نظامیان بازنده در برابر مردم

شب گذشته (26 تیر 95) بخشی از ارتش ترکیه تلاش کرد تا با در دست گرفتن مراکز مهم حکومتی، دولت اردوغان را ساقط کند. نزدیک به دو سال است که ترکیه جو متشنج سیاسی را تحت تأثیر تحولات منطقه و برنامه های نسنجیده دولتمردان ترک تجربه می کند. حملات تروریستی داعش و گروه پ.ک.ک. درنتیجه زیر سؤال رفتن امنیت کشور، دولتی که در روندی غیر دموکراتیک میداندار نمایشی مردمسالارانه است و پیش بینی های نا درست وارثان عثمانی از حدود قدرت تأثیرگذاری خود در روابط خارجی همگی از عواملی هستند که در بوجود آمدن گسلهای سیاسی در این سالها در این کشور در حال گذار مؤثر بوده اند.

اما چرا این کشور که سابقه چهار کودتا را دهه های اخیر در تاریخ خود دارد این بار توانست در مقابله با کودتاگران پیروز از میدان به در آید؟ مطمئنا مهمترین عامل شکست کودتا حضور مردم در خیابانها بود. مردمی که علیرغم نارضایتی از دولت حاکم حاضر به کشتن دموکراسی در میدان مبارزه بین دولت و نظامیان نشدند. مردم در پاسخ به پیام اردوغان و یا شاید بهتر است بگوییم ندای دموکراسی راه را بر ماشین سرکوب کودتاگران بستند. مردم و حتی مخالفان دولت، با حضور وسیع و مدید خود در خیابانهای آنکارا نشان دادند که حاضر نیستند حتی در صورت ضعف دولت و نارضایتی از آن، حتی پس از ماجرای افشای فساد مالی اعضای کابینه اردوغان در 17 دسامبر 2013، میدان را به نفع نظامیان خالی کنند. ترکها با تجربه تلخ خود از کودتاهای صورت گرفته ی گذشته که سالها فضای سیاسی و اقتصادی کشورشان را به ضعف کشانده بود این بار تصمیم گرفتند که وارد صحنه شده و کودتا را با دست خالی و حتی به قیمت از جان گذشتن خود با شکست مواجه سازند. به نظر می رسد ارتش ترکیه که از زمان تأسیس جمهوری به عنوان نگاهبان ساختار لائیسیته نظام سیاسی آن کشور نه تنها از پیروی محض از سیاسیون حاکم به دور بود بلکه خود را موظف به دخالت در سیاست می دید در پیش بینی خود، واکنش مردم، رسانه ها و حتی احزاب مخالف دولت را این گونه در برعلیه خود تصور نمی کرد. مردم ترکیه به لحاظ تاریخی جایگاه بالایی برای ارتش و نیروهای نظامی خود قائلند و ارتش را از آن خود می دانند ولی این بار مردم این کشور، اقدام واحدهایی از ارتش در کودتا علیه دولت قانونی و تیراندازی به سمت مردم حاضر در خیابانها و بمباران نهادهایی چون مجلس و دیگر ادارات و بناهای دولتی و حاکمیتی را گناهی نابخشودنی و لکه ننگی بر کارنامه کاری آن می دانند. مردم ترکیه از خود می پرسند چرا ارتشی که وظیفه ذاتی آن حمایت از ملت و کشور در برابر دشمنان خارجی است حالا دهانه توپ خود را به سمت همان مردمی گرفته است که حقوق ماهانه و خرج خرید یا ساخت اداوات نظامی را از جیبش پرداخت می کند. این کودتا به قدری در افکار عمومی ترکیه گناه بزرگی به نظر می آید که حتی سرسخت ترین مخالفان اردوغان و حزب حاکم عدالت و توسعه را نیز از کودتاگران تبری جسته و اتحاد خود با دولت قانونی و مردم را به منظور مقابله با کودتا اعلام نموده است.

اما شاید پیشدستی های اردوغان در تغییر ساختار نیروهای مسلح ترکیه برای کاهش احتمال کودتا را نیز بتوان از عوامل دیگر شکست کودتا نامید. اردوغان طی یک دهه گذشته به بهانه طرح اصلاحات اروپایی کنترل دموکراتیک بر نیروهای مسلح که از شروط و اصلاحات عضویت در اتحادیه اروپاست ، دندان سیاست نیروهای مسلح را کشیده است و از سال 2007 و همزمان با مطرح شدن طرح کودتای ارگنه کون به مهندسی ساختار فرماندهی ارتش ترکیه روی آورده و دهها ژنرال بلند پایه را به ظن دست داشتن در طرح آن کودتا به دادگاه کشانده و از منصب فرماندهی کنار زده است. اردوغان تصفیه کاملی در بدنه نیروهای مسلح به ویژه در ساختار فرماندهی پلیس انجام داد و نیروهای نزدیک به خود را به بهانه مقابله با دست های توطئه گر دولت موازی (کودتا گران) در کادر فرماندهی پلیس و نیروهای اطلاعاتی گمارد که نتیجه این اقدام او در همراهی نیروهای پلیس با مردم و مقابله آنها با نظامیان کودتاگر در شب گذشته نمایان شد. ارتش در کودتاهای پیشین موفق بود چون ساختار فرماندهی منسجمی داشت که می توانست روی وفاداری همه نیروهایش به کودتا حساب کند.

گرچه بعضی در این کودتا قائل به سناریوی دیگری که همانا توطئه دولت حاکم و انجام نمایشی کودتا یا حد اقل چشم بستن بر انجام آن است، ولی به نظر نمی رسد با توجه به آن چه رؤیای ترکیه در پیوستن به اتحادیه اروپا، جذب سرمایه های هر چه بیشتر خارجی و نشان دادن خود به عنوان یک عضو قدرتمند ناتو می باشد این داستان، گزینه محتملتر در پشت صحنه کودتا باشد. ولی علت و روش آن هر چه باشد مطمئنا در صورت شکست قطعی دارای دستاوردهای زیادی برای دولت عدالت و توسعه به ارمغان می آورد.  اردوغان که پس از واقعه اعتراضات به تخریب پارک گزی در ژوئن 2013 ، چنین اجتماع عظیمی را در شهرهای ترکیه در حمایت از دولت تحت زعامت خود ندیده بود مسلماً با تکیه بر گسترش دامنه محبوبیت سیاسی اش قدرت مانور بیشتری در صحنه حکومت کسب می کند و تسویه مخالفانش را از سیستم نظامی و دیگر نهادهای قدرت در ترکیه شدت می بخشد. وی همچنین زمینه سیاسی خوبی برای پیش بردن پروژه ریاستی کردن نظام سیاسی ترکیه و یکدست کردن بیشتر قدرت در این کشور را در سایه مهار انتقادات به دست می آورد.