خاتمی و نقد اصلاحات؛ قهرمان یا روشنفکر؟!

صحنه شگفت انگیزی را که اندیشه و دست هنرمند آلمانی، "برشت" آفریده است همواره در نظر داشته باشید که : چون گالیله در برابر کلیسای متعصّب و سخت گیر مجبور شد از نظریه علمی خود توبه کند، پاره ای از شاگردان پرحرارت او پرخاشگرانه بر استاد نکته گرفتند که: «وای بر قومی که قهرمان آن تو باشی» و گالیله به کمال خونسردی پاسخ داد که : «وای به قومی که نیاز به قهرمان داشته باشد».
به گزارش پایگاه خبری فریادگر، این سفارش جزو آخرین بخشهای نامه بلندی است که سید محمد خاتمی در اردیبهشت ماه ۱۳۸۳ برای مردم نوشت و به عنوان سندی با ارزش در تاریخ باقی است اما این بخش از آن نامه ، در سالهای پس از ریاست جمهوری خاتمی ، می تواند رمز گشای بعضی رفتارهای رئیس جمهور سابق کشورمان باشد ، رفتارهایی از جمله رای دادن در انتخابات اسفند ۱۳۹۰ یا سخنانی که به تازگی در دیدار با جمعی از آزادگان از او نقل شده است :« انتخابات و حکومت مال شما! بیایید فضا را باز کنید؛ ما می خواهیم جریان اصلاحات را نقد کنیم». واقعا چرا در فضای موجود که ۷ سال از دوران اصلاحات گذشته و بسیاری از متحدان دیروز احمدی نژاد (که جزو مخالفان قسم خورده اصلاحات بودند) بیشتر از هر چیز به فکر نقد دولت احمدی نژاد هستند، خاتمی از چنین موضوعی سخن می گوید؟
حل این معما ، اتفاقا در گرو توجه به وضعیتی است که دولت احمدی نژاد طی این ۷ سال ایجاد کرده است و در ماههای اخیر بیش از پیش آثار و نتایجش، جامعه و کشور را دچار بحران کرده است : مشکلات اقتصادی چون گرانی های بی سابقه در بخشهای مختلف و ناتوانی دولت در کنترل بازار ، مردم را به شدت در فشار قرار داده است ، رفتارهای سیاسی دولتمردان ، باعث ایجاد اختلافات عمیق در نهادهای حکومت شده که باز هم نتایج ناگوار آن دامان مردم را گرفته و خواهد گرفت ، وعده های عملی نشده دولتمردان بخشی از اقشار جامعه بالاخص قشرهای محروم را به ناامیدی و بی اعتمادی کشانده ، طرحهای ملی نیمه کاره بودجه کشور را خورده و نتیجه چندانی نداده ، آمارهای غیر قابل باور درباره تورم یا بیکاری ، دردهای جامعه در این خصوص را گسترش داده ، فربه شدن عجیب دولت و سوء مدیریت راه اصلاح را بر دولتهای بعدی کمی تا قسمتی مسدود کرده و ... ؛ در چنین وضعیتی البته آنچه هر روز بیش از دیروز صورت خواهد گرفت نقد این دولت است و این داستان مطمئنا ادامه دار خواهد بود ، اما بی گمان چنین وضعیتی بسیاری از مردم را به این نتیجه خواهد رساند که دولت اصلاحات و دوران اصلاحات چه دوران پرشکوه و ارزشمندی بوده است و چون آن دوران با دوران دولت فعلی مقایسه می شود ، برجستگی ها و ارزشهایش ، بیش از آنچه بوده به نظر می رسد و همچنین نقاط منفی آن هم نادیده می ماند . این موضوع را شاید آقای خاتمی بیش از هر کس دیگری درک کرده است ، نه به این دلیل که سیاستمدارتر از بسیاری است ، به این دلیل که متفکرتر و روشنفکرتر از بسیاری است ، و درک این موضوع ، این دغدغه را در ذهن او بیشتر کرده که نکند مردم رنج دیده و قدر ندیده کشور ، در ذهن خویش دوباره قهرمانی بسازند و خود را نیازمند به او بپندارند: «وای به قومی که نیاز به قهرمان داشته باشد».
رفتار خاتمی در روز انتخابات مجلس نهم نیز با این تحلیل قابل توجیه است .او قهرمانی را انتخاب نکرد و به جای آن ، آنچه خود بر درستی اش اعتقاد داشت انجام داد و به این گونه آن تفکر و اعتقاد را در بوته نقد عمومی گذاشت . وی در بیانیه ای که در توضیح رای دادنش منتشر کرد ، نوشت:« من از موضع اصلاحات و در جهت نگاه داشت روزنه های اصلاح طلبی که آن را مهم ترین و بلکه تنها راه سربلندی کشور و دست یابی به آرمان های اصیل انقلاب و تأمین حقوق مردم و مصالح ملت می دانم و نیز برای دفع مخاطرات و تهدیدهای درونی و بیرونی اقدام کرده ام. هدف ممکن و مطلوب، بازگرداندن امور به موقعیتی است که در آن مصلحت کشور و خواست های اساسی و تاریخی مردم اصل قرار گیرد».
به این ترتیب ،خاتمی می خواهد بنا به رسالت روشنفکری خویش ، به جامعه امروز ایران بیاموزد که نباید دنبال قهرمان باشند ، حتی اگر این قهرمان خودش باشد ، بلکه باید « نقد کردن » را به درستی بیاموزند تا ارزش هر فرد ،مجموعه و دولتی به درستی مشخص شود ؛ ملتی که توان نقد و تحلیل درست را دارد ، نه فریب می خورد و به شعارهای رنگارنگ و فصلی دل می بندد و نه دنبال قهرمان می گردد. چنین ملتی خود قهرمان است.