بیم ها و امیدهای خبرنگاران در ترکیه

فعالیت خبری و رسانه ای در کشور ترکیه همواره با بیم ها، امیدها و عواقبی همراه بوده و سختگیری های قانونی و سلیقه ای دامنگیر خبرنگاران و روزنامه نگاران است.
به گزارش روز دوشنبه ایرنا، در کشور ترکیه بیش از یکهزار و 372 شبکه تلویزیونی و رادیویی و بیش از 12 هزار رسانه مکتوب اعم از روزنامه و مجله و نشریه دوره ای به همراه 24 خبرگزاری خبری فعال است و تعداد شاغلان این عرصه مهم نیز بیش از یکصد هزار نفر هستند.
به رغم وجود رسانه های زیاد و آزادی در انتشار محتواها، طی سال های متمادی تعقیب قضایی و نیز برخوردهای سلیقه ای با خبرنگاران، فعالان عرصه خبری و اطلاع رسانی ترکیه را دچار محدودیت های بی شماری کرده است.
به جز عده معدودی از کارکنان رسانه های دولتی ترکیه که شامل رادیو و تلویزیون ملی ترکیه (تی.آر.تی) و خبرگزاری آناتولی هستند، بقیه رسانه ها توسط بخش خصوصی اداره شده و همواره در هراس از تعطیلی و دستگیری فعالیت می کنند.

***کارت زرد؛ سند هویت خبرنگاران ترکیه

فعالیت خبرنگاران همه رسانه ها اعم از خبرگزاری، روزنامه و شبکه های رادیویی و تلویزیونی داخلی و خارجی در ترکیه به صورت کاملا جامع و منسجم از یک اداره مشخص به نام 'اداره اطلاعات و مطبوعات' مدیریت می شود و برای این امر، همه کسانی که در چارچوب کار خبرنگاری به فعالیت می پردازند، دارای کارت یک شکل خبرنگاری زرد زنگ هستند.
این کارت زرد رنگ که اعتباری بیش از همه کارت های شناسایی دارد و به ادعای خبرنگاران این کشور 'همه درها به روی کارت زرد باز می شود'، برای تمامی نهادها، مردم، پلیس و عوامل امنیتی شناخته شده و معتبر است و دارندگان آن از اعتبار اجتماعی بالایی برخوردار هستند.
اخذ کارت خبرنگاری زرد رنگ که در واقع مجوز کار حرفه ای خبرنگاری در ترکیه محسوب می شود، بدون داشتن صلاحیت های حرفه ای تقریبا غیر ممکن است و واگذاری آن که دارای مزیت های زیادی در بهره مندی از خدمات عمومی است، با شرایطی سخت انجام می شود.
تحصیل کردگان رشته های مرتبط با امور خبری و نیز فعالان مستمر یک خبرنگار و روزنامه نگار در رسانه دارای مجوز امکان دریافت این کارت را پس از تایید صلاحیت حرفه ای دارند.

***نهادسازی برای رسانه های ترکیه

خبرنگاران و رسانه های ترکیه شامل طیف وسیعی از سلیقه های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی هستند ولی فعالیت رسمی و قانونی آنها همواره در چارچوب قانون مطبوعات و رسانه های ترکیه تعریف شده و مورد ارزیابی قرار می گیرد.
قانون مطبوعات و رسانه های ترکیه جزو قوانین به نسبت آزاد محسوب می شود ولی همین قانون به علت برخی ابهامات در محتوا و نیز برخورد سلیقه ای نهادهای قدرت و مراجع قضایی مورد سوء استفاده قرار گرفته و به محدود سازی رسانه ها منجر شده است.
برای نظارت بر فعالیت خبرنگاران و رسانه های ترکیه دو نهاد دولتی 'شورای عالی نظارت بر رادیو و تلویزیون ترکیه' و 'اداره اطلاعات و مطبوعات' تعریف شده که فعالیت آنها در چارچوب قانون تعریف شده است.
نظارت بر فعالیت رادیو و تلویزیون ترکیه و کارکنان آن توسط شورای مربوطه انجام می شود ولی فعالیت خبرنگاران آنها به همراه فعالیت خبرنگاران مطبوعات و خبرگزاری ها از طریق 'اداره اطلاعات و مطبوعات' ترکیه پیگیری و مدیریت می شود و تنها این مرجع صلاحیت صدور کارت خبرنگاری را به فعالان عرصه خبر دارد.
اداره اطلاعات و مطبوعات ترکیه که پیش از این وابسته به نهاد نخست وزیری ترکیه بود، پس از تغییرات ایجاد شده در نظام حکومتی ترکیه، از حدود یک ماه پیش زیر مجموعه نهاد ریاست جمهوری قرار گرفته و بخشی از 'سازمان ارتباطات ترکیه' محسوب می شود.
سازمان ارتباطات ترکیه که حدود 10 روز پیش به ریاست فخرالدین آلتون فعالیت خود را آغاز کرده، پس از این نهاد عالی واحد مطبوعات و اطلاعات، شبکه رادیو و تلویزیون دولتی ترکیه و نیز خبرگزاری دولتی آناتولی خواهد بود.

***مشکلات و محدودیت های خبرنگاران ترکیه

خبرنگاران ترکیه عموما مشکلات صنفی دارند ولی عمده مشکل آنها در انجام وظایف حرفه ای، برخورد سلیقه ای مراجع قدرت و پیگردهای مستمر قضایی است.
تنوع و تکثر رسانه ها و کثرت فعالان خبری در ترکیه که هر کدام طیفی از جامعه را رهبری می کنند، طی سال های گذشته باب میل حاکمیت نبوده و به همین علت، برخوردهای با اصحاب رسانه و خبرنگاران جزو نخستین اقدامات حاکمیت در مواجهه با مخالفان خود بوده است.
طی یک قرن اخیر برخوردهای محدودیت ساز برای خبرنگاران، در جریان تحولات عمیق سیاسی از جمله تغییر دولت ها و کودتاها در ترکیه شدت گرفته و موجب محدود شدن فعالیت خبرنگاران شده است.
دو سال پیش و در جریان کودتای نافرجام 15 جولای 2016(25 تیرماه 1395) نیز دولت آنکارا تعداد زیادی از روزنامه‌ها، مجله‌ها، خبرگزاری ها و پایگاه های خبری اینترنتی و همچنین چاپخانه‌ها، انجمن‌ها و بنیادهای فعال مخالف خود را با استفاده از اختیارات قانون وضعیت فوق العاده تعطیل کرد.
در طول دو سال وضعیت فوق العاده پس از کودتا در ترکیه، بیش از 228 هزار نفر دستگیر شده و 134 هزار نفر از مشاغل دولتی اخراج و عملا بیکار شدند که تعدادی از این افراد جزو اصحاب رسانه، روزنامه نگار و خبرنگار بودند.
جانان یوجر یکی از نمایندگان منتقد مجلس ملی ترکیه دو هفته پیش با اشاره به این که بیش از سه هزار روزنامه نگار و خبرنگار در طول دوران دو ساله برقراری وضعیت فوق العاده در ترکیه بیکار شده اند، اعلام کرد: در این مدت 209 روزنامه نگار نیز دستگیر و زندانی شدند.
این نماینده حزب جمهوری خواه خلق ترکیه مدعی شد: دولت در دوران وضعیت فوق العاده، 158 موسسه رسانه ای را با وارد کردن اتهامانی اعم از 'حمایت و تبلیغ گروه تروریستی' و 'نقض قانون اساسی' تعطیل و 209 روزنامه نگار را نیز دستگیر و زندانی کرد.
وی با انتقاد از محدود شدن آزادی بیان و فعالیت رسانه ها در ترکیه طی سال های اخیر بیان کرد: خبرنگاران ترکیه دوران بسیار ناگواری را در ترکیه سپری می کنند و عرصه بر فعالیت روزنامه نگاران تنگ و بسیاری از فعالان رسانه های منتقد تعطیل و یا مجبور به سکوت شده اند.
رسانه های ترکیه در دومین سالگرد کودتای نافرجام این کشور اعلام کردند که پس از اعلام وضعیت فوق العاده در ترکیه بیش از 45 هزار حساب شبکه های اجتماعی مورد تعقیب قرار گرفته و علیه 17 هزار کاربر شبکه های اجتماعی به اتهام تبلیغ برای یک سازمان تروریستی، ستایش یک سازمان تروریستی، اعلام آشکار وابستگی به یک سازمان تروریستی، دعوت مردم به دشمنی و نفرت، اهانت به مقامات حکومت، هدف قرار دادن اتحاد کشور و امنیت زندگی مردم و اظهار سخنان نفرت آفرین اقدام قانونی صورت گرفته است.
این افراد که عموما شهروند خبرنگار محسوب می شدند، هم اکنون امکان فعالیت آزادانه ندارند.
با تعقیب قضایی 174 نهاد رسانه ای و سخت گیری علیه روزنامه نگاران در دو سال پس از کودتا، بر اساس شاخص جهانی آزادی مطبوعات که توسط سازمان گزارشگران بدون مرز(RSF) اعلام می شود، ترکیه در سال 2017 در میان 180 کشور جهان در رتبۀ 155 قرار گرفت که نشان دهنده سقوط 57 پله ای این کشور در یک دهه گذشته بوده است.
انجمن خبرنگاران ترکیه‌ نیز از فرار 123 خبرنگار ترک به خارج از کشور به علت محدودیت های حرفه ای و تعقیب قضایی خبر داد و اعلام کرد که هم اکنون، 159 خبرنگار دیگر ترک در زندان به سر می برند و ترکیه یکی از سه کشور محدودیت ساز برای فعالیت خبرنگاران در سطح کشورهای جهان محسوب می شود.
در همین ارتباط، رسانه های ترکیه با انتشار گزارش های متعددی اعلام کرده اند که در سال جاری میلادی نیز، ترکیه همچنان در صدر کشورهایی قرار داشته است که بیشترین تعداد خبرنگاران زندانی در جهان را دارند.

***روز خبرنگاران در ترکیه و مساله سانسور

در 24 جولای 1908 سلطان عبدالحمید دوم، پادشاه وقت عثمانی طی فرمانی روش های سانسور علیه روزنامه های این کشور را برداشت و از آن زمان تاکنون این روز( دوم مرداد ماه هر سال) در ترکیه به عنوان 'روز فستیوال مطبوعات' گرامی داشته می شود.
با این حال روز 21 اکتبر هر سال هم به عنوان روز جهانی خبرنگار در ترکیه با برگزاری مراسم گرامی داشته می شود.
علاوه بر این، روز سوم ماه می(13 اردیبشهت ماه) هر سال نیز به عنوان روز جهانی آزادی مطبوعات در ترکیه گرامی داشته می شود.
امسال صد و دهمین سالگرد لغو سانسور مطبوعات در ترکیه محسوب می شود ولی خبرنگاران این کشور معتقدند که شرایط فعلی در خصوص سانسور مطبوعات چندان فرقی با شرایط یک قرن پیش ندارد و نوعی سانسور چند مرحله ای و مدیریت شده به همراه خود سانسوری بر فعالیت خبرنگاران حاکم است.
در پی کودتا نافرجام دو سال پیش، پاکسازی گسترده ای در نهادهای رسانه ای ترکیه انجام شد و سانسور خبری در سطحی گسترده در کشور شکل گرفت و به همین علت صداهایی که حاکی از انتقاد از قدرت حاکم باشد، بسیار نادر است و تنها در برخی مطبوعات وابسته به احزاب قدرتمند ترکیه دیده می شود و به همین علت، محافل صنفی ترکیه را 'جهنم روزنامه نگاران' می دانند.

***آمار رسانه ها و خبرنگاران در ترکیه

کشور ترکیه دارای دو هزار و 459 روزنامه شامل 55 روزنامه سراسری، 23 روزنامه منطقه ای و دو هزار و 381 روزنامه محلی است.
در این کشور همچنین دو هزار و 522 مجله، یک هزار و 43 بولتن خبری و 6 هزار و 24 نشریه دوره ای منتشر می شود.
تعداد شبکه های تلویزیونی ترکیه 285 کانال است که از آن تعداد، 27 شبکه به شکل سراسری، 26 شبکه به صورت منطقه ای و 215 شبکه نیز به صورت محلی فعالیت می کنند.
همچنین در این کشور یکهزار و 87 شبکه رادیویی در حال فعالیت است که 36 مورد آن به صورت سراسری، 100 مورد به صورت منطقه ای و 951 مورد نیز به شکل محلی مشغول فعالیت هستند.
در کشور ترکیه 24 خبرگزاری فعالیت دارد و علاوه بر این در 23 دانشکده این کشور رشته های مرتبط با امور رسانه و خبر تدریس می شود که هر سال پنج هزار نفر از این رشته ها فارغ التحصیل می شوند.
تعداد کارت های خبرنگاری رسمی صادر شده برای خبرنگاران ترکیه نیز که حجم مجوز رسمی کار را دارد، 10 هزار و 458 فقره است و هم اکنون 6 هزار و 888 نفر از این افراد در امور تهیه و انتشار خبر به شکل مستمر فعالیت دارند.