استراتژی برجامی ترامپ پس از اعتراضات ایران

در عرض 9 روز آینده دو موعد مهم در سیاست خارجی آمریکا فرا خواهد رسید. کشورهای زیادی در دنیا از واردکنندگان نفت خام ایران گرفته تا کشورهای امضاکننده برجام و حتی شرکت‌های بزرگ نفتی دنیا نظیر توتال فرانسه، چشم به این دو موعد دارند. تا 23 دی موضع نهایی دولت ترامپ در قبال برجام مشخص خواهد شد. اعتراضات روزهای اخیر در برخی از شهرهای ایران چه تأثیری بر موضع برجامی ترامپ دارد و کاخ سفید تا 9 روز آینده چه تصمیمی در قبال برجام خواهد گرفت؟
به گزارش مردم‌سالاری آنلاین، ترامپ باید در 11 ژانویه (21 دی) یک بار دیگر پایبندی یا عدم پایبندی ایران به توافق هسته‌ای را اعلام کند. آخرین بار در 21 مهرماه ترامپ از تأیید پایبندی ایران به توافق هسته‌ای سرباز زد و اعلام کرد که این توافق در راستای منافع آمریکا نیست. با این حال، موعد 21 دی، همچون موعد قبلی در 21 مهر، یک موعد نمادین است و در هیچ جای برجام آمریکا ملزم به اعلام تأیید پایبندی ایران به توافق هسته‌ای نشده است. این تنها قوانین داخلی آمریکا، قانونی موسوم به بازنگری توافق هسته‌ای ایران (INARA) است، که رئیس‌جمهور این کشور را ملزم می‌سازد تا هر 90 روز پایبندی یا عدم پایبندی ایران به توافق هسته‌ای را به کنگره اعلام کند.
موعد مهم‌تر دیگر، تنها دو روز پس از این موعد، یعنی 13 ژانویه (23 دی) فرا می‌رسد. برای خروج آمریکا از برجام تنها کافی است که ترامپ در این موعد هیچ کاری انجام ندهد و تصمیمی نگیرد! طبق برجام، باید تمام تحریم‌های هسته‌ای اعمال شده علیه ایران برداشته شود. از زمان اجرایی شدن برجام، روسای جمهور آمریکا، هر 120 روز یک‌بار معافیت‌هایی صادر می‌کرده‌اند که در نتیجه آن‌ها، تحریم‌های هسته‌ای برای مدت 120 روز تعلیق می‌شده است. در واقع در موعد 23 دی ترامپ باید یک‌بار دیگر تصمیم بگیرد که آیا می‌خواهد به تعلیق تحریم‌ها ادامه دهد یا خیر. در صورت که او هیچ‌کاری انجام ندهد و معافیت‌ها را صادر نکند، تحریم‌های تعلیق‌شده به واسطه برجام بازخواهند گشت و این به معنای نقض برجام توسط آمریکا و خروج این کشور از آن است.
ترامپ چه خواهد کرد و اعتراضات روزهای گذشته ایران چه تأثیری بر رویکرد برجامی وی دارد؟ طیف‌هایی در جمهوری‌خواهان وجود دارند که علناً به ترامپ سفارش می‌کنند که از به گفته آن‌ها «فرصت اعتراضات ایران» استفاده کرده و از برجام خارج شود. افرادی چون جان بولتون این درخواست را صراحتاً مطرح کرده‌اند. ترامپ خود در مبارزات انتخاباتی‌اش بارها به توافق هسته‌ای حمله کرده و تهدید کرده بود که در صورت رسیدن به کرسی ریاست‌جمهوری، برجام را پاره خواهد کرد. تاکنون نیز ماندن آمریکا در برجام به اصرار هربرت مک‌مستر مشاور امنیت ملی آمریکا، جیمز متیس وزیر دفاع این کشور، و رکس تیلرسون وزیر امور خارجه آمریکا، صورت گرفته است. این سه هیچ‌کدام از مدافعان توافق هسته‌ای به شمار نمی‌روند اما تاکنون بر این عقیده بوده‌اند که ماندن آمریکا در برجام مزایای بیشتری، نسبت به خروج از آن دارد و خروج آمریکا از برجام این کشور را منزوی خواهد کرد.
در موعد نمادین 21 مهر که ترامپ از تأیید پایبندی ایران به برجام سرباز زد، اعلام کرد که با «کنگره و متحدان آمریکا» کار خواهد کرد تا تغییراتی در توافق هسته‌ای ایجاد کنند. وی گفت در صورتی که این تغییرات ایجاد نشود، و به اصطلاح توافق هسته‌ای ایران «اصلاح» نشود، از این توافق خارج خواهد شد. با این حال، مهلت کنگره نیز خاتمه یافت و قانون‌گذاران آمریکایی دوباره توپ را به زمین ترامپ فرستادند تا مسئولیت هرگونه تصمیمی در قبال برجام برعهده رئیس جمهور آمریکا باشد. پُل پیلار، تحلیل‌گر بازنشسته سازمان سیا، در مورد تصمیم احتمالی ترامپ در روزهای پیش رو به «دیلی‌بیست» گفته است: اگر ترامپ پیش از این تمایل داشت که به تعلیق تحریم‌ها ادامه ندهد و برجام را نقض کند، او احتمالاً با اعتراضات ایران، در مقایسه با چند هفته پیش، تمایل بیشتری برای انجام این کار پیدا کرده است. اندرو بووِن تحلیل‌گر مسائل خاور میانه که ارتباط نزدیکی با دولت ترامپ دارد نیز به پولیتیکو گفته است که کاخ سفید به اعتراضات ایران به چشم یک فرصت نگاه می‌کند و به تعلیق تحریم‌ها ادامه نخواهد داد. ریچارد گولدبرگ که به عنوان دستیار در سنای آمریکا در تدوین تحریم‌های ایران نقش داشته است نیز نظر مشابهی در این مورد دارد.
در عوض افرادی مثل دنیس راس که مشاور سه رئیس جمهور پیشین آمریکا بوده است نیز وجود دارند که معتقدند ترامپ نباید از برجام خارج شود. وی به پولیتیکو گفته است ترامپ نباید از برجام خارج شود، چرا که توجهات را از ایران به سمت آمریکا برمی‌گرداند. به گفته وی به نفع آمریکا است که توجهات به این سوق پیدا کند که ایران چه کاری انجام می‌دهد، اما در صورت خروج آمریکا از برجام، نگاه به سمت اقدامات واشنگتن سوق می‌یابد. در واقع، دنیس راس که حامی اعمال تحریم‌های غیربرجامی علیه ایران است، به این موضوع اشاره کرده که در صورت خروج آمریکا از برجام، کاخ سفید منزوی خواهد شد.
اما ترامپ در حوزه سیاست خارجی عمدتاً به نحوی عمل کرده است که گویا چندان نگرانی از بابت انزوای آمریکا ندارد. آخرین مصداق این رویه، به رسمیت شناختن بیت‌المقدس به عنوان پایتخت اسرائیل بود که واشنگتن را در مقابل جهان اسلام و حتی متحدان اروپایی آمریکا قرار داد. به همین ترتیب، می‌توان به خروج آمریکا از معاهده آب و هوایی پاریس و پیمان تجارت آزاد ترانس پاسیفیک هم اشاره کرد. سیاست خارجی برای ترامپ همزمان یک مولفه از سیاست داخلی یا حتی به نوعی ادامه سیاست داخلی است: او می‌خواهد اثبات کند که با اوباما فرق‌های زیادی دارد.
ترامپ طی توئیت‌هایی بارها از اعتراضات ایران حمایت کرده است و حتی دولت وی اعلام کرده که تحریم‌های جدیدی را (به بهانه‌هایی نظیر حقوق بشر) علیه ایران وضع خواهد کرد. تا قبل از اعتراضات اخیر، ترامپ و نزدیکان وی نظیر نیکی هیلی سفیر این کشور در سازمان ملل و دامادش جرد کوشنر، که در عین حال مشاور ارشد او نیز است، هیچ استدلالی برای خروج از برجام نداشتند و ترامپ تا حد زیادی مجبور بود که صدای کسانی چون متیس، مک‌مستر و تیلرسون را هم بشنود. با این حال، ترامپ اکنون و بعد از اعتراضات گمان می‌کند که توازن قوا به هم خورده و فرصتی برای وی فراهم شده تا یکی دیگر از وعده‌های انتخاباتی‌اش را تحقق بخشد.
موضع اروپا، چین و روسیه در قبال برجام مشخص است و این کشورها همچنان مدافع برجام هستند. 21 مهر که ترامپ، پایبندی ایران به برجام را تأیید نکرد، سه کشور اروپایی آلمان، انگلیس و فرانسه در بیانیه‌ای مشترک به آمریکا هشدار دادند که کاری نکند که توافق هسته‌ای تضعیف شود. آن‌ها مشخصاً اعلام کردند که تعلیق تحریم‌ها باید ادامه یابد. موضع اروپا برای آمریکا روشن است، اما اظهارات برخی از جمهوری‌خواهان نشان می‌دهد که اعتراضات اخیر در ایران باعث شده تا دولت ترامپ دوباره به این موضوع امیدوار شود که می‌تواند اروپا را وادار کند که پشت سر واشنگتن بایستد و از اعمال فشارهای بیشتر بر ایران حمایت کند. اعتراضات روزهای اخیر باعث شده که چشمان تندروهای آمریکایی برای اعمال فشار بر ایران بیش از همیشه برق بزند و باید دید آیا این برق زدن‌ها، سرانجام به خروج آمریکا از برجام منجر می‌شود یا خیر؟! موعد نهایی نزدیک شده و شانس خروج آمریکای ترامپ از برجام افزایش یافته است.