از نبود فرماندهی واحد در مدیریت بحران تا توریسم فاجعه

شش روز از زلزله مهیب 7.3 ریشتری در استان کرمانشاه می‌گذرد. از امروز (شنبه 27 آبان) ادارات این استان درهای خود را به روی مردم باز کرده‌اند اما تخریب برخی ادارات در شهرهایی نظیر سرپل‌ذهاب باعث شده تا تعدادی از ادارات (نظیر دادگستری سرپل‌ذهاب یا مخابرات) کار خود را در چادر آغاز کنند. وضعیت امدادرسانی به آسیب‌دیدگان زلزله در حال حاضر با شرایط بهتری دنبال می‌شود اما نابسامانی‌ها باعث شده تا دسترسی زمینی به مناطق زلزله‌زده به دلیل ترافیک بسیار بالا، با محدودیت‌های زیادی مواجه شود.
به گزارش مردم‌سالاری آنلاین، جمعیت هلال احمر در بیانیه‌ای از مردم خواسته است که از مراجعه شخصی به مناطق زلزله‌زده خودداری کنند چرا که ترافیک سنگین در مسیرهای مواصلاتی به مناطق زلزله‌زده، کار تیم‌های امدادی را بسیار سخت کرده است.
بعد از زلزله اقشار مختلف مردم از ورزشکاران گرفته تا روشنفکران، هنرمندان و حتی مردم عادی از طریق شبکه‌های اجتماعی برای کمک به زلزله‌زدگان درخواست کمک کردند و بسیاری از این افراد با جمع‌آوری کمک‌های نقدی و غیرنقدی مردم، خود راهی مناطق زلزله‌زده شدند تا به طور مستقیم این کمک‌ها را توزیع کنند. از آن‌جا که این کمک‌ها در هیچ سامانه جامعی ثبت نمی‌شد و در مدیریت بحران، هیچ سازمان فرماندهی وجود نداشت که این کمک‌ها را تحویل گرفته و سپس بنا به نیازهای مردم مناطق مختلف زلزله‌زده بین آن‌ها توزیع کند، امدادرسانی در روزهای نخست پس از زلزله بسیار نابسامان بود. به برخی شهرها و مناطقی که دسترسی به آن‌ها آسان‌تر بود در حجم مناسب، کمک ارسال شده بود اما در مناطق و روستاهای دورافتاده استان کرمانشاه به هیچ وجه، سطح امدادرسانی کافی نبود.
وضعیت امدادرسانی در حال حاضر بهبود یافته است اما همچنان تعداد افرادی که می‌خواهند کمک‌های گردآوری‌شده را به ابتکار خودشان توزیع کنند، بسیار زیاد است و این امر علاوه بر مسدود کردن مسیرهای مواصلاتی به مناطق زلزله‌زده، این نگرانی را به وجود آورده که بازهم کمک‌ها به صورت متوازن در مناطق مختلف آسیب‌دیده توزیع نشود، چرا که توزیع این کمک‌ها در حال حاضر طبق یک برنامه‌ریزی متمرکز و هدفمند صورت نمی‌گیرد.
محمدرضا امیریان، مدیرعامل جمعیت هلال احمر کرمانشاه گفته است که تا صبح جمعه (26 آبان) 55 هزار تخته چادر، بیش از 44 هزار قطعه موکت و 200 هزار تخته پتو به مناطق زلزله‌زده استان ارسال شده است. 10 فروند بالگرد نیز که در اختیار هلال احمر استان کرمانشاه گذاشته شده است مشغول امدادرسانی و توزیع کمک‌ها میان افراد زلزله‌زده بوده است. با این حال بعید است که بتوان به طور دقیق محاسبه کرد که چه میزان اقلام مختلف به مناطق زلزله‌زده ارسال شده است. علاوه بر مردمی که کمک‌هایشان را به طور مستقیم و به ابتکار خودشان، ارسال و توزیع کرده‌اند، نهادهای مختلفی همچون کمیته امداد، سازمان بهزیستی، سپاه، ارتش، برخی از شهرداری‌های شهرهای بزرگ و غیره نیز به ابتکار خود مشغول امداد‌رسانی در مناطق زلزله‌زده هستند. برخی از این نهادها نظیر کمیته امداد و سازمان بهزیستی به صورت مستقل اقدام به جمع‌آوری کمک‌های مردمی کرده‌اند و در یک کلمه، مدیریت بحران با فرماندهی واحد پیش نرفته است که بتوان به این راحتی حجم کمک‌های ارسال‌شده را محاسبه کرد.
احساس مسئولیت مردم در مورد سرنوشت آسیب‌دیدگان زلزله 7.3 ریشتری استان کرمانشاه، ستودنی بوده است. این احساس مسئولیت‌ها می‌توانست با در اختیار قرار دادن کمک‌ها به یک نهاد اصلی (یک نهاد مسئول با اختیار کامل در مدیریت بحران و در عین حال پاسخگو در قبال اقدامات خود) صورت گیرد تا هم عوارض جانبی نظیر ترافیک سنگین در مسیرهای مواصلاتی و نابسامانی در توزیع کمک‌ها پیش نیاید و هم کمک به مناطق زلزله‌زده با سرعت بیشتر و کیفیت بالاتری دنبال شود. با این حال، همین‌که چنین چیزی صورت نگرفته و اقشار زیادی از مردم رأساً روانه مناطق زلزله‌زده شده‌اند نشان می‌دهد که اعتماد عمومی به نهادهای دست‌اندرکار مدیریت بحران، به دلیل تصوری که از فساد اداری در کشور وجود دارد، تضعیف شده است.
با این حال، حضور تمام افراد در مناطق زلزله‌زده و ترافیکی که در ورودی شهرهایی نظیر سرپل‌ذهاب وجود دارد را نباید به حساب به «حس مسئولیت‌پذیری» یا «تلاش برای کمک مستقیم به زلزله‌زدگان» گذاشت. از بهرام رادان تا تتلو به مناطق زلزله‌زده رفته‌اند و در جلوی دوربین‌ها با غم، درد و رنج مردم آسیب‌دیده عکس گرفته‌اند. عکس انداختن با فاجعه و به نوعی توریسم فاجعه، مسئول بخشی از ترافیکی است که هم‌اکنون مانع از امدادرسانی مناسب به مناطق زلزله‌زده شده است. سلبریتی‌ها، فاجعه را به یک رویداد توریستی تبدیل کرده‌اند و برخی از مردم عادی نیز به تأسی از آن‌ها بدون این‌که نقشی در تخفیف آلام مردم آسیب‌دیده داشته باشند، در این مناطق حضور یافته‌اند و با حضور خود عرصه را بر نیروهای امدادی تنگ کرده‌اند.
در مجموع باید گفت، بررسی وضعیت مناطق زلزله‌زده نشان می‌دهد که علی‌رغم تلاش نیروهای امدادی، مردم آسیب‌دیده نیازهای فوری دارند که باید به آن‌ها پاسخ داده شود. سرمای هوا افزایش یافته و وسایل گرمایشی به شدت در مناطق زلزله‌زده مورد نیاز است. در مرحله اسکان موقت مردم زلزله‌زده در چادرها سکونت می‌کنند و بنا به شرایط نایلون برای پوشاندن چادرها نیاز دارند. رفته رفته باید نیازهای میان‌مدت مردم زلزله‌زده مورد توجه قرار گیرد و برای اسکان آن‌ها، تعداد زیادی کانکس درنظر گرفته شود. اما مهم‌ترین چیزی که این مردم به آن نیاز دارند این است که هرچه زودتر به آن‌ها کمک شود تا بتوانند سرپناه‌هایی دائمی (این بار سرپناه‌هایی بسیار محکم‌تر از سرپناه‌های قبلی) برای خود بسازند و با بازماندگان خود، سال‌های سال با خوشی در آن زندگی کنند.