به بهانه خداحافظی ریال‌ از اقتصاد ایران

هیات وزیران به ریاست حسن روحانی در جلسه روز هفدهم آذرماه تصویب کرد که واحد پول ایران از «ریال» به «تومان» تغییر کند.بر این اساس ریال از اقتصاد ایران حذف و تومان پس از 87 سال دوباره به واحد پولی کشور برمی‌گردد. پس از چندین سال بحث و چانه‌زنی درباره حذف سه صفر از پول ایران، کابینه روحانی تنها به حذف یک صفر رضایت داد و واحد پولی که در سال 1308 هجری شمسی به ریال تغییر کرده بود را دوباره به تومان بازگرداند. این مصوبه دولت باید در مجلس شورای اسلامی نیز رای لازم را بیاورد تا به صورت رسمی در اقتصاد کشورمان عملیاتی گردیده و شکل ظاهری اسکناس‌ها و سکه‌های رایج نیز اصلاح گردد. در روال عادی تصویب قوانین، دولت 15 روز زمان دارد که آن را اجرایی کند ولی در قوانینی مانند تبدیل واحد پولی کشور که امری زمانبر است، برای اجرای آن یک بازه زمانی تعیین می‌شود. هنوز جزئیات بیشتر این لایحه منتشر نشده و مثلا ممکن است برای اجرای آن یک بازه زمانی 5 ساله تعیین شود. تغییر واحد پولی برای کشور ترکیه که جزو نمونه‌های موفق به شمار می‌رود در حدود 10 سال زمان برد. نکته‌ای که در رابطه با مصوبه جدید دولت باید به آن توجه داشت این است که با مصوبه اخیر دولت تغییر واحد پول به حذف یک صفر محدود شده است و این امر برخلاف نظر اکثر صاحب‌نظران است که حذف حداقل 3 صفر از واحد پول را ضروری می‌دانند، ممکن است گفته شود که راه برای حذف صفرهای بعدی باز خواهد بود و دولت و بانک مرکزی همچنان می‌توانند صفرهای بعدی را هم حذف کنند، اما باید توجه داشت که با در نظر گرفتن هزینه‌های بالای عملیاتی حذف صفر که شامل جمع‌آوری اسکناس‌ها و مسکوکات قبلی و امحای آنها، نشر اسکناس‌ها و مسکوکات جدید، تغییر نرم‌افزارها، قراردادها و... می‌شود، انجام این کار برای 2 دفعه متوالی، یکی برای تغییر نام و حذف یک صفر و دیگری برای حذف 2 یا 3 صفر دیگر، معقول و سنجیده نیست. ممکن است گفته شود چه اشکالی دارد که مجلس به پیشنهاد دولت و با وضع قوانین، هم نام واحد پول جدید را تغییر دهد و هم از تعداد صفرهای آن بکاهد؟ پاسخ این خواهد بود که این کار به خودی خود ایرادی نخواهد داشت، به این شرط که دو کار مورد نظر همزمان عملیاتی گردد تا موجب آن نشود که به هزینه مردم و با پول مالیات‌دهندگان، کاری را که می‌توان به یکباره انجام داد، طی دو یا چند مرحله و هزینه اضافی انجام داد.
مطابق آمار اعلام شده، حدود 48 هزار میلیارد تومان اسکناس و مسکوک در نزد بانک‌ها و اشخاص وجود دارد و اگر که تصمیم گرفته شود که دولت اسکناس‌ و سکه‌های جدید را جایگزین نماید، ضروریست که حداقل برای انتشار 50 هزار میلیارد تومان برنامه‌ریزی شود. برای انتشار هر برگ اسکناس باید معادل 100 تومان و برای ضرب سکه نیز بین 50 تا 100 تومان هزینه شود. در مجموع هزینه تقریبی این کار نزدیک به 2 هزار میلیارد تومان پیش‌بینی می‌گردد. به اعتقاد برخی کارشناسان اگر قرار باشد که در آینده حذف چند صفر در دستور کار قرار گیرد، بهتر است که از دوباره کاری جلوگیری نماییم و از ابتدا با حذف سه یا چهار صفر، واحد پول جدید را جایگزین نماییم. به طور قطع در هر کشوری تمامی افراد جامعه از یک سطح آگاهی و سواد برخوردار نیستند. بنابراین باید از مدت‌ها قبل، اجرای برنامه‌ اصلاحی و آموزش‌های لازم متناسب با اقشار مختلف جامعه آغاز شود. به اعتقاد برخی کارشناسان، دولت می‌خواهد واکنش جامعه را نسبت به این تصمیم ببیند. برخی دیگر نیز می‌گویند، دولت قصد دارد با چنین کاری بازار را تست کند و واکنش آن را دریابد و شاید هم تصمیم دارد پروژه حذف 3 صفر را فعلا و تا مدتی از دهان مردم بیندازد و به همین دلیل تصمیم گرفته تا با حذف یک صفر مدتی حذف صفرهای زائد را به تعویق بیندازد. در حال حاضر دولت حذف یک صفر را تصویب کرده و می‌تواند با توجه به کاهش تورم در کشور و ایجاد ثبات اقتصادی بیشتر در آینده نزدیک، مابقی صفرها را نیز حذف کند. این ارقام واحد پول ملی را ارزشمند می‌کند به شرط آنکه تورم به 5 درصد برسد و ثبات داشته باشد، پول ملی ارزشمند می‌شود. در غیر این صورت ارزشی ندارد. به طور کلی تغییر صفر و حذف آن از پول ملی، آثار جدی بر اقتصاد ایران در حال حاضر نخواهد گذاشت، مگر اینکه این تحول در یک بسته ساختاری قرار گیرد، به این معنی که این بحث ساختاری، تغییر انتظارات کنش‌گرای اقتصادی به وجود آورد و این انتظارات مدیریت شود. فعلا حذف یک صفر از پول ملی آثار تورمی ندارد، اگرچه برخی تصمیمات ناشی از آن، ممکن است تورم‌زا باشد.