; ?>; ?>
یکی دو سال پیش برای سخنرانی در یک همایش دانشگاهی دعوت شده بودم. موضوع سخنرانی که بعدها متن آن هم منتشر شد(1) اختصاص داشت به موضوع « اقتصاد مقاومتی » به عنوان راهبرد اساسی جمهوری اسلامی ایران و تلاش رسانه ای شبکه ماهواره ای « من و تو 1 » در تقابل با الزامات این راهبرد مهم. در آن زمان هیچگاه فکر نمی کردم که روزی باید رو در روی تلویزیون خودمان بنشینم و شاهد رفتارهای عمدتا ناآگاهانه برنامه سازان در مقابله عملی با آن راهبرد اساسی باشم ، اما متاسفانه اینطور شد.
« اقتصاد مقاومتی » که به ابتکار رهبر معظم انقلاب مطرح شد راهبردی مهم در برنامه توسعه، وگامی مهم در حفظ استقلال و تمامیت کشور عزیزمان محسوب می شود. بنا به تعریف ، « اقتصاد مقاومتی » در رویارویی و تقابل با اقتصاد وابسته و مصرف کننده قرارمی گیرد. این نوع از اقتصاد منفعل نیست و در مقابل اهداف اقتصادی « سلطه » ، ایستادگی می کند و سعی درتغییر ساختارهای اقتصادی موجود دارد . از اینرو اقتصاد مقاومتی مفهومی است که درپی مقاوم سازی ، بحران زدایی و ترمیم ساختارها و نهادهای فرسوده و نا کارآمد موجود اقتصادی مطرح می شود و تحقق آن مستلزم باور و مشارکت همگانی و اعمال مدیریت های عقلایی و مدبرانه است . با این توضیح می توان گفت ؛ « اقتصاد مقاومتی » یعنی کاهش وابستگی ها و تاکید بر روی مزیت های تولید داخل و تلاش برای نوعی خود اتکایی مستمر . در باب ارکان اصلی این رهبرد هم ، رهبر معظم انقلاب به صراحت تاکید دارند « یک رکن مهم اقتصاد مقاومتی، حمایت از تولید ملی است ؛ صنعت و کشاورزی » (2) با این نگرش ترویج « فرهنگ اقتصاد مقاومتی » بخشی از مهندسی آن است کهباید بطور جدی و همگانی از سوی دستگاه های فرهنگی پیگیری شود . به این معنا که فراتر از آموزش می بایست به دنبال ایجاد الگوهای عملی برای نیل به « اندیشیدن فرهنگی » و « رفتار فرهنگی » جامعه ، درحوزه عملکردهای اقتصاد مقاومتی باشیم . در همین راستا باید امکانات همه رسانه ها ، مراکز دولتی و خصوصی یا نیمه دولتی و عمومی به کار گرفته شود تا « فرهنگ اقتصاد مقاومتی » در همه جا به عنوان یک دغدغه اصلی ، مطرح و به عنوان یک « ارزش » اساسی ترویج شود . حال جای تعجب است که دستگاه های مسئول ، بخصوص دستگاه های فرهنگی و فرهنگ ساز ، این مهم را نادیده انگاشته و ره به نا کجا آباد ببرند . در این نوشتار بطور مشخص به یکی از سریال های ویژه ما مبارک رمضان اشاره داریم . سریال پر مخاطبی که در ساعات پس از اذان مغرب از شبکه های مختلف پخش می شود و به لحاظ زمان پخش و حال و هوای ایام ، می تواند بیشترین تاثیر گذاری را بر مخاطبین گسترده خود داشته باشد .
متاسفانه مدتهاست که رسانه ملی با مشکل کمبود بودجه مواجه است و این را تقریبا همه می دانند ، اما درست یا نادرست ، این موضوع به شدت در روند برنامه سازی شبکه ها تاثیر گذاشته و باعث شده تا عملا بسیاری از برنامه ها متاثر از منابع مالی و اسپانسرها شکل بگیرند تا آنجا که در بسیاری از موارد حتی محتوای آثار نیز متناسب با درخواست این حامیان مالی طراحی شود . این بدون شک در آینده ای نزدیک تاثیرات منفی شدیدی بر « فرهنگ » جامعه خواهد گذاشت . نمونه بارز این پدیده نا مناسب همین سریال تلویزیونی « برادر » است که در ایام ماه مبارک رمضان از طریق یکی از شبکه های تلویزیونی پخش می شود .
طی سال های اخیر سریال های رمضانی رسانه ملی ، سیر عجیبی را به خود دیده ، اما « برادر » شاید عجیب تر از همه باشد . زمانی ساعات پس از اذان ، زمان مناسبی بود برای لحظه ای دور هم نشستن و خندیدن توام با تامل به ماجراهای طنزی که برآمده از زندگی روزمره خودمان بود . بعدکم کم پای « اجنه » و « شیاطین » به سریال های ماه رمضان باز شد و کار به آنجا رسید که بچه ها از شنیدن نام رمضان وحشت می کردند !! . درکنار آن« فرشته » ها و سفر به « عالم برزخ » هم شده بود چاشنی تمام سریال های رمضانی ! با اینحال کسی فکر نمی کرد که روزی پای تبلیغات ، آن هم تبلیغات مستقیم برنج خارجی به سفره رمضان مردم کشیده شود .
امروز بخشی از جریان های سیاسی و اقتصادی مختلف به بهانه حمایت مالی از تولیدات رسانه ای مسیری را طی می کنند که عملا متناسب با ماهیت « رسانه ای عمومی » مثل صدا و سیما نیست . اگرچه بهره مندی از امکانات مالی صنعت و تجارت در فرآیند برنامه سازی و تولید آثار فاخر امری پسندیده و مسبوق به سابقه ، در شبکه های معتبر جهانی است اما در مواردی آنچه دیده می شود را باید تعبیر استفاده ابزاری از « پول » به عنوان ابزار « قدرت » و یا « آنتن فروشی » تلقی نمود . اکنون برخی تلاش می کنند تا اثبات کنند ؛ « پول » می تواند فرهنگ ، باور ، اندیشه و عادت مردم را مدیریت کرده ! و حتی در مقابل راهبردهای کلان اقتصادی – فرهنگی یک کشور قد علم کند . این یعنی تلاش برای تصاحب « قدرت »! . یعنی اینکه اگر کسانی « پول » و « ثروت » را در اختیار داشته باشند می توانند یک ملت را به سمتی سوق دهند که مطابق میل خودشان و یا سیاستگذاران کلان مملکتشان نباشد . نا گفته پیداست که در یک جامعه با مختصات جامعه اسلامی ما ، این نه تنها کاربردی ندارد بلکه بسیار خطرناک هم هست . اگر « قدرت » در دستان اربابان « ثروت » باشد و آنها « فرهنگ » را مهندسی کنند معلوم نیست در نهایت چه چیزی از ما و « هویت » ما بر جای می ماند !. این چیزی است که سالهاست به شکلی خزنده در حال گسترش است . از این بحث کلی به عنوان یک هشدار می گذریم و به محتوای سریال مورد نظر خودمان برگردیم .
« برادر » سریالی است که با مشارکت بخش خصوصی تهیه شده اما به نظر می رسد در هدفگذاری های آن دقت لازم صورت نگرفته . اکنون تمام حرف سریال تلویزیونی « برادر » که در ساعتی بسیار پرمخاطب و اثرگذار پخش می شود این است که :
1- واردات هر چیزی در ذات خود خوب است ، فقط نباید قاچاق شود .!
2- واردات برنج از خارج در ذات خود خوب است فقط نباید مسموم باشد .!
3- برنج وارداتی خوب باید برنج فلان برند خاص باشد .!
4- چون برنج ایرانی گران است واردات برنج نوعی خدمت به مردم محسوب می شود .!
البته برای ایجاد جذابیت اندکی هم ماجرای عشق و عاشقی و لاجرم اندکی هم پیام های اخلاقی دستمایه درام قرارگرفته تا پیام اصلی به نحو مطمئن تری انتقال یابد . حال سوال اصلی اینجاست که این مهندسی پیام چه تناسبی با راهبرد « اقتصاد مقاومتی » دارد؟ آیا این محتوا متناسب با تاکید مهم رهبر معظم انقلاب مبنی بر « اقتصاد مقاومتی ، اقدام عمل » هست ؟ اینها یعنی یک جای کار ایراد دارد . من بسیار بعید می دانم که هدفگذاری این سریال مطابق نظر مدیران و سیاستگذاران شبکه باشد و حتی مطمئنم که اینطور نیست اما آنچه می بینیم یک چیز دیگر است و تناسبی با اهداف کلان سیاست های اقتصادی ما ندارد . اجازه دهید پارا فراتر بگذارم ، حتی اگر ما در ایران هم زندگی نمی کردیم و حتی اگر موضوع « اقتصاد مقاومتی » و حمایت از « تولید داخلی » و « تولید کننده داخلی » اصلی ترین راهبرد کلان اقتصاد کشور نبود باز هم در هر کشور فرضی دیگر ، اتخاذ چنین سیاستی در آثار نمایشی و ترویج چنین فرهنگی در یک سریال تلویزیونی جای سوال داشت .
اینها نشان می دهد موضوع مشکلات مالی صدا و سیما می تواند بسیار مهم و قابل توجه باشد . رسانه ملی اصلی ترین نهاد فرهنگ ساز در کشورمان است که با وجود اینهمه رقبای سر سخت ، وظیفه حفظ و گسترش ارزش های حاکم بر جامعه را دارد . از اینرو این سازمان نباید وابسته به هیچ بنگاه اقتصادی یا سیاسی خاص باشد . در غیر اینصورت به شدت بیم انحراف در آن می رود . امیدوارم ریاست جدید صدا و سیما و مشاورین محترم ایشان که همگی از افراد دلسوز و کاربلد هستند ، موضوع بودجه مستقل صدا و سیما و افزایش کارآمدی نظام تولید برنامه را در اولویت برنامه های پیش رو قراردهند . بدون شک آنچه حضرت امام (ره) سالها پیش درباب استقلال صدا و سیما به معنی واقعی کلمه می فرمودند (3) امروز معنی آشکارتری پیدا کرده و دغدغه مهم رهبر معظم انقلاب در باب « فرهنگ » تنها در سایه رسانه ای قوی به مثابه یک « دانشگاه عمومی » تحقق می یابد . از اینرو ضمن دقت نظر مضاعف متولیان برنامه سازی در شبکه ها و توجه به پیام های مستقیم و غیر مستقیم آثار تولیدی ، نمایندگان محترم مجلس و روسای محترم قوا و تمام دستگاه های مرتبط با « فرهنگ » باید تلاش کنند تا رسانه ملی به عنوان یک رسانه استراتژیک به جایگاه شایسته خود نزد مخاطب برگردد ./
رضا سیف پور
مدرس دانشگاه
پی نوشت :
1- سیف پور ، رضا ، شبکۀ «من و تو» و تلاش برای تغییر در سبک زندگی در تقابل اقتصادمقاومتی – بولتن نیوز 24/12/92
2- بیانات مقام معظم رهبری در دیدار رئیس جمهوری و اعضای هیئت دولت، 2 / 6 / 91.
3- من بارها گفتهام راديو تلويزيون بايد کاملاً مستقل باشد،و بايد استقلالش محفوظ باشد- امام خمینی (ره)- صحيفه نور،جلد 17، صفحه157