‌ها به صندوق رفاه اجتماعی تغییر نام خواهد داد و برای انجام مأموریت جدید، اساسنامه آن تغییر خواهد کرد. این سازمان پس از تغییر نام زیر نظر وزارت کار و رفاه اجتماعی قرار خواهد گرفت و تمام اموال و دارایی آن به صندوق رفاه اجتماعی تعلق خواهد گرفت. با عملی شدن این تغییرات، قانون هدفمندسازی یارانه‌ها به جای گره خوردن به پوپولیسم به ایجاد بسترهای لازم برای بهبود رفاه اجتماعی گره خواهد خورد.
مأموریت سازمان هدفمندی یارانه‌ها از بدو تأسیس‌اش در سال 88 به پوپولیسم گره خورده است. توزیع غیرهدفمند یارانه‌های نقدی که به اشتباه با نام هدفمندی یارانه‌ها اجرا شده، علاوه بر این که ضررهای اقتصادی بسیاری در پی داشته است، به سیطره پنهان پوپولیسم نیز منجر شده است. محبوبیت پرداخت و دریافت یارانه نقدی، محبوبیت کاذبی که نه از کارآمدی آن بلکه از منطق پوپولیستی پخش بی‌هدف پول، به قصد خرید رضایت، ناشی می‌شود. ضررهای اقتصادی قابل توجه ناشی از پخش پول به صورت غیرهدفمند، باعث می‌شود تا رضایت‌های حاصل‌شده نیز همچون رضایت از هر طرح پوپولیستی دیگری، کاذب و موقتی از آب درآید. از یک جا، باید جلوی این روند غلط گرفته شود. دولت اگر واقعاً می‌خواهد طبق لایحه پیشنهادی برای بودجه 97، رویه پرداخت یارانه‌های نقدی را اصلاح کند نباید از هیاهو و جوسازی‌های پوپولیستی بهراسد چرا که به محض این که نتایج اصلاح این رویه غلط خود را نشان دهد، این هیاهوها و جوسازی‌ها نیز دود خواهد شد و به هوا خواهد رفت.