تبِ تُند مقاله‌نویسی، آفت پژوهش در ایران

در دنیای امروز، پژوهش مبنای توسعه یک کشور است و افزایش ظرفیت و کارآیی فن‌آوری و پژوهش‌های علمی و کاربردی، مستلزم شناخت دقیق منابع موجود و فراهم کردن بستری مناسب برای رشد است.
به گزارش ایسنا یکی از مسائلی که همواره توجه مسئولان و اندیشمندان کشور را به خود جلب می‌کند، پژوهش و فعالیت‌های علمی است. پژوهش و فراهم کردن زمینه‌های رشد آن، عامل توسعه‌یافتگی هر کشور است. صاحب نظران، پژوهش را زیر بنای توسعه می‌دانند و جامعه‌ای را موفق و پیشرفته توصیف می‌کنند که بر مدار نخبگان و شایستگان علمی و پژوهشی قرار گیرد.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد در خصوص روند پژوهش کشور از گذشته تاکنون به ایسنا، گفت: اگر پژوهش را معادل تولید علم در نظر بگیریم، وضعیت پژوهشی کشور نسبت به گذشته رشد چشمگیری داشته است.
غضنفر شاهقلیان با اشاره به داده‌های آماری دو مرجع بین‌المللی علم سنجی ISI و Scopus، اظهار کرد: ایران با 19 رتبه رشد از نظر کیفیت تولید علم در پنج ساله اخیر و رشد چهار برابری تعداد مقاله‌های کیفی در رتبه نخست کشورهای منطقه و در رقابت با 22 کشور دنیا معرفی شده است، همچنین این مراکز در سال 2015، تعداد 225 مقاله تولید شده در مراکز علمی و دانشگاهی ایران را در زمره "یک درصد مقالات برتر جهان" معرفی کرده‌اند.
وی در پاسخ به این پرسش که این تحقیقات تا چه اندازه صرفه اقتصادی و اجتماعی داشته و تا چه اندازه در صنعت کشور کاربرد داشته است؟ تصریح کرد: پاسخ این پرسش، به خوبی می‌تواند وضعیت کنونی پژوهش در کشور را روشن کند. صاحب نظران معتقدند، تولید علم در چهار حوزه نظامی- دفاعی، بهداشتی-سلامتی، اقتصادی- صنعتی و عمومی رخ می‌دهد. دانش ایران در سطح عمومی جهان حاکی از بالا بودن در حوزه‌های نظامی و سلامت و فرو دست بودن در حوزه‌های اقتصادی و صنعتی است.
پیشرفت در فناوری دفاعی و پزشکی، ضعف در صنعت، تجارت و کشاورزی
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد ادامه داد: در حوزه فناوری‌های دفاعی (دانش موشکی) در مراکز پژوهشی ایران و در حوزه  مواد و متالورژی و الکترونیک و مخابرات سطح دانش و فناوری‌های تولیدی با دانش کشورهای جهان اول در رقابت است، همچنین در حوزه بهداشت و سلامت پیچیده‌ترین اعمال جراحی از جمله عمل‌های پیوند اعضای انسانی و تولیدات حوزه ژنتیک پا به پای استانداردهای تولیدی و خدماتی جهان اول در حرکت رو به جلو است، اما حوزه صنعت و تجارت به یک‌باره با افت شدید کیفیت مواجه است.
شاهقلیان گفت: به عنوان مثال صنعت خودروسازی ایران در مقایسه با خودروسازی کره جنوبی، تولید، توزیع و انتقال برق ایران در مقایسه با صنعت برق ترکیه یا تجارت زعفران ایران با تجارت زعفران اسپانیا هر سه گویای ضعف‌های بنیادین و مشهود در صنعت، تجارت و کشاورزی کشور است.
وی در پاسخ به این پرسش که چرا سطح دانش و فناوری موجود در حوزه‌های نظامی و بهداشت و سلامت ایران به حوزه های صنعت، تجارت، خدمات، کشاورزی و دیگر بخش‌های عمومی جامعه ایران انتقال نیافته است؟ گفت: محیط زیست، ترافیک، مسکن، اشتغال و ... از جمله مسائل و مشکلات اصلی کشور است. این موضوعات باید در عناوین تحقیقاتی و رساله‌های دکتری تدوین شود. به نظر می‌رسد دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی کشور هنوز در بند ماموریت دانشگاه‌های نسل اول (آموزش محور) مانده اند.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد با بیان اینکه پژوهش به لحاظ روش شناختی، تمام انواع پژوهشی متناسب با رشته علمی مربوط را در برمی‌گیرد، اظهار کرد: در تمام حوزه‌های علمی از علوم پایه، مهندسی، سلامت وبهداشت تا علوم انسانی و اجتماعی همواره نیازمند انجام تحقیق و پژوهش هستیم.
وی در پاسخ به این پرسش که اولویت‌های پژوهشی کشور در حوزه‌های مختلف علمی و اجتماعی کدامند؟ گفت: در حوزه علوم انسانی و اجتماعی در بخش پژوهش‌های کاربردی، اعتیاد و سوء مصرف موادمخدر و روانگردان‌ها با توجه به تاثیر این ناهنجاری بر آسیب‌های اجتماعی و در حوزه اقتصاد، انجام پژوهش های مرتبط  با اشتغال و در حوزه صنعت و خدمات، پژوهش های مرتبط با بهینه سازی خطوط تولید و بهره وری می‌توانند اولویت‌های کوتاه مدت کشور باشد.
شاهقلیان با بیان اینکه متاسفانه اولویت‌های پژوهش در ایران مشخص نیست، افزود: هر چند به شکل ظاهری هر ساله بیشتر دستگاه‌های دولتی فهرستی از عناوین تحقیقاتی و پژوهشی خود را منتشر و مبالغی صرف این امور هزینه می‌کنند، اما به جز در موارد معدودی از مراکز علمی و دانشگاهی، عمده پژوهش‌های انجام شده تناسب چندانی با اولویت‌های جامعه ندارد. این موضوع را می توان در بخش ‌های گوناگون جامعه به خوبی مشاهده کرد.
لزوم بازنگری آیین نامه ارتقای رتبه علمی اساتید
وی با بیان اینکه هر پژوهشی نباید تجاری سازی شود، اظهارکرد: اگر تجاری سازی نشدن تحقیقات را به عنوان یک مشکل در نظر بگیریم ابتدا باید به دنبال علل به وجود آورنده آن باشیم. براساس یک سیاستگذاری غلط طی 10 تا 15 سال گذشته ملاک فعالیت پژوهشی مراکز علمی کشور تولید مقاله و انتشار آن در مجلات بین المللی بود. بر این اساس تب تند مقاله نویسی و چاپ مقاله به عنوان یک ارزش و کنش علمی جامعه دانشگاهی و علمی کشور را فرا گرفت و بالطبع توجه به نیازهای کشور و اختراع و نوآوری به محاق رفت.
شاهقلیان راه برون رفت از این وضعیت را بازنگری جدی در آیین نامه ارتقای رتبه علمی اساتید معرفی کرد و گفت: باید انجام پژوهش‌های کاربردی و توسعه ای وزن قابل توجهی از امتیازهای ارتقا را به خود اختصاص دهد، همچنین روند و فرآیند تصویب، اجرا و برگزاری جلسات دفاع از پایان نامه‌ها، رساله‌ها و طرح‌های پژوهشی نیز نیازمند بازنگری است.
عدم ماندگار سازی محققان در فضای دانشگاه، مشکل پژوهش در کشور
وی درخصوص موانع پیش روی پژوهش در کشور، گفت: در دانشگاه‌های نسل قبل ارزش‌های بنیادین آکادمیک، اخلاق و فرهنگ حاکمیت داشت، اما دانشگاه‌های امروزی از سوی نهاد بازار مورد هجمه و فشاربر یا بازاری کردن علم است. نباید که آموزش عالی تجاری شود، زیرا علاوه بر کاهش آزادی علمی استاد و محقق، اخلاق علمی نیز با افت مواجه می شود و فرهنگ نقادی به محاق خواهد رفت.
شاهقلیان مشکل دیگر پژوهش در دانشگاه‌ها را ماندگار نکردن محققان در فضای دانشگاه دانست و گفت: محقق برای اندیشیدن و خلق دانش جدید به سه فاکتور مهم از جمله محیط آرام و فاقد آلودگی فکری و حسی، امکانات مناسب و آزادی بیان نتایج پژوهشی نیاز دارد. هر چند فراهم شدن چنین فضایی لزوما منجر به تولید علم نخواهد شد. پیش‌نیاز دیگر تولید علم داشتن خزانه ژنتیک علمی است. نباید اجازه دهیم سرمایه های علمی کشور دانش خود را در کشورهای دیگر صرف کنند.
لزوم توجه به پژوهش‌هایی که به خلق ثروت می انجامد
معاون پژوهش دانشگاه علوم پزشکی اصفهان نیز به ایسنا، گفت: روند پژوهشی در کشور علاوه بر رشد چشمگیر کمی، رشد کیفی در زمینه طرح های تحقیقاتی، فناوری و مقالات چاپ شده داشته است. انجام طرح های تحقیقاتی- کاربردی که آثار و نتایج آن را مردم لمس کنند، بیشتر شده است. پروژه هایی در خصوص کاهش آلودگی های محیط زیست، مداخلات در زمینه پیشگیری از بیماری های قلبی عروقی، دیابت و سرطان ها انجام شده است.
شقایق حقجوی جوانمرد در پاسخ به این پرسش که جای چه پژوهش هایی در کشور خالی است، گفت: پروژه هایی که آثار آن بر شاخص های سلامت و رفاه زندگی مردم و تولید ثروت، اشتغال و فناوری منجر شود.
وی تصریح کرد: با توجه به شرایط کشور فضای کارهای پژوهشی باید به طرف پیشگیری از بیماری ها و تولید فناوری، تجهیزات و دارو هدایت شود تا وابستگی به سایر کشور کمتر و بار بیماری ها در ایران کاهش یابد.
نشان دادن لذت پژوهش، راهکار افزایش انگیزه تحقیق به دانشجویان
به گفته معاون پژوهش دانشگاه علوم پزشکی اصفهان موانع پژوهش در کشور، کم بودن انگیزه پژوهش در میان محققان دانشگاه و مشکلات ارزی اخیر به ویژه برای تحقیقات علوم پایه دانشگاه است.
حقجوی جوانمرد، ایجاد بینش جدید، نشان دادن لذت و سودمندی پژوهش و آموزش پژوهش را راه هایی برای افزایش انگیزه پژوهش در جوانان عنوان کرد و گفت: برگزاری کارگاه ها و تشویق اساتید برای آموزش پژوهش به دانشجویان ساده ترین کار اجرایی است. پژوهش خوب پرسیدن یک سوال خوب است که ارزش پرسیدن دارد. همه اینها باید فراهم باشد تا یک پژوهش با کیفیت انجام شود. فهم و پیدا کردن یک سوال خوب، دانستن متدولوژی و شناخت کافی از موقعیتی که در آن قرار داریم.
وی در پاسخ به این پرسش که پژوهش‌های کشور تا چه اندازه کاربردی هستند، اظهار کرد: در حال حاضر بیش از 70 درصد پژوهش‌ها کاربردی است، البته ذی نفعان آن پزشکان و سایر دست اندرکاران حوزه بهداشت و درمان هستند که باعث ارتقای درمان و تشخیص و خدمات به مردم می شود، اما نتایج مستقیمی بر روی زندگی مردم ندارد.
حقجوی جوانمرد با بیان اینکه دانشگاه علوم پزشکی مسئول سلامت مردم است، تاکید کرد: بنابراین اولویت‌های پژوهشی در این دانشگاه در زمینه ارتقای سلامتی مردم است. اجرای مداخلات برای پیشگیری و کاهش بیماری‌های غیرواگیر و واگیر بومی استان از اولویت‌های دانشگاه علوم پزشکی اصفهان است، همچنین با توجه به شرایط کشور طرح های تحقیقاتی که منجر به تولید صنایع دانش بنیان جدید، فناوری و دارو شود، از دیگر اولویت ها است.