نمایی از درآمد صادرات نفت و گاز ایران در دوران پس از انقلاب

یکی از مهم‌ترین مشکلات دولت در سال جاری، عدم تحقق درآمدهای نفتی پیش‌بینی شده در بودجه سال ۹۸ است. بودجه امسال بر اساس صادرات یک و نیم میلیون بشکه نفت در روز بسته شده است. برخی گزارش‌ها حاکی از این است که در حال حاضر صادرات نفت کشور بسیار کمتر از این میزان پیش‌بینی‌شده است؛ بنابراین، امسال در حوزه تحقق درآمدهای نفتی، دشواری‌های جدی‌ای وجود خواهد داشت. در دوران پس از انقلاب، میزان درآمد کشور از محل صادرات نفت و گاز چقدر بوده است؟ کدام دولت‌ها وضع بهتری از نظر این درآمدها داشته‌اند؟
به گزارش مردم سالاری آنلاین، اطلاعات دقیقی در مورد میزان صادرات نفت ایران در وضعیت فعلی وجود ندارد و مسئولان وزارت نفت، به دلیل شرایط تحریم‌ها، هیچ‌گونه آماری در مورد میزان صادرات نفت و خریداران نفت ایران منتشر نمی‌کنند. با این حال، برخی از نهادهای بین‌المللی همچنان اقدام به برآورد میزان صادرات نفت ایران می‌کنند. در آخرین برآورد، آژانس بین‌المللی انرژی مدعی شده است که صادرات نفت ایران در ماه گذشته میلادی (ماه می) چیزی بین ۴۸۰ هزار بشکه در روز تا ۸۱۰ هزار بشکه در روز بوده است.
آژانس بین‌المللی انرژی در گزارش خود برآورد کرده که در ماه می، تولید نفت خام ایران ۲۱۰ هزار بشکه در روز کاهش یافته و به ۲.۴ میلیون بشکه در روز رسیده است. اگر آمارهای این نهاد بین‌المللی قریبِ به واقعیت باشد، درآمدهای نفتی ایران کاهش قابل توجهی را تجربه کرده است. در قانون بودجه سال ۹۸، صادرات یک و نیم میلیون بشکه و نفت با قیمت ۵۴ دلار به ازای هر بشکه پیش‌بینی شده است. در سال جاری، مشخص نیست چه میزان از این درآمدِ پیش‌بینی‌شده محقق می‌شود، اما تقریباً قطعی است واقعیتِ درآمدهای دولت در این حوزه، با پیش‌بینی‌ها فاصله قابل توجهی دارد.
 
درآمدهای حاصل از صادرات نفت و گاز در دولت‌های پس از انقلاب
نفت در تاریخ مدرن ایران، سهم مهمی در توسعه کشور و تأمین نیازها و مخارج دولت داشته است. هرگاه که درآمدهای نفتی، به هر دلیل، کاهش یافته، بی‌درنگ غول کسری بودجه به سراغ دولت‌ها آمده است.
آمارهای منتشرشده توسط بانک مرکزی نشان می‌دهد که در مجموع از سال ۱۳۵۷ تا پایان سال ۱۳۹۶، درآمدهای صادرات نفت و گاز، بیش از ۱.۳ تریلیون دلار بوده است. در واقع، صادرات نفت و گاز در این سال‌ها ثروت قابل توجهی خلق کرده و اگر از این ثروت، به‌طور مناسب استفاده می‌شد، اقتصاد ایران در حال حاضر، وضعیت به‌مراتب متفاوت‌تری را تجربه می‌کرد.
بیشترین درآمد صادرات نفت و گاز در دوران پس از انقلاب، در دولت احمدی‌نژاد محقق شده است. در هشت سال دولت احمدی‌نژاد، میزان درآمدهای صادرات نفت و گاز کشور، ۶۰۷.۹ میلیارد دلار بوده است. در واقع، ۴۶ درصد کل درآمدهای صادرات نفت و گاز، مربوط به زمانی است که احمدی‌نژاد رئیس جمهور کشور بوده است. تنها در سال ۹۰، یعنی یک سال پیش از آغاز تحریم‌های نفتی در دوره احمدی‌نژاد، درآمد حاصل از صادرات نفت و گاز، رقم نجومی ۱۱۲.۶ میلیارد دلار بوده است! سال ۹۰، سال طلایی از حیث درآمدهای این حوزه بوده است، اما متأسفانه از این درآمدها استفاده درستی صورت نگرفت و درست یک سال بعد، در سال ۹۱، اقتصاد ایران با رشد اقتصادی منفی و تورم بسیار شدید، دست و پنجه نرم کرد.
درآمد حاصل از صادرات نفت و گاز در دولت بازرگان، تقریباً ۳۹.۸ میلیارد دلار و در دولت رجایی تقریباً ۲۲.۳ میلیارد دلار بود. در دولت میرحسین موسوی در زمان جنگ تحمیلی نیز در مجموع ۱۰۰ میلیارد دلار از محل صادرات نفت و گاز، درآمد نصیب کشور شد. کمترین میزان درآمد صادرات نفت و گاز در دوران پس از انقلاب در سال ۱۳۶۵ بوده که در آن سال این درآمد به ۶.۲ میلیارد دلار رسید!
درآمد حاصل از صادرات نفت و گاز در دولت هاشمی رفسنجانی ۱۲۶ میلیارد دلار و در دولت سیدمحمد خاتمی ۱۷۲ میلیارد دلار بوده است.
در پنج سال نخست دولت روحانی (از سال ۱۳۹۲ تا پایان ۱۳۹۶) میزان درآمدهای حاصل از صادرات نفت و گاز، ۲۴۳ میلیارد دلار بوده است. آمارهای نهایی مربوط به سال ۹۷ نیز هنوز منتشر نشده است. با توجه به استانداردهای دوران پس از انقلاب، باید گفت که درآمدهای صادرات نفت و گاز در دولت روحانی نیز در ۵ سال نخست این دولت، رقم قابل توجهی بوده است. با این حال، درآمد قابل توجه ۲۴۳ میلیارد دلاری این دولت نیز نتوانست اقتصاد ایران را از تکانه سال گذشته که در اثر تحریم‌های آمریکا روی داد، مصون نگه دارد و تورم و رکود دوباره به اقتصاد کشور بازگشت. باید دید در سال جاری این درآمدها چه وضعیتی پیدا می‌کند؟   

اینفوگرافی مربوطه را ببینید: درآمدهای نفتی دولت‌های پس از انقلاب