غول کسری بودجه دوباره ظاهر شد

آمار بانک مرکزی نشان می‌دهد که همزمان با موعد تحویل بودجه سال آینده، کسری بودجه دولت در سال جاری به نحو کم‌سابقه‌ای افزایش یافته و به بیش از ۳۹ هزار میلیارد تومان در هفت ماه نخست سال جاری رسیده است. کسری بودجه دولت در این هفت ماه، ۷۴ درصد بیش از دوره مشابه سال قبل بوده است! تحریم‌ها احتمالاً کسری بودجه را تشدید نیز خواهد کرد و روزهای سختی پیش روی اقتصاد ایران است. علل کسری بودجه را که بررسی کنیم شواهد نگران‌کننده‌ای پیش چشمان ما قرار می‌گیرد...
به گزارش مردم سالاری آنلاین، کسری بودجه ۳۹.۱ هزار میلیارد تومانی دولت در هفت ماه نخست سال جاری، بیش از دو برابر میزان مصوب، یعنی ۱۹ هزار میلیارد تومان تعیین‌شده در قانون بودجه، بوده است. این بدان معناست که درآمدهای دولت وضعیت نگران‌کننده‌ای دارد و کسری بودجه از میزان مورد انتظار، بسیار فراتر رفته است. اقتصاد ایران در حال تجربه کردن یک چرخه تورمی است و این کسری شدید بودجه می‌تواند این چرخه تورمی را مخرب‌تر سازد.
مورد نگران‌کننده دیگر برای اقتصاد ایران این است که کسری بودجه موجود در آمارها، ناشی از تحریم‌ها نبوده و در واقع هنوز تحریم‌ها، اثر خود را بر درآمدهای دولت نشان نداده است. در هفت ماه نخست سال جاری، درآمدهای حاصل از نفت و فرآورده‌های نفتی ۷۲.۸ هزار میلیارد تومان بوده است. در واقع درآمدهای نفتی کشور نسبت به هفت ماه نخست سال ۹۶ (مبلغ ۴۶.۹ هزار میلیارد تومان) ۵۵ درصد افزایش یافته است. علاوه بر این، میزان درآمدهای نفتی بیش از میزان پیش‌بینی‌شده در بودجه برای هفت ماه نخست سال جاری بوده است.
بنابراین، مشکل تاکنون کاهش درآمدهای نفتی در اثر تحریم‌های آمریکا نبوده است. این واقعیت بدان معناست که در صورت اثرگذاری تحریم‌ها در ماه‌های آینده، وضعیت درآمدهای دولت از این هم بدتر خواهد شد. در واقع، تحریم‌ها می‌توانند باعث شوند تا از حیث درآمدها، مشکلی به مشکل فعلی اضافه شود.
 
علت کسری شدید بودجه چیست؟
پس اگر در این هفت ماه، علت کسری شدید بودجه، کاهش درآمدهای نفتی نبوده، پس علت آن چه بوده است؟ علت عدم تحقق سایر درآمدهای دولت، و مهم‌تر از درآمدهای مالیاتی بوده است. درآمدهای مالیاتی دولت در هفت ماه نخست سال، ۶۰.۱ هزار میلیارد تومان بوده که پایین‌تر از ۸۴ هزار میلیارد تومان برنامه‌ریزی‌شده بوده است. در واقع، تنها ۷۱ درصد درآمد مالیاتی محقق شده است.
در بخش سایر درآمدها نیز دولت تنها ۱۵.۵ هزار میلیارد تومان درآمد داشته که طبق قانون بودجه سال ۹۷ قرار بر این بوده که در هفت ماه نخست سال، ۷۴.۱ هزار میلیارد تومان درآمد داشته باشد. کاهش این درآمدها باعث شده تا کسری تراز عملیاتی دولت به ۸۰.۷ هزار میلیارد تومان برسد. این امر بدان معناست که درآمدهای غیرنفتی دولت به هیچ وجه کفاف هزینه‌های جاری کشور (نظیر حقوق کارکنان دولت) را نمی‌دهد.
 
ماه‌های سخت‌تری در راه است
شواهد نگران‌کننده‌ای در عملکرد بودجه‌ای سال ۹۷ وجود دارد. درآمدهای مالیاتی دولت به میزان کافی تحقق نیافته است و تاکنون این درآمدهای نفتی بوده است که تاحدی جور عقب‌افتادگی درآمدهای دولت را کشیده است. تازه با درآمدهای نفتی قابل توجه در هفت ماه نخست سال نیز کسری بودجه، دو برابر حد مورد انتظار بوده است.
کاهش صادرات نفت ایران از هم‌اکنون کلید خورده است و احتمالاً درآمدهای نفتی کشور نیز از این به بعد کاهش خواهد یافت. پس دولت مثل گذشته نمی‌تواند به درآمدهای نفتی تکیه کند.
از این گذشته، تجربه هفت ماه نخست سال نیز نشان داده است که با رویه فعلی نمی‌توان درآمدهای مالیاتی را محقق ساخت. شرایط دشوار است و دولت باید راه‌حلی برای این شرایط دشوار بیابد. چون بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی در رکود فرو رفته‌اند، برای سال آینده، افزایش مالیات بنگاه‌هایی که با بقا دست و پنجه نرم می‌کنند، توجیهی نخواهد داشت و فشار مضاعفی به آن‌ها وارد خواهد کرد.
بخش بزرگی از اقتصاد ایران مالیات نمی‌پردازد و از پرداخت مالیات معاف است. بدون اخذ مالیات از بنیادها و آستان‌هایی که از پرداخت مالیات معاف‌اند، نمی‌توان انتظار داشت که مشکل کسری بودجه کشور رفع شود. نهادهایی که مالیات نمی‌پردازند، به دلیل رقابت نابرابر با سایر بنگاه‌های اقتصادی کشور فربه شده‌اند و سهم مالیاتی خود برای اداره کشور را هم نمی‌پردازند. برای حل نسبیِ مشکل کسری بودجه، این وضعیت باید خاتمه یابد.
پرداخت مالیات توسط این نهادها و گسترش دایره بنگاه‌هایی که مالیات می‌پردازند نیز شاید به تنهایی نتواند این میزان قابل توجه از کسری بودجه را حل کند. در کنار آن، دولت باید هزینه‌ها را مدیریت کند و بودجه نهادهای غیرپاسخگویی را که از محل درآمدهای عمومی کشور ارتزاق می‌کنند، قطع کند. در این شرایط سخت، این نهادها نباید سربار مردم باشند.