چگونه جمهوری آذربایجان، مالک تار ایران شد؟

در اجلاسی که ساز تار به نام جمهوری آذربایجان به ثبت رسید دو مقام ایرانی حضور داشتند اما اعتراضی نکردند

سال‌هاست که دیگر خود را عادت دادیم با شنیدن خبرهای بد و حتی عجیب و غریب در حوزه فرهنگی کشور شگفت زده نشده و دهانمان را به تعجب بازنکنیم و بازهم با تعجب نگوییم نه... زیرا یقین کرده‌ام سال‌هاست که اغلب دلتمردان ما دغدغه همه چیز دارند به غیر از فرهنگ ... البته تا وقتی دغدغه های بزرگ‌تری همچون پرداخت بلا عوض سه میلیارد تومان ناقابل به یک خانم منشی و سپس فراری شدن این خانم منشی به همراه یکی از مسئولان بلند مرتبه معاونت سینمایی به کشور دوست و رفیق اختلاس کنندگان ایرانی، کانادا یا عیان شدنِ اسنادی مربوط فساد مالی هنگفت مدیران قبلی تئاتر کشور وجودارد (تمامی این موارد به شکل جز به جزء در یادداشت این پول‌ها کجا رفتند منتشر شده در همین رسانه در تاریخ شنبه ۱۱ آذر ۱۳۹۱ به شکل کامل توضیح داده شد) دیگر مجالی برای فکرکردن به فرهنگ کشور و ازدست نرفتن هنر و تمدن ایران زمین و ثبت جهانی‌اش به نام کشورهای دیگر باقی نمی‌گذارد. اما این بارماجرا فرق می‌کند.
به گزارش پایگاه خبری فریادگر، چند روز پیش ناگهان خبری به گوش رسانه‌ها رسید که در ابتدا همه آنر ا شوخی دانسته و به انتظار تکذیب آن از سوی مسئولان بودند. خبر این بود؛ «تار» ایرانی درحضور مسئولان وطنی دریونسکو به نام جمهوری آذربایجان ثبت‌ شد! باورکردنی نبود اما پس ازگذشت چند ساعت نه تنها تکذیبی درراه نبود بلکه برخی ازمسئولان به کلی مسئولیت ملی خود را ازیاد برده یا سکوت اختیار کرده یا همانند رئیس مرکز مطالعات منطقه‌ای میراث فرهنگی ناملموس در آسیای غربی و مرکزی در خبرگزاری ایسنا ادعا کردند همین که ایران در سال ۲۰۰۹ پرونده‌ای را با عنوان ردیف‌های موسیقی ایرانی در یونسکو ثبت کرد کفایت می‌کند و همین درواقع ثبت معنوی سازتار درایران است و دراین میان کسی نیست پاسخ دهد که چگونه ثبت این ساز ایرانی به اسم کشور دیگر به بالا رفتن معنویت این ساز در ایران کمک می‌کند؟
اما دراین میان هنرمندان همانند همیشه در حد گسترده به این کوتاهی مسئولان به تاراج فرهنگی کشور به شدت اعتراض کردند. محمد سریر آهنگساز نامدار کشورمان در این‌باره به خبرنگار بخش موسیقی خبرگزاری دانشجویان ایران گفت : اینکه می‌گویند تار همراه با پرونده ردیف‌های موسیقی ایرانی به ثبت رسیده است، قابل توجیه نیست.
«کیوان ساکت» آهنگسازو نوازنده بنام تار و سه تار کشور نیز درگفت وگو با خبرگزاری میراث فرهنگی گفت: ثبت جهانی ساز تار به نام کشور آذربایجان را مردود می‌دانم زیرا اساسا کشور آذربایجان بر اثر بی‌کفایتی و بی‌لیاقتی پادشاهان قاجار بر پایه قرارداد ترکمانچای برای مدت صد سال از ایران جدا شد و همین موضوع موجب تغییر اندک شکل سازها شد.
بهروز وجدانی، پژوهشگر موسیقی نیز در این‌باره به ایسنا می‌گوید: این پرونده از سوی جمهوری آذربایجان به یونسکو ارائه شده، در حالی که قبل از به وجود آمدن کشوری به اسم جمهوری آذربایجان، ایران «تار» داشت. اشکال کار در یک پسوند است؛ این ساز باید با عنوان «تار آذربایجانی» به ثبت می‌رسید در حالی که در فهرست میراث معنوی، تنها از عنوان «تار» استفاده شده است و باید به این نکته هم توجه داشت که تار آذربایجان از نظر شکل، تعداد سیم و شیوه نوازندگی با تار ایرانی متفاوت است.
بدین ترتیب ما با این نظریه که شاید در ماجرای اخیر با «اشتباه در ثبت عنوان ساز» مواجه باشیم که حتی ممکن است قابل جبران هم باشد، رد می‌شود و البته هر گونه گمانی درباره سهوی بودن این اتفاق نیز مردود است؛ چراکه ساکنان کشور کوچک شمال غربی ایران، نه تنها اعتقادی به استفاده از اسم «تار آذربایجانی» ندارند، بلکه ادعایشان نسبت به مالکیت «تار» را حتی به تازگی در قالب چاپ تمبر هم نشان داده‌اند و عجیب اینکه قرابت زمانی زیادی بین تاریخ انتشار تمبر و تاریخ ارائه درخواست جمهوری آذربایجان برای ثبت جهانی تار به چشم می‌خورد.
داریوش پیرنیاکان درباره این نکته که مسئولان کشور آذربایجان مدعی هستند ساز تار ترکی را به ثبت رسانده‌اند، به خبرگزاری مهر گفت: گفت: تبدیل شدن تار ایرانی به ترکی یک جعل تاریخی است. این ساز از ایران به جمهوری آذربایجان رفت و با برداشتن ربع پرده‌ها و کمی تغییر شکل، عنوان ساز ترکی را بر تار گذاشتند. حال سئوال من این است اگر این ساز ترکی است چرا از مقام‌های موسیقی ایران و دستگاه‌های این موسیقی استفاده می‌کنند.
جالب این جاست که درتمامی این بحث‌ها و صحبت‌های انجام شده از سوی هنرمندان، وزارت ارشاد به عنوان متولی اصلی هنر موسیقی در کشور سکوت اختیار کرده وهیچ اظهار نظر و پیشنهاد و حتی عذرخواهی‌ای از بی مبالاتی صورت گرفته از سوی این وزارتخانه و سازمان میراث فرهنگی انجام نشده است تا آنجا که این بار نیز خانه موسیقی به عنوان یک نهاد مردمی و صنفی موسیقی دانان ایران وارد میدان شد و داریوش پیرنیاکان سخنگوی این خانه درگفت و گو با خبرنگارما گفت: خانه موسیقی درجلسه مفصل و طولانی و فوق العاده خود تصویب کرد با کمک روابط بین الملل سازمان میراث فرهنگی کشور، به رای یونسکو اعتراض کرده و تلاش کند تا نشان دهد که ساز تار، بخشی از فرهنگ ایرانی است.
وی افزود: ما درخانه موسیقی به عنوان نهاد صنفی و مردمی، درخواست خود را تحویل وزارت ارشاد و روابط بین الملل سازمان میراث فرهنگی کشور می دهیم تا آنها به واسطه نمایندگان ما در یونسکو توضیحات روابط بین الملل سازمان میراث فرهنگی را مبنی بر قدمت ساز تاردرایران به یونسکو تحویل داده و توضیح دهد که اساسا آذربایجان در گذشته، بخشی از ایران بوده و پس از جداشدن نیز «اران» نام داشته که از نام «ایران» گرفته شده بود. این ساززمانی در حدود صد و پنجاه سال پیش توسط فردی به نام میرزا علی شیرازی از ایران به منطقه آذربایجان برده شده وسپس درآن رواج می‌یابد. علاوه براین، خانه موسیقی بیانیه ای نیز داد تا رسما به رسانه‌ها و مردم اعلام کند تا آخرین مرحله کار تا رسیدن به هدف، پرونده اعتراض به این ثبت را پی گیری می‌کنند و جالب این جاست که باز هم از سوی مدیران و مسئولان وزارت ارشاد و میراث فرهنگی کشور هرگز صحبتی به میان نیامد و گویی این مسئولان ما در خواب عمیقی هستند که بیداری ندارد و هرگز صدای اعتراض مردم و هنرمندان و اهالی موسیقی را که سال‌هاست برای شناسانده این ساز به جهانیان تلاش کرده‌اند نمی‌شنوند. چراکه ساز تار در حالی در فهرست میراث ناملموس بشری یونسکو به نام کشور آذربایجان به ثبت جهانی رسید که به گفته معاون میراث فرهنگی کشور، در این اجلاس «یداله پرمون»، مدیر مرکز منطقه‌ای میراث معنوی یونسکو در آسیای مرکزی و غربی و «محمدحسن طالبیان»، مدیر دفتر تدوین پرونده‌های ثبت جهانی به نمایندگی از جمهوری اسلامی ایران بودند؛ و به این رای اعتراضی نکردند.
درهر حال نام ساز تار نیز همانند بسیاری از دیگر بخش‌های فرهنگ و هنر ایران زمین با بی مبالاتی و بی مسئولیتی برخی از مدیران مسئول به نام کشور آذربایجان به ثبت رسید و از این پس در تمامی دایره المعارف ها و دیکشنری‌های معتبر جهانی نام این ساز با قدمت تاریخی‌اش را به نام جمهوری آذربایجان معرفی می‌کنند و اعتراض هنرمندان، دلسوزان و اهالی موسیقی، از جمله خانه موسیقی در صورت به نتیجه رسیدن (در صورتی که مدیران بخواهند به نتیجه رسد) به نام مشترک ایران و آذربایجان که خود تا صد سال پیش جزء ایران بوده، معرفی می‌شود و شاید سالیان دراز بعد دیگر کسی نداند که این ساز متعلق به ایران، چگونه و چه شد که به نام آذربایجان ثبت شد!
گزارش : صبا رادمان