ایران یک طرف کدام حملات به اماکن دیپلماتیک بوده است؟

حمله به کنسولگری ایران در بصره و به آتش کشیدن آن توسط معترضان عراقی، خشم وزارت امور خارجه ایران را تا آن‌جا برافروخت که سفیر عراق در تهران، شبانه به این وزارتخانه احضار شد. حمله به اماکن دیپلماتیک، تاریخ طولانی‌ای دارد و از قضا ایران بارها یک طرف حمله به اماکن دیپلماتیک بوده است؛ بدین نحو که یا به اماکن دیپلماتیک سایر کشورها در ایران حملاتی صورتی گرفته و یا اماکن دیپلماتیک ایران در برخی از کشورها مورد تعرض قرار گرفته است. مردم سالاری آنلاین، برخی از مهم‌ترین حملات به اماکن دیپلماتیک که ایران یک طرف آن بوده است را بررسی می‌کند.
 
 قتل نگارنده عهدنامه ترکمانچای در تهران
ایران یک طرف، اولین حادثه ثبت‌شده در مورد حمله به اماکن دیپلماتیک در دنیا است و از این حیث، کشور ما تاریخ‌ساز محسوب می‌شود! اولین حمله به اماکن دیپلماتیک در سال ۱۸۲۹ میلادی، یعنی ۱۸۹ سال پیش، در تهران و در زمان حکومت فتحعلی شاه قاچار صورت گرفت و در نتیجه آن الکساندر گریبایدوف، سفیر کبیر روسیه تزاری در ایران، به قتل رسید و بدن‌اش مُثله شد! گریبایدوف نگارنده عهدنامه ترکمانچای بود. عهدنامه ترکمانچای ۲۰ بهمن ۱۲۰۶ در منطقه‌ای به همین نام میان عباس میرزا ولیعهد وقت ایران و گریبایدوف امضا شد و به جدایی بخش‌های وسیعی از خاک ایران و الحاق آن به روسیه، اخذ غرامت ۲۰ میلیون روبلی از ایران و ضبط نسخ خطی کتابخانه شیخ صفی‌الدین اردبیلی و انتقال آن به روسیه انجامید. گریبایدوف پس از عقد این معاهده، ۴۰ هزار روبل روسی پاداش و مدتی بعد به عنوان سفیر روسیه در تهران ارتقا مقام گرفت.
گریبایدوف با ایرانیان به ستمگری و درشت‌خویی رفتار می‌کرد و در مسیر خود از تبریز به تهران از درشت‌خویی، قتل و غارت ابایی نداشت. در تهران نیز بر خلاف سایر نمایندگان دولت‌های دیگر دربرابر شاه ایران نمی‌ایستاد. رفتار او در برابر ایرانیان به‌طوری بود که حتی الکسی پترویچ یرمولوف فرمانده قوای فاتح روس در برابر ایران به او توصیه نموده بود «نباید مردمان مغلوب را خانه‌خراب کرد» و گریبایدوف پاسخ داده بود «ایرانیان فقط در برابر قدرت خاضع‌اند»! آنچه که طومار زندگی گریبایدوف را در هم پیچید و طاقت‌ها از او را در ایران طاق کرد بر اساس روایت‌های مکتوب، رفتار با دو زن ارمنی بود.
روز ۹ بهمن سال ۱۲۰۷ به دستور رستم بیگ از همراهان ایرانی گریبایدوف در سفارت روسیه، زنان ارمنی را که در فکر پناهندگی به روسیه بودند، به یکی از گرمابه‌های مجاور سفارت بردند. لارنس کلی نویسنده کتاب «دیپلماسی و قتل در تهران» می‌نویسد: «هیچ کاری احمقانه‌تر از این نمی‌شد، انجام داد. گرمابه رفتن یا تن و بدن شستن یکی از مراسم مهم قبل از ازدواج به شیوه اسلامی است». وقتی دیگ صبر مردم به جوش آمد و سفارت مورد حمله قرار گرفت نیروی نظمیه از ترس مردم به ارگ شهر پناه بردند و شاه و عمله‌های دربار پشت درهای مسدود ارگ زندانی شدند. زمانی که اللهیار خان حاکم شهر می خواست جماعت معترض را بر سر عقل آورد، مورد اصابت سنگ و کلوخ و دشنام پی در پی قرار گرفت. مردم فریاد می‌زدند: «برو برای روس‌ها پآندازی زنانت را بکن! همان بهتر که دایم به ریش درازت گلاب بزنی! برادرت عباس میرزا روح و جسمش را به امپراتور فروخته است بزن به چاک و الا قیمه قیمه‌ات می‌کنیم». به نوشته لارنس کلی جمعیتی ۴- ۵ هزار نفری با چوب و چماق در برابر سفارت جمع شدند و داخل سفارت سنگ‌پرانی می‌کردند و صدای تیراندازی به گوش می‌رسید که ناگهان جمعیت وارد حیاط سفارت شدند. در مرحله اول چند قزاق و مستخدم سفارت و چند نفر از مهاجمان هم به ضرب گلوله محافظان کشته شدند اما کم کم مهاجمان بیشتری که به سلاح گرم مجهز بودند هم به سفارت ریختند. قزاقان مایوسانه می جنگیدند تا حیاط را از جمعیت خالی کنند اما تعدادشان اصلا کافی نبود در همین موقع مهاجمان از دیوار محل سکونت سفیر بالا رفتند و از همان جا شروع به تیراندازی کردند سپس طاق اتاق خواب را سوراخ کردند تا بتوانند به پایین تیراندازی کنند، یکی از اولین گلوله‌ها گریبایدوف را از پای درآورد.
پس از قتل گریبایدوف، پیکر شرحه شرحه او را برای خاکسپاری از ایران خارج کردند و به روایتی در تفلیس دفن شد. در ایران، فتحعلی شاه قاجار با هدف جلوگیری از جنگ دیگری با روسیه و دلجویی از تزار روس، الماس ۸۸ قیراطی شاه را که هنگام فتح هند به دست نادرشاه افشار افتاده بود، به وسیله نوه‌اش در سن پترزبورگ به نیکلای یکم اهدا کرد و بدین ترتیب با باج‌دهی مانع از این شد که قتل سفیر روسیه در تهران به جنگ دیگری با روس‌ها تبدیل شود.
 
 قتل نایب‌کنسول سفارت آمریکا در تهران
سرگرد «رابرت  ایمبری» معاون کنسول ایالات متحده آمریکا هنگام عكسبرداری از سقاخانه آشیخ‌هادی كه در آن روز، شایعاتی در مورد معجزات آن در افواه بود مورد هجوم و حمله‌ عده‌ زیادی از مردم قرار گرفت و به قتل رسید. همه دهان به دهان این شایعه را پخش بودند که ایمبری از بهائیان است و می‌خواهد آب سقاخانه معجزه گر و شفابخش را مسموم کند. قتل وی در تاریخ ۲۷ تیر ۱۳۰۳ (۱۸ ژوئیه ۱۹۲۴) صورت گرفت. ایمبری که به عنوان دلال کمپانی نفتی «سینکلر» برای مذاکره با دولت قوام برای اخذ امتیاز نفت شمال ایران عازم تهران شده بود، قرار بود امتیاز استخراج نفت شمال را از چنگ انگلیس درآورد اما در جریان عکاسی از یک سقاخانه هدف حمله گروهی قرار گرفت و کشته شد؛ به همین خاطر همچنان بسیاری مورخان این قتل را مشکوک دانسته و نقش انگلیس را در آن پر رنگ می‌دانند. با اعلام خبر قتل معاون کنسول ایالات متحده در تهران حکومت نظامی اعلام شد و به سرعت گروهي دستگير شدند. فردای آن روز نیز جسد ايمبري با حضور اعضای دولت تشييع و در محلي ويژه قرارداده شد تا بعدا به آمريكا منتقل شود. مجلس نیز به همان روز موضوع را در دست بررسی قرار داد و ضمن محکوم کردن این حادثه پرداخت غرامت به همسر او را به تصویب رساند. «کاترین ایمبری» همسر مقتول تقاضای ۶۰ هزار دلار غرامت از دولت ایران کرد؛ ایران نیز ضمن قبول این مبلغ متعهد شد هزينه انتقال جنازه با يك ناو جنگي به امریکا را هم پرداخت کند. ایمبری پس از انتقال به امریکا در قبری در بیمارستان ملی «آرلینگتون» به خاک سپرده شد.
 
تصرف سفارت آمریکا در تهران
در ایران پس از دو حادثه ذکرشده در بالا، حمله‌ای به اماکن دیپلماتیک تا پیش از انقلاب سال ۵۷ صورت نگرفت. اما تنها سه روز پس از وقوع انقلاب ۱۳۵۷ یک گروه مسلحِ هوادار سازمان چریک‌های فدایی خلق ایران به سفارت آمریکا حمله کردند که با دخالت دولت موقت، مهاجمان را سفارت بیرون راندند. اما حادثه بزرگ‌تر در سال ۵۸ روی داد. تصرف سفارت آمریکا در ایران در سال ۱۳۵۸ در حالی رخ داد که تنها ۹ ماه پس از پیروزی انقلاب می‌گذشت؛ دانشجویان پیرو خط امام با حمله به سفارت آمریکا در خیابان تخت جمشید سابق که بعدها طالقانی نام گرفت آن را تصرف کردند. تصرف سفارت آمریکا در تهران و به گروگان گرفتن ۶۶ دیپلمات آمریکایی که از ۱۳ آبان ۱۳۵۸ تا ۳۰ دی ۱۳۵۹ ادامه داشت با پذیرش قرارداد الجزایر از سوی دولت‌های ایران و آمریکا به پایان رسید و سرانجام گروگانهای آمریکایی در بند دانشجویان آزاد شدند. تصرف سفارت آمریکا در تهران به کناره‌گیری دولت موقت و استعفای مهندس بازرگان از نخست‌وزیری منجر شد.
 
اشغال سفارت ایران در انگلیس
در روز چهارشنبه ۱۰ اردیبهشت ۱۳۵۹ (۳۰ آوریل ۱۹۸۰) عده‌ای مسلح که خود را گروه الشهید از طرفداران خودمختاری خوزستان می‌نامیدند در لندن به سفارت ایران حمله کردند و آن را به مدت شش روز به اشغال خود درآوردند. این ماجرا در نهایت با دخالت نیروهای ویژه بریتانیا در روز ۱۵ اردیبهشت و با کشته شدن ۵ نفر و دستگیری یک نفر از اشغالگران و آزادی ۲۶ گروگان به پایان رسید.
 
کشتار دیپلمات‌های ایرانی در مزارشریف افغانستان
قتل دیپلمات‌های ایرانی در کنسولگری ایران در مزارشریف روز ۱۷ مرداد ۱۳۷۷ (۸ اوت ۱۹۹۸) به دنبال اشغال شهر توسط نیروهای طالبان رخ داد. در ابتدا مرگ هشت دیپلمات گزارش شد. مدتی بعد مرگ دو دیپلمات و یک روزنامه‌نگار دیگر نیز تأیید شد. در پی اشغال شهر مزار شریف توسط طالبان، به مقر کنسولگری ایران در این شهر حمله شد و دیپلمات‌های ایرانی به قتل رسیدند. طالبان در مورد این حادثه اعلام کرد که این کشتار توسط نیروهای خودسر انجام شده ‌است!
 
حمله به سفارت انگلیس در تهران
حمله به سفارت انگلیس در تهران در سه‌شنبه ۸ آذر ۱۳۹۰ صورت گرفت. این افراد وارد ساختمان سفارت شدند، پرچم بریتانیا را پایین کشیدند و بعضی مدارک را از درون ساختمان سفارتخانه به بیرون پرتاب کردند. در اقدامی مشابه و در حمله به باغ سفارت بریتانیا در منطقه قلهک، ۶ کارمند انگلیسی به گروگان گرفته شدند که پس از چند ساعت و با حضور پلیس دیپلماتیک آزاد شدند. علی‌رغم حضور مأموران امنیتی، تجمع‌کنندگان به ساختمان سفارت انگلیس سنگ و کوکتل مولوتوف پرتاب نمودند و پس از هجوم به دفاتر سفارت، برخی مدارک را به بیرون پرتاب کردند. مهاجمان پس از ورود به ساختمان سفارت انگلیس، پرچم این کشور را پایین کشیده و آن را آتش زدند و به جای آن پرچم ایران را بر سر در سفارت این کشور به اهتزاز درآوردند! حمله به سفارت انگلیس، تبعات زیادی برای ایران به همراه داشت و در نتیجه آن، اروپایی‌ها حلقه تحریم‌ها علیه ایران را تنگ‌تر کردند.
 
بمب‌گذاری در نزدیکی سفارت ایران در لبنان
 این بمب‌گذاری در تاریخ ۲۸ آبان ۱۳۹۲ (۱۹ نوامبر ۲۰۱۳) در بیروت و توسط دو بمب‌گذاری انتحاری در مقابل سفارت ایران انجام گرفت. بر اثر این بمب‌گذاری ۲۳ نفر از جمله رایزن فرهنگی ایران در بیروت کشته شدند. گردان عبدالله عزام، یک گروه تروریستی سَلَفی وابسته به القاعده مسئولیت این انفجار را بر عهده گرفت. علی حسن خلیل، وزیر بهداشت لبنان، آمار نهایی تلفات این حمله را ۲۳ کشته و ۱۴۶ زخمی عنوان کرد.
 
حمله به سفارت و کنسولگری عربستان سعودی در ایران
حمله به سفارت عربستان در تهران روز شنبه ۱۲ دی ۱۳۹۴ پس از اعدام شیخ نمر، روحانی مخالف دولت عربستان انجام شد. پس از پخش خبر اعدام شیخ نمر معترضان در مشهد، به ساختمان کنسولگری عربستان حمله کرده و پرچم عربستان را از ساختمان کنسولگری این کشور پایین کشیده و برخی از معترضان موادی آتش‌زا به ساختمان کنسولگری عربستان پرتاب کردند. در تهران نیز از ساعت ۲۲ شب تجمع در برابر سفارت انجام شد که تعدادی از تجمع‌کنندگان وارد ساختمان سفارت شده، پرچم عربستان را به زیر کشیده و پس از تخریب اموال داخل ساختمان، بنای داخلی سفارت را به آتش کشیدند.
پس از این حادثه، دادستان عمومی و انقلاب تهران از بازداشت ۴۰ نفر از کسانی که در ورود به ساختمان سفارت سعودی نقش داشتند خبر داد. همچنین غلامعلی صادقی دادستان عمومی و انقلاب مشهد نیز از دستگیری ۴ نفر از کسانی که در ورود به ساختمان کنسولگری عربستان در مشهد نقش داشتند خبر داد. علاوه بر این، سخنگوی وزارت خارجه خواستار جلوگیری از هرگونه تجمع در برابر این اماکن دیپلماتیک شد. بعد از حمله به سفارت عربستان در تهران و کنسولگری عربستان در مشهد، مقامات سیاسی کشورهای مختلف منطقه و جهان به آن واکنش نشان دادند و این اقدام را محکوم کردند. شورای امنیت سازمان ملل حمله به سفارت عربستان را محکوم کرد؛ در بیانیه شورای امنیت آمده‌است: اعضای شورای امنیت با شدیدترین لحن حملات به سفارت عربستان در تهران و کنسولگری آن کشور در مشهد در جمهوری اسلامی ایران را که باعث تعرض به محوطه‌های دیپلماتیک و کنسولی شد و خسارات جدی وارد آورد، محکوم می‌کنند.
 
حمله به کنسولگری ایران در بصره که در شامگاه جمعه ۱۶ شهریور روی داد و در نتیجه آن کنسولگری ایران به آتش کشیده شد نیز بی‌شک در فهرست مهم‌ترین حملات به اماکن دیپلماتیک قرار می‌گیرد.

اینفوگرافی مربوطه را از اینجا ببینید: تاریخ حمله به اماکن دیپلماتیک