چرا 16 آذر ماندگار شد؟

چرا کشته شدن سه دانشجو به وسیله حکومت پهلوی این همه مهم و تاثیر گذار شده و به عنوان روز دانشجو در تاریخ معاصر ماندگار شده است؟ آیا این سه نفر تنها کشته شدگان حکومت پهلوی بودند؟ آیا آن ها اولین یا آخرین کشته شدگان بودند؟ آیا خون دانشجویان از خون بقیه کشته شدگان حکومت پهلوی رنگین تر بوده است؟ براستی چرا هر سال ما ۱۶ آذر را گرامی می داریم و به یاد آن سه " آذر اهورایی " به سوگ می نشینیم؟
به نظر نگارنده دو عامل خشونت خارج از چارچوب های قانونی و به اصطلاح خشونت نامشروع حکومت علیه دانشجویان و اعمال این خشونت در عرصه عمومی و پیش چشمان نظاره گر مردم دو عاملی بودند که حادثه ۱۶ آذر را برجسته کرده و موجب ماندگاری اش در تاریخ معاصر شدند. در واقع تامین و حفظ امنیت شهروندان مهم ترین وظیفه حکومت است؛ چنان که توماس هابز بر این باور است که انسان در وضعیت طبیعی، یعنی زمانی که هنوز وارد جامعه نشده و اقدام به تشکیل دولت نکرده بود برای حفظ و صیانت ذات خود در جنگی دائمی به سر می برد. هابز می گوید سه عامل ترس و رقابت و طلب عزت و افتخار، آدمیان را در وضعیت نزاع و کشمکش دائمی قرار می دهد و در چنین شرایطی عمر آدمی کوتاه ، سرد و پر از رنج بود. در چنین شرایطی نه تجارتی بود نه عمران و آبادی و نه حتی علمی. اما آدمیان به تدبیر عقل دور اندیش و در جریان قراردادی یک سویه با واگذاری همه قدرت خود به دولت وارد اجتماع شدند و در عوض از امنیت و آسایش بهره مند شدند . انسان ها پذیرفتند همه قدرت خود را به دولت واگذارکنند تا دولت با ایجاد ترسی بزرگ حافظ و پاسدار امنیت همگان باشد و همگان در سایه چنین قدرت مطلقی عمر را به آرامش گذرانند و در پی اهداف خود باشند. در چنین شرایطی دولت به قول ماکس وبر به عنوان بالاترین قدرت مشروع در سرزمینی خاص، این اختیار را دارد تا در چارچوب قوانین، افرادی را که به حقوق دیگران یا اجتماع تعدی می کنند مجازات کند. هابز اما بر این باور است که اگر حکومتی، خود امنیت شهروندانش را به خطر اندازد، فرد حق دارد با هر وسیله ای و به هر شیوه ای از خود دفاع کند چرا که زندگی و جان و تن آدمی بزرگ ترین و مهم ترین سرمایه و دارایی اوست و او وارد اجتماع شده و اقتدار مطلق دولت را پذیرفته است تا امنیت او تامین شود. از این منظر اقدام حکومت پهلوی در سرکوب و کشتار دانشجویان در ۱۶ آذر در واقع نقض پیمان دولت با مردمش بود. حکومت پهلوی با سرکوب و کشتار دانشجویان به وسیله نیروهای نظامی بدون محاکمه و اثبات هر گونه جرمی ، نشان داد که امنیت شهروندانش را نه تنها نادیده می گیرد بلکه به مخاطره می اندازد و حکومتی که نه تنها قادر به تامین امنیت شهروندانش نیست بلکه خود به عنوان بزرگ ترین خطر برای امنیت آنان در می آید در همان لحظه تمام مشروعیت خود را از دست می دهد و مردمش حق دارند علیه آن، دست به هر اقدامی بزنند. مهم تر آن که این اقدام حکومت در مقابل چشمان مردم رخ می داد و دانشجویان حاضر هر یک همچون سفیری این خبر را تا دور دست های ایران و در میان خانواده ها بردند. در حالی که حکومت پهلوی بسیاری از زنان و مردان این سرزمین را چه قبل از ۱۶ آذر و چه بعد از آن در زندان های مخوف خویش به دست جلادان سپرده بود و توانسته بود تا آن جا که ممکن بود این اخبار را از مردم پنهان نگاه دارد. در حالی که خشونت عریان در ۱۶ آذر حادثه را در عرصه عمومی رقم می زد و مردم نقض پیمان حکومت را می دیدند و توجیهات حکومت را نمی پذیرفتند. لذا اگر حکومت پهلوی توانسته بود با همراه کردن بخشی از جامعه و روحانیون از بحران ها و گردنه های طوفان خیزی همچون ۲۸ مرداد به سلامت عبور کند در ۱۶ آذر اما با سرکوب و کشتار دانشجویان ، آتشی را شعله ور کرد که در نهایت کل حکومت را در خود گرفت و خاکستر کرد .