تاثیر بازگشت تحریم‌های آمریکا بر روابط نفتی ایران و اروپا

صنعت نفت به نوعی چشم اسفندیار اقتصاد ایران است؛ آمریکا با خروج از برجام و تصمیم به بازگرداندن تحریم‌های نفتی در آبان 97، این چشم اسفندیار را هدف گرفته است. اما آیا دولت ترامپ می‌تواند ضربه‌ای کاری به صنعت نفت ایران وارد کند.
مردم سالاری آنلاین در بخش نخست این نوشتار، تأثیر خروج آمریکا از برجام را بر صادرات و واردات نفت ایران بررسی کرد و مواضع دو مشتری عمده نفت ایران، یعنی چین و هند، بررسی شد. در بخش حاضر، ادامه بحث را پی‌ می‌گیریم و موضع اروپایی‌ها را قبال صنعت نفت ایران تشریح می‌کنیم. همان‌گونه که خواهید دید بسیار بعید است که آمریکا این بار بتواند وضعیت دردناک سال‌های اوایل دهه 90 را برای صنعت نفت ایران تکرار کند.
 
مشتریانی که گوش به فرمان آمریکا نیستند
اداره اطلاعات انرژی آمریکا، ترکیب مشتریان نفت خام و میعانات گازی ایران را در سال 2017 منتشر کرده است. در سال گذشته میلادی، چین به تنهایی خریدار 24 درصد نفت خام و میعانات گازی ایران و هند با 18 درصد در جایگاه دوم قرار داشته است. از میان این دو کشور انتظار می‌رود که چین حتی واردات نفت خام خود از ایران را افزایش دهد: چرا که پالایشگاه‌های دولتی این کشور مبادله مالی چندانی با آمریکا ندارند و چندین سال است که این پالایشگاه‌ها، پول نفت ایران را از مجاری‌ای که هم‌اکنون نیز تحریم است، پرداخت می‌کنند. بنابراین، تحریم‌های جدید آمریکا نمی‌تواند واردات نفت چین از ایران را کاهش دهد و حتی شاید چین به دلیل تخفیف‌هایی که ایران پس از آغاز تحریم‌های آمریکا برای مشتریان خود قائل خواهد شد، در دوره پیش رو واردات خود از ایران را افزایش هم دهد؛ حتی رسانه‌های خارجی نظیر رویترز در گزارشات خود به این موضوع اشاره کرده‌اند. شکل 1 ترکیب مشتریان ایران را نشان می‌دهد.
از میان مشتریان نفت ایران، علاوه بر چین و هند، ترکیه نیز که بزرگ‌ترین مشتری اروپایی نفت ایران است، اعلام کرده که روابط تجاری خود با ایران را کاهش نمی‌دهد. ترکیه در ماه‌های گذشته، واردات نفت خام از ایران را افزایش داده و به 230 هزار بشکه در روز رسانده و وزیر اقتصاد این کشور گفته که خروج آمریکا از برجام تأثیری بر روابط اقتصادی ایران و ترکیه نخواهد داشت. اما موضع اتحادیه اروپا چه خواهد بود؟
 
اتحادیه اروپا و صنعت نفت ایران
در دوره پیشین اعمال تحریم‌ها (اواخر سال 90 تا زمان دست‌یابی به برجام) به این دلیل فشار سختی به صنعت نفت ایران وارد شد که اتحادیه اروپا، در اعمال تحریم‌های نفتی همراه آمریکا بود. اروپا در سال 2012 طی شش ماه واردات نفت خود از ایران را به صفر رساند! طبق قوانین داخلی آمریکا، اروپا تنها می‌بایست هر 180 روز 20 درصد از خرید نفت خود از ایران را کاهش می‌داد. ریچارد نفیو که در دولت اوباما کارشناس ارشد تحریم‌ها در تیم مذاکرات هسته‌ای این کشور بود، بعد از خروج دولت ترامپ از برجام گفت که اگر اروپا به صورت داوطلبانه تصمیم به اعمال تحریم‌های نفتی علیه ایران نمی‌گرفت، شش سال طول می‌کشد تا طبق قوانین تحریمی آمریکا، واردات نفت این قاره از ایران به صفر برسد.
پس این ترکیب همراهی اروپا با آمریکا در دوره 1390 به بعد بود که آن ضربه سخت را به صنعت نفت ایران وارد کرد. اما در دوره فعلی، اتحادیه اروپا اعلام کرده که به برجام پایبند می‌ماند و قوانینی را تصویب می‌کند که آمریکا نتواند به منافع اروپایی‌ها به واسطه تجارت با ایران، ضربه بزند. حتی اگر برخی شرکت‌های اروپایی‌ها در نهایت تحت فشارهای دولت ترامپ واردات نفت خود از ایران را کاهش دهند، بعید است به اندازه دوره پیشین به ایران فشار وارد شود؛ چرا که آن میزان از کاهش واردات نفت اتفاق نخواهد افتاد.
ترامپ در ماجرای خروج از برجام اروپا را به شدت تحقیر کرد و حتی حاضر نشد به لابه و التماس، رهبران کشورهای اروپایی برای عدم خروج از برجام گوش دهد. ترامپ در ماجرای برجام، طرف نتانیاهو را گرفت و حتی تا روز 18 اردیبهشت (روز اعلام تصمیم ترامپ) هم ماکرون به نحو کودکانه‌ای به تلاش خود برای راضی کردن رئیس جمهور آمریکا ادامه داد. اروپا با خروج ترامپ از برجام پی برده که سیاست «شیرین کردن برجام به کام ترامپ» و «راضی کردن رئیس جمهور آمریکا» جواب نداده و اکنون وقت آن است تا قاره سبز استقلال خود از واشنگتن را نشان دهد.
اروپای تحقیرشده توسط ترامپ اعلام کرده که به برجام ادامه می‌دهد و هر کاری انجام می‌دهد تا ایران بتواند از منافع اقتصادی تعریف‌شده در برجام بهره ببرد. مذاکرات دیپلماتیک بین ایران و سه کشور اروپایی، در هفته جاری برگزار خواهد شد. در کل باید گفت که بسیار بعید است که اروپا مثل دوره سال 1391 به بعد، همراهی با آمریکا را بپذیرد. اروپا بر سر خروج ترامپ از معاهده آب و هوایی پاریس و اعمال تعرفه‌های گمرگی بر واردات فولاد و آلومینیوم توسط آمریکا نیز تحقیر شده و این بار شواهد حاکی از این است که در مقابل آمریکا ایستادگی خواهد کرد.
شکل 2 تولید نفت خام ایران از سال 1998 به بعد را نشان می‌دهد. مستطیل مشخص‌شده در این شکل نشان می‌دهد که چگونه تحریم‌های نفتی اتحادیه اروپا و آمریکا به کاهش تولید نفت ایران منجر شد. در واقع این همراهی اروپا با آمریکا بود که توانست ضربه پیشین (سال‌های 2010 تا 2015) را به صنعت نفت ایران بزند و در تمام سال‌هایی که آمریکا به تنهایی سعی می‌کرد، صنعت نفت ایران را زمین‌گیر کند، موفقیتی در این راه نداشت. با توجه به شرایط فعلی و این واقعیت که ترامپ در افکار عمومی اروپا، شخصیت منفوری است بعید است که سیاست‌مداران اروپایی همراهی با ترامپ را بپذیرند.
حجم روابط تجاری بین اروپا و ایران در سال گذشته میلادی (سال 2017) به 25 میلیارد دلار رسید. این در حالی است که حجم روابط تجاری بین ایران و آمریکا تنها 201 میلیون دلار بود. در شرایطی که اروپا توسط ترامپ تحقیر شده و نهادهای بین‌المللی نظیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز پایبندی ایران به برجام را بارها تأیید کرده‌اند، بعید است اروپا به سادگی از منافع تجارت با ایران بگذرد و تسلیم ترامپی شود که وضعیت بسیار متزلزلی در سیاست داخلی آمریکا دارد و از هر طرف تحت فشار است. 
اروپایی‌ها در دهه 70 شمسی و در زمان قانون تحریم ایران ولیبی (قانون داماتو) نیز در مقابل آمریکا ایستادگی کردند و حاضر نشدند به تحریم‌های یکجانبه دولت کلینتون، عمل کنند. این بار نیز اتفاقاً آن‌ها در صدد این هستند تا با توسل به قوانین مشابهی، مانع از اثرگذاری تحریم‌های آمریکا بر روابط نفتی ایران و اروپا شوند.

بخش نخست گزارش: تاثیر تحریم‌های آمریکا بر تولید و صادرات نفت ایران