پشت و روی سفر نخست وزیر ژاپن به ایران

شاید کمتر کسی بداند که ژاپن در سال ۱۳۳۲ شمسی و در حالی که انگلیس، دولت مصدق را تحت تحریم و محاصره اقتصادی قرار داده بود، اقدام به واردات نفت از ایران کرد و تحریم‌های انگلیس را نادیده گرفت. آیا قرار است دوباره تاریخ تکرار شود و این‌بار ژاپن قصد نادیده گرفتن تحریم‌های آمریکا را دارد؟ یا این که هدف چیز دیگری است و نخست‌وزیر ژاپن، دارد نخستین گام‌های میانجی‌گری بین آمریکا و ایران را برمی‌دارد؟ اهداف سفر شینزو آبه به تهران چیست؟ او یک‌بار، در ۲۸ سالگی، در میانه جنگ ایران و عراق با پدرش که در آن زمان ‌وزیر خارجه ژاپن بود با هدف پایان دادن به جنگ، به تهران آمده بود. سفر آبه در ۶۴ سالگی به تهران چه شباهتی به سفر وی در ۲۸ سالگی دارد؟
به گزارش مردم سالاری آنلاین، ماه میلادی گذشته که دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، و شینزو آبه، نخست وزیر ژاپن، با هم دیدار کردند و ترامپ موافقت خود را با سفر آبه به تهران اعلام کرد، همه گمانه‌زنی کردند که نخست وزیر ژاپن با هدف پادرمیانی بین ایران و آمریکا به ایران می‌آید. آبه در آن زمان گفته بود همه تلاش خود را خواهد کرد تا تنش بین ایران و آمریکا به یک «تقابل نظامی» تبدیل نشود.
اما در آستانه سفر نخست وزیر ژاپن به ایران، مقامات ژاپنی سعی کردند سقف انتظارات از سفر آبه به تهران را پایین بیاورند. مقامات ژاپنی یک‌صدا گفتند که هدف آبه از سفر به تهران، میانجی‌گری بین واشنگتن و تهران نیست و او با قصد کاهش تنش‌ها در خاورمیانه به تهران می‌آید.
علی‌رغم این موضع ژاپنی‌ها، بعید است نخست‌وزیر ژاپنی پیامی از طرف دونالد ترامپ برای ایران نداشته باشد. شینزو آبه درست چند ساعت پیش از سفر به تهران، با ترامپ تلفنی گفت‌وگو کرد و سفر آبه به ایران قطعاً محور اصلی این گفت‌وگو بوده است. هیچ‌کس نمی‌داند آبه حامل چه پیامی برای ایران است، اما واقعاً اگر پیامی در میان نباشد، سفر آبه در این شرایط به تهران، و گفت‌وگوهای فشرده‌اش با ترامپ، چندان توجیهی ندارد.
آبه رابطه دوستانه خوبی با ترامپ دارد و در اواخر ماه جاری میلادی نیز دوباره در حاشیه اجلاس گروه ۲۰ در ژاپن با ترامپ دیدار خواهد کرد. این دیدار فرصتی برای آبه است تا دیپلماسی خود در تهران را این‌بار در شهر اوساکای ژاپن تکمیل کند. با این حال، هیچ تضمینی وجود ندارد که تلاش‌های دیپلماتیکِ شینزو آبه که حالا دیگر طولانی‌ترین دوران نخست‌وزیری در ژاپن را تجربه می‌کند، نتیجه‌بخش باشد.
 
ژاپن و ایران، روابط عجیب و طولانی
ایران و ژاپن ۹۰ سال است که روابط دیپلماتیک با هم دارند. در این دوره ۹۰ ساله، همواره رابطه دو کشور حسنه بوده است. ژاپن حتی در اوج جنگ تحمیلی و علی‌رغم ناخشنودی آمریکا، واردات نفت خود از ایران را قطع نکرد.
در سال ۱۹۸۴ شینتارو آبه، پدر شینزو، وزیر امور خارجه وقت ژاپن، به تهران آمد تا در میانه جنگ، بین ایران و عراق وساطت کند. شینزو آبه نیز که در آن زمان ۲۸ سال بیشتر سن نداشت در آن سفر، پدرش را همراهی کرد. با این حال، در آن سفر، آن‌ها دست‌خالی تهران را به مقصد توکیو ترک کردند.
ژاپن حتی در سال ۱۳۳۲ شمسی که دولت انگلیس به خاطر ملی‌سازی نفت، دولت مصدق را تحریم کرده بود، این تحریم را نادیده گرفت و به‌طور مستقیم از دولت ایران نفت خریداری کرد. پیش از آن، ژاپن از شرکت‌های بزرگ بین‌المللی نفت می‌خرید و این خرید برای ژاپنی‌ها، گران تمام می شد. این نخستین خرید نفت ژاپن از کشورهای تولیدکننده نفت، به‌طور مستقیم بود. در آن زمان، خرید نفت از دولت مصدق، مورد استقبال مردم ژاپن در دوران بازسازی پس از جنگ جهانی دوم قرار گرفت.
آیا این‌بار قرار است ژاپنی‌ها تحریم‌های آمریکا را نادیده بگیرند؟ بعید به نظر می‌رسد! ژاپن تاکنون تحریم‌های آمریکا را رعایت کرده و هیچ نشانه‌ای مبنی بر این‌که پالایشگاه‌های ژاپنی قصد واردات نفت ایران را داشته باشند، دیده نمی‌شود. روز گذشته یک مقام رسمی دولت ژاپن در پاسخ به سوال خبرنگار مردم سالاری آنلاین، که آیا دولت ژاپن به‌منظور بهره‌مندی ایران از منافع برجام، قصد دارد با نادیده گرفتن تحریم‌های آمریکا، به واردات نفت از ایران ادامه دهد، گفت: «تصمیم‌گیری در مورد واردات نفت ایران برعهده شرکت‌های ژاپنی است و از آنجا که این شرکت‌ها خصوصی هستند، دولت ژاپن تصمیم‌گیر در این حوزه نیست و این شرکت‌های ژاپنی هستند که در این مورد تصمیم‌گیری و اقدام می‌کنند». این بدان معناست که دولت ژاپن فعلاً قصدی برای واردات نفت از ایران ندارد.
 
آبه در تهران به دنبال چیست؟
هدف اصلی شینزو آبه از سفر به تهران، تضمین امنیت انرژی ژاپن است؛ در این میان، وی ممکن است پیام‌هایی نیز از طرف دونالد ترامپ داشته باشد و در ادامه به فکر میانجی‌گری بین ایران و آمریکا هم باشد. با این حال، در وهله نخست وی بیشتر نگران جریان واردات نفت توسط ژاپن است و به همین دلیل به تهران آمده تا اطمینان حاصل کند که تنش‌ها در خاورمیانه، بیشتر نخواهد شد.
ژاپن به شدت به واردات نفت از خاورمیانه متکی است. این کشور ۸۸ درصد نفت موردنیاز خود را از خارومیانه وارد می‌کند. در سال گذشته، سهم ایران از صادرات نفت به ژاپن تنها ۴ درصد بوده و پس از تحریم‌ها نیز ژاپن، واردات نفت خود از امارات، کویت و عربستان را افزایش داده است. گرچه ژاپن از تحریم‌هایی که آمریکا علیه ایران وضع کرده، متضرر می‌شود، ولی از گفته‌های مقامات ژاپنی چنین برمی‌آید که آن‌ها در مقطع فعلی چندان به فکر واردات نفت از ایران نیستند.
ژاپنی‌ها به دنبال آن‌اند که اطمینان حاصل کنند که جریان واردات انرژی‌شان از خاورمیانه، همچون گذشته ادامه خواهد یافت. واقعیت فعلیِ روابط ژاپن و ایران، کار آبه را سخت کرده است و موفقیت وی در این تلاش دیپلماتیک‌اش دشوار به‌نظر می‌رسد. در حالی که ژاپن تمایل چندانی به افزایش روابط اقتصادی و ازسرگیری واردات نفت از ایران ندارد، توکیو هیچ چیزی برای عرضه به تهران نخواهد داشت؛ و زمانی که ژاپن چیزی برای عرضه نداشته باشد، بعید است که بتواند چیزی از تهران به‌دست آورد. با این وجود، باید منتظر ماند و دید که نتیجه سفر آبه به تهران چه می‌شود.