جنگ از دوم مرداد ۱۳۵۹ آغاز شد!

سی و یکم شهریور ماه ۱۳۵۹ روزی است که جنگ هشت ساله ایران و عراق آغاز شد؛ جنگی که متاسفانه باعث تلفات سنگین انسانی، اقتصادی و اجتماعی شد. بعد از گذشت چهل سال از آن روزها، شاید برای نسل های تزاه این سوال مطرح باشد که چطور در این روز، عراق از زمین و هوا به کشورمان حمله کرد؟
این اقدام آیا مثل حمله عراق به کویت در دو دهه بعد، بی مقدمه انجام شد یا اینکه مجموعه اتفاقاتی نهایتا منجر به آغاز رسمی جنگ شد؟! این گزارش سعی دارد با مروری به روزنامه های سال ۱۳۵۹ نشان دهد که حداقل  یک ماه قبل از ۳۱ شهریور جنگ به طور غیر رسمی آغاز شده بود؛ و وقوع جنگی همه جانبه نه تنها غافل گیر کننده نبود، که قابل پیش بینی هم بود.
صفحه اول روزنامه کیهان در ۲ مرداد ۱۳۵۹، در روزهایی که رئیس جمهور و مجلس وقت درگیر انتخاب نخست وزیر بودند و از سوی دیگر دستگیری و اعدام عاملان کودتای نوژه خبرهای مهم داخلی بود، خبری را در سمت راست صفحه اول خود منتشر کرد: «قوای ایران از زمین و هوا تهاجم ۱۲ ساعته عراق به تاسیسات نفتی را سرکوب کرد».  
شماره بعدی کیهان در شنبه ۴ مرداد بازهم تیتری درباره تجاوز عراق به خاک ایران داشت: « توپخانه ایران پیشروی تانک های عراق را متوقف کرد – بیش از ۱۸ نقطه نفت شهر مورد اصابت توپخانه عراق قرار گرفت».
چهار روز بعد، بازهم این روزنامه خبری درباره درگیری نظامی دو کشور منتشر کرد: « درگیری شدید در نوار مرزی ایران و عراق از سر گرفته شد – تاسیسات نفتی عراق توسط نیروهای ایرانی به اتش کشیده شد». این نوع اخبار در صفحه اول روزهای بعد هم همچنان ادامه داشت. ۹ مرداد کیهان خبر داد: «عراق حملات خود را متوجه تاسیسات رفاهی شهرهای مرزی کرد».  ۱۴ مرداد نوشت: «نیروهای ایران  در مرز عراق حالت تهاجمی گرفتند» و «تیمسار ظهیرنژاد اعلام کرد: به هر گلوله با ۱۰ گلوله پاسخ می دهیم». ۱۵ مرداد این تیتر در صفحه اول کیهان بود: « در مورد حمله به شهرهای مسکونی - ایران به عارق اولتیماتوم می دهد ». 

۲۵ مرداد: ما دیگر صبر نمی کنیم!
از ۱۶ مرداد به نظر می رسد که درگیری ها شدیدتر می شود و اخبار مهمتر جلوه می کند. در این روز کیهان با تیتر بزرگتر در بالای صفحه اول خود نوشت: « ایران بزرگترین انبار مهمات عراق را منفجر کرد». شنبه ۱۸ مرداد نوشت: « مزدوران عراق آب های نوار مرزی ایران را مسموم کردند». ۱۹ مرداد روزنامه جمهوری اسلامی نوشت: « با پاسح نیروهای نظامی انقلاب – ۷۰ بعثی کشته و چند منطقه نفتی عراق آتش گرفت». ۲۰ مرداد کیهان آغاز جنگ را پیش بینی کرد و تیتر زد: « برای شروع جنگ گسترده – ۳۰۰ تانک عراق در مرز ایران مستقر شد». این روزنامه یک روز بعد از «کمک مالی عربستان به عراق برای جنگ با ایران » خبر داد و نوشت: « نیروهای اردن و مصر به ارتش عراق در مرز ایران پیوستند» و ۲۳ مرداد «آرایش جدید قوای ایران در مرز عراق» در صفحه اول کیهان به چشم می خورد. 
دو تیتر اصلی روزنامه جمهوری اسلامی در روز شنبه ۲۵ مرداد درباره رژیم عراق بود. در بالای صفحه جمهوری اسلامی خبری بود که رژیم وقت عراق را به رژیم شاه به شدت تشبیه می کرد: « صدام حسین یک سینما را به همراه صدها تماشاچی به اتش کشید» و تیتر اول این روزنامه هم از سخنان بنی صدر رئیس جمهور وقت انتخاب شده  بود که گفته بود: « هیچ متجاوزی در کشور ما جز گور پناهگاهی نخواهد یافت». وی همچنین تصریح کرده بود: « در ۱۸ ماهی که از انقلاب اسلامی ما می گذرد، دولت بعثی عراق هیچ روزی را برای تجاوز به مرزهای ما از دست نداده است و از این پس ما صبر نمی کنیم که آنها بزنند بلکه ما می زنیم».
 
۶ شهریور: پاسگاه های مرزی در حال جنگ با عراق هستند
شهریور ماه که آغاز شد مشکلات سیاسی داخلی بی از پیش شده بود. رویارویی رئیس جمهور با مجلس و نخست وزیر بر سر کابینه مساله کوچکی نبود و تقریبا تمام توجه سیاسیون بر آن متمرکز بود اما دوم شهریور ۱۳۵۹ روزنامه کیهان برای اولین بار تیتر اصلی خود را به موضوع درگیری نظامی ایران و عراق اختصاص داد: « برای مقابله و خنثی کردن حمله احتمالی عراق و مزدورانش- غرب کشور آمادح مقابله با حمله هوایی عراق شد». این روزنامه همچنین از به پرواز درآمدن میگ های عراقی بر فراز آسمان کشور خبر داد و نوشت که در مواقع حساس برق شهرها قطع می شود.
سوم شهریور ماه بار بازهم کیهان در صفحه اول خود خبر داد: « ۷۰ مزدور عراقی کشته شدند – مناطق درگیری با عراق زیر پوشش کامل هوایی و زمینی ایران قرار گرفت». این روزنامه همچنین نوشت : در صورت حمله واقعی ایران می تواند در۴۸ ساعت تا بغداد پیش برود.
ششم شهریور بار دیگر تیتر اول کیهان به موضوع درگیری نظامی ایران و عراق اختصاص داشت: « در پی انهدام یک پاسگاه بزرگ عراقی – درگیری های شدید مرزی ایران و عراق از سر گرفته شد». در متن این خبر آمده بود: اکثر پاسگاه های مرزی ایران هم اکنون در حال جنگ با عراق هستند / تانک های عراقی در پی شدت گرفتن حملات ایران فرار کردند! / ایران برای اولین بار در این درگیری از موشک استفاده کرد». فردای آن روز، کیهان در صفحه اول خود نوشت: « توسط افراد ارتش و سپاه پاسداران – نزدیکترین پایگاه عراق به مرز ایران منهدم شد». این روزنامه عکسی هم از یک تانک ایرانی و تعدادی رزمنده منتشر کرده و در توضیح آن نوشت: «تانک های ایران مواضع و پایگاه های مزدوران عراقی را یکی پس از دیگری نشانه می گیرد و در آخرین حمله خود نزدیک ترین پایگاه مزدوران بعثی را منهدم کردند.»
 
دهم شهریور، این تیتر در صفحه اول کیهان به چشم می خورد: «عراق قصر شیرین را به توپ بست». یازدهم شهریور نوشت: «ایران محکم ترین پایگاه مرزی عراق را منهدم کرد». دوازدهم شهریور بالاخره روزنامه اطلاعات هم متوجه درگیری ها در مرز یاران و عراق شد و عکس روز خود را به این موضوع اختصاص داد و نوشت: « انبار مهمات و دو پاسگاه مرزی عراق نابود شدند».
سیزدهم شهریور ، تیترهای مربوط به جنگ در هر سه روزنامه اصلی آن زمان (اطلاعات ، کیهان و جمهوری اسلامی ) به چشم می خورد. کیهان نوشت: « توپخانه ایران دو پایگاه مهم عراق را منهدم کرد – قصر شیرین بار دیگر مورد حمله توپخانه عراق قرار گرفت». اطلاعات خبر داد : «دو پاسگاه و چندین خودروی عراقی منهدم شدند» و جمهوری اسلامی با چاپ دو عکس از رزمندگان در صفحه اول خود، تیتر زد: «ارتش جمهوری اسلامی ایران تکبیرگویان مواضع بعثی ها را درهم کوبید».

۱۵ شهریور: جنگ شدید ایران و عراق! 
پانزدهم شهریور تیتر اصلی هر سه روزنامه مزبور با بزرگترین فونت ممکن، به جنگ اختصاص یافت. اطلاعات سخنان رئیس جمهور و فرمانده کل قوا (بنی صدر) را تیتر یک کرد که گفته بود: « ایران به عراق جوابی جانانه و دندان شکن داد». تیترهای فرعی این روزنامه چنین بود: «هواپیمای متجاوز عراقی سرنگون شد / تیمسار فلاحی دلایل حمله ایران به شهر زرباتیه عراق را تشریح کرد / ۶ پایگاه و چندین تانک و انبار مهمات عراق منهدم شد». کیهان گفتگوی اختصاصی خود با جامشین رئیس ستاد مشترک ارتش را تیتر یک کرد: « گزارش های ۴۸ ساعت چنگ شدید ایران و عراق». تیترهای فرعی این روزنامه عبارت بودند از « ۱۵۰ نظامی عراق کشته شدند / ۳۰ نقطه قصر شیرین گلوله باران شد/ از شهر زرباتیه عراق ساعتها پس از پاسخ شدید قوای ایران صدای انفجار به گوش می رسد و شعله های آتش و دود دیده می شود». تیتر اول جمهوری اسلامی نیز چنین بود « سربازان مصری از داخل خاک عراق به ایران حمله کردند – درگیری ایران و عراق بالا گرفت».
فردای آن روز اگرچه کیهان نوشت که «سراسر نوار مرزی از آرامش نسبی برخوردار است» اما تیتر زد :« بعثی ها، مخالفان جنگ با ایران را قتل عام کردند». اطلاعات هم به نقل از رئیس جمهور نوشت: « عراق به توطئه گران داخلی اسلحه می دهد». ۱۸ شهریور بار دیگر اطلاعات خبر داد که « بامداد امروز در مرز قصر شیرین – درگیری هوایی ایران و عراق از سر گرفته شد». کیهان هم تیتر زد: «جنگنده های هوایی ایران و عراق وارد نبرد شدند». 
خبر مهم داخلی در ۱۹ شهریور مواجهه کلامی بنی صدر با رجایی، هاشمی رفسنجانی و بهشتی بود اما این تیتر بزرگ هم در کیهان دیده می شد: «جلسه مهم جنگی فرماندهان ارتش و پاسداران در کرمانشاه – نبرد شدید فانتوم های ایران و میگ های عراقی در مرز». تیترهای فرعی عبارت بودند از: « چهار هلی کوپتر و سه میگ عراقی در مرز سقوط کردند / شش تانک عراقی با آتش قوای ایران منهدم شد».

۲۰ شهریور: جنگ اوج گرفت!
بیستم شهریور بار دیگر تیترهای اصلی کیهان و اطلاعات مربوط به جنگ ایران و عراق بود. تیتر اول کیهان چنین بود: «جنگ زمینی و هوایی ایران و عراق در چند جبهه اوج گرفت». این روزنامه نوشت: «اکثر مردم قصر شیرین شهر را ترک کرده اند و شهر به حال تعطیل درآمده است / حدود ۲۷۰ عراقی کشته شدند و امبولانس ها با سرعت مشغول حمل جنازه هستند». تیتر اول اطلاعات هم چنین بود: «سرکوب همه جانبه نیروهای مزدور عراقی در نوار مرزی». شنبه ۲۲ شهریور هم اطلاعات با چاپ عکسی از پدافند هوایی ایران، تیتر زد: « نیروهای مزدور عراقی در سرتاسر خط مرزی عقب رانده شدند».

۲۳ شهریور: عملیات برای بازپس گیری مناطق!
بیست و سوم شهریورف یعنی هفت روز قبل از آغاز رسمی جنگ، کیهان تیتر اول خود را چنین انتخاب کرد: « عملیات گسترده قوای ایران برای بازپس گرفتن منطقه خان لیلی»! تیترهای فرعی این خبر چنین بود: « یک میگ دیگر عراق سرنگون شد / قصر شیرین بار دیگر مورد حمله توپخانه عراق قرار گرفت/ سه پاسگاه مرزی ایران از عراق پس گرفته شد / ایران تصمیم به شدت عمل در برابر عراق گرفت». بیست و چهارم شهریور باز هم تیتر اول کیهان مربوط به جنگ بود: « عراق زیر آتش جنگنده های ایران عقب نشست». این روزنامه اظهارات بنی صدرف رجایی و ظهیرنژاد درباره جنگ را هم پوشش داد. بنی صدر گفته بود: دشمن اخبار و اطلاعات خودش را از تلویزیون ما می گیرد. ظهیر نژاد فرمانده وقت نیروی زمینی ارتش هم تصریح کرد: روحیه افراد ارتش در جبهه های جبگ بسیار خوب است.
تیتر اول روزنامه های ۲۵ شهریور ۱۳۵۹ باز هم همگی مربوط به جنگ ایران و عراق بود. اصلاعات تیتر زد: «تدارک نظامی وسیع ایران برای مقابله با تجاوزات عراق». کیهان تیتر زد: «ارتش عراق در سه جبهه به سختی از ایران شکست خورد» و تیتر اول جمهوری اسلامی چنین بود: « هشت نظامی عراق به ایران پناهنده شدند». این وضعیت در روزهای آینده هم ادامه داشت:
چهارشنبه ۲۶ شهریور؛ تیتر اول کیهان : « قوای ایران بر مرزهای غربی کشور مسلط شدند». تیتر اول اطلاعات : «تپه سوق الجیشی غرب کشور به تصرف اتش اسلام درآمد».
پنج شنبه ۲۷ شهریور؛ تیتر اول کیهان: « ایران در جبهه جنوب مواضع عراق را در هم کوبید». تیتر اول اطلاعات : « عشایر لرستان برای سرکوبی عراق در جبهه ها مستقر می شوند».
شنبه ۲۹ شهریور؛ تیتر اول کیهان: « تدارک وسیع نظامی ایران در عرب و جنوب کشور». تیتر اول اطلاعات:« توپخانه ایران ، چاه نقت عراق را به آتش کشید».
جنگ تازه قرار بود از ۳۱ شهریور آغاز شود....
  گزارش: محمدحسین روانبخش