چهارشنبه ۱۸ فروردين ۱۴۰۰ ساعت ۱۳:۲۸

چشم انداز تلاشها برای احیاء برجام

سید قائم موسوی

برجام، از جمله پیچیده ترین و زمانبرترین توافقات ایران با قدرت های جهانی بوده است. از جهاتی مراوده ای استثنائی بود. یک کشور بایستی از نقطه نظر تئوریک به پشتوانه ی ابزارهای عملی اش در برابر شش قدرت جهانی ایستادگی می کرد تا بتواند منافعش را تامین کند. تا قبل از آن کمتر ایران تجربه ی مذاکرات همزمان با مجموعه ای از رقیبان را داشت. گویی یک تنه بایستی جهان را قانع کنند. کار، بسیار سخت و پیچیده بود. دست آخر برجام منعقد شد. مانند هر توافق دیگری ترکیبی از سود و زیان بود. هر گروهی، جناحی و کشوری آن را با سنجه ی منافع خودش می سنجید. خوب و بد آن به شدت نسبی بود. برای خیلی ها بد و برای بسیاری خوب بود. نگارنده آن را اگر نه ایده آل اما مکفی می دانست.
برجام هنوز نهالی بیش نبود که مخالفانش اعم از داخلی، منطقه ای و جهانی تیشه به ریشه اش زدند. آخرین تبر را ترامپ زد. تبر ترامپ اگر چه کاری بود اما برجام به امید کورسویی زنده ماند. کالبد نیمه جانِ برجام بر سر و شانه های ایران و کشورهای 4 بعلاوه 1 به امید پیروزی بایدن ماند. همه بایدن را پزشکِ حاذقی می دانستند که قادر است نگذارد برجام به محاق برود. چشم ها به بایدن بود. بایدن اما اگر چه از قاتل برجام نفرت دارد اما از سفره های تحریمی پسابرجام ترامپ به سادگی دل نَکَند و نمی کَند!
در گیر و دار مشکلات داخلی و خارجی آمریکا، بایدن بر دو راهی بازگشت به برجام مردد بود. کار بازگشت به برجام کمی حیثیتی شد. چه کسی اول به برجام برگردد؟ قاعدتاً هر کس اول خارج شد! ایران با برجام و ترامپ کمال خویشتنداری را نشان داده بود. به محض نهایی شدن پیروزی پُر حرف و حدیث بایدن، ایران گام های جبرانی برجامی انجام داد. حالا نوبت ایران بود که تحرکاتی برای مشت های پُر در مذاکرات احتمالی و روندهای چانه زنی داشته باشد. بخشی از فعالیت های هسته ای از سر گرفته شد. در بُعد سیاسی نیز به صرافت دریافت که آمریکا بنا دارد متمرکز بر کنترل چین شود. چینی که فواره های اژدهای خفته اش قادر است عالم را ببلعد. نزدیکی به چین اگر چه برای ایران می تواند خطرهای بالقوه خطرناکی داشته باشد اما اگر از نقطه نظرِ رندیِ دیپلماتیک و دست بالا داشتن در مذاکرات در حال انجام باشد، می تواند تا اندازه ای مفید باشد.
اکنون طرفین در وین مشغول تلاشهایی برای احیاء برجام هستند. همان هایی که برجام را به کُما فرستادند، بی محابا با احیاء و ریکاوری آن مخالفند. مخالفان داخلی و منطقه ای آن بیکار ننشستند. اینکه گفته می شود زمانی که صرف مذاکره شده است اگر به تولید داخلی داده می شد، بهتر بود، یا تیتر روزنامه ی دیگری با عنوان «مرغ و مذاکره» نشان از مخالفت با سر و سامان گرفتن برجام دارد.
البته در بحبوحه مذاکرات منتهی به برجام و پس از آن نیز این مخالفت ها وجود داشت. آنچه اکنون احیاء برجام را مشکل می کند، تحریم هاست. تجربه برجام و تعهداتی که ترامپ با خروج از برجام به باد داد و فراتر از آن کسر بزرگی از تحریم های خردکننده پسابرجامی، توافق پیرامون برجام را به شدت سخت کرده است.
ایران با نگاه به هزینه های سختی که تحریم های پسابرجامی بر ساحت های مختلف نظام، مردم و رابطه ی آن دو تحمیل کرده است، هر گونه بازگشت به برجام بدون بی اثر کردن آنها را خسران بزرگی ارزیابی می کند. برداشتی که مقرون به حقیقت هست. گره برجام به تحریم ها گره خورده است. به همان میزان که برداشتن یک جای تحریم های پسابرجامی می تواند بازگشت ایران به برجام را تسهیل کند، دست آمریکا برای مانور در حل و فصل سایر مسائل با ایران را خالی می کند. همین امر موجب تعلل بایدن در بازگشت به برجام است. بایدن تلاش می کند بازگشت به برجام را مقدمه ای برای بسط آن به سایر اختلافات با ایران از جمله برنامه موشکی و فعالیت منطقه ای قرار دهد. چیزی که ایران به شدت با آن مخالف است.
استنکاف ایران از مذاکره مستقیم و غیرمستقیم با آمریکا در وین به همین منطق بستن آب از سرچشمه بر می گردد. خبر به کارگیری نسل پیشرفته تری از سانتریفیوژها(IR-9) نیز جهت فشار بر آمریکا برای برچیدن تحریم هاست. به نظر می رسد برداشتن قطره چکانی تحریم ها در برابر بازگشت گام به گام از اقدامات جبرانی ایران راه حلی باشد که واسطه های مذاکرات وین به طرفین پیشنهاد بدهند. سناریوی گام به گامی که مخالفان دولت از آن به عنوان «دام» نام برده اند.
در مجموع مطلوب ایران برداشتن یکجای تحریم های پساخروج ترامپ از برجام هست و اینکه گام اول را آمریکا بردارد. اما در عمل سناریویِ گام در برابر گام اگر بصورت مرحله بندی و اولویت تاثیری تحریم ها باشد، قادر است به شکستن بن بست مذاکرات کمک شایانی بکند.

کد مطلب: 147392