معضل مالیات‌معافان بزرگ

درآمدهای نفتی دولت در هشت ماه نخست سال جاری نسبت به همین دوره در سال 95، 46.2 درصد رشد داشته است. روزهای سختی که اقتصاد ایران به دلیل کاهش قیمت نفت از سر گذرانده بود، حالا سپری شده است و با رسیدن قیمت نفت به بالاترین قیمت‌ها در سه سال گذشته، احتمالاً همچنان درآمدهای نفتی در ماه‌ها و حتی سال آینده به کمک اقتصاد ایران بیاید. با این حال، رشد درآمدهای مالیاتی چندان چشم‌گیر نبود و به نوعی یک بال درآمدهای دولت لنگ می‌زند! مسأله عدم پرداخت مالیات توسط نهادهای خاص نیز همچنان حل نشده و در این شرایط، بال مالیاتیِ درآمدهای دولت، سال به سال نحیف‌تر خواهد شد!
به گزارش مردم سالاری آنلاین، در حالی که بودجه سال 97 در کمیسیون تلفیق مجلس در دست بررسی است و خبرها حاکی از این است که که این کمیسیون امروز (27 دی) کار بررسی بودجه را به پایان می‌برد، بانک مرکزی گزارش خود از وضعیت بودجه عمومی دولت در هشت ماه نخست سال 96 را منتشر کرد. گزارش بانک مرکزی با مشخص کردن نقاط ضعف و قوت قانون بودجه 96، می‌تواند راهنمای خوبی برای بودجه 97 باشد.
طبق گزارش بانک مرکزی، درآمدهای نفتی دولت در هشت ماه نخست سال جاری 53.6 هزار میلیارد تومان بوده است. این درآمدها در 8 ماه نخست سال 95، 36.7 هزار میلیارد تومان بود و در واقع درآمدهای نفتی دولت در هشت ماه نخست سال جاری بیش از 46 درصد رشد داشته است. بعد از آبان نیز، در ماه‌های آذر و دی قیمت نفت بی‌وقفه افزایش یافته است و تقریباً به بالاترین قیمت در سه سال گذشته رسیده است. با توجه به شرایطی که بازار نفت دارد، مهم‌تر از همه مدیریت عرضه نفت به بازارها توسط اوپک و متحدان غیراوپکی‌اش و رشد تقاضا برای نفت، احتمالاً نفت همچنان در سطوح قابل قبولی در بازارهای جهانی مبادله شود. بنابراین در صورتی که ریسک‌های سیاسی نظیر بازگشت تحریم‌ها وجود نداشته باشد، دولت می‌تواند در ماه‌های باقی‌مانده از سال 96 و همچنین در طول سال 97 روی درآمدهای نفتی حساب کند.
درآمدهای مالیاتی دولت در هشت ماه نخست سال جاری بیش از درآمدهای نفتی و 60 هزار میلیارد تومان بوده است. این نکته مثبت است که در اقتصاد ایران، درآمدهای مالیاتی از درآمدهای نفتی پیشی گرفته است. با این حال، درآمدهای مالیاتی در هشت ماه نخست سال 96 نسبت به همین دوره در سال 95، تنها 3 درصد رشد داشته است. علاوه بر این، میزان مصوب برای مالیات‌های وصول‌شده در 8 ماه نخست سال جاری 78.4 هزار میلیارد تومان بوده که در واقع 76 درصد این میزان محقق شده است. دولت در تحقق درآمدهای مالیاتی نسبت به میزان برنامه‌ریزی عقب است و شاید افزایش درآمدهای مالیاتی در سال 97، در حالی که برخی نهادها هنوز مالیات نمی‌دهند، چندان توجیهی نداشته باشد. دولت در لایحه پیشنهادی برای بودجه سال 97، درآمدهای مالیاتی را 128 هزار میلیارد تومان درنظر گرفته که این به معنای افزایش 10 درصدی درآمدهای مالیاتی نسبت به رقم مصوب سال 96 است. رقم مصوب برای درآمدهای مالیاتی سال 96، 116.4 هزار میلیارد تومان است و احتمالاً دولت تا پایان سال موفق نخواهد شد این میزان درآمد را محقق سازد. بر این اساس، افزایش درآمدهای مالیاتی در سال 97 چندان توجیهی ندارد، چرا که فعالیت چندانی نیز برای افزایش تعداد مالیات‌دهندگان صورت نگرفته و همچنان برخی نهادهای خاص در اقتصاد ایران مالیات نمی‌دهند. در این شرایط اگر قرار باشد درآمدهای مالیاتی دولت در سال 97 افزایش یابد، عملاً بنگاه‌های اقتصادی بخش خصوصی که پیش از این مالیات پرداخت می‌کرده‌اند، تحت فشار بیشتری قرار خواهند گرفت و کارآیی اقتصادی آن‌ها، نه تنها تقویت نخواهد شد، بلکه احتمال تضعیف آن نیز وجود دارد.
بودجه عمرانی بخش دیگری است که اهمیت زیادی برای رشد اقتصادی کشور دارد اما معمولاً در سال‌های و دهه‌های گذشته قربانی کاهش درآمدهای دولت شده است. دولت در 8 ماه نخست سال جاری 29.2 هزار میلیارد تومان از بودجه عمرانی را تخصیص داده است. عملکرد دولت در این حوزه بهتر از سال 95 بوده و پرداخت‌های عمرانی نسبت به 8 ماه نخست سال 95، حدود 96 درصد رشد داشته است. با این حال در هشت ماه نخست سال جاری 40 درصد از میزان مصوب برای بودجه عمرانی سال 96 پرداخت شده و دولت‌ باید در ماه‌های باقی مانده باید 42 هزار میلیارد تومان دیگر پرداخت کند تا از برنامه عقب نماند!
در کل به نظر می‌رسد بزرگ‌ترین مشکل بودجه‌ای دولت در سال 97 تحقق درآمدهای مالیاتی باشد. مجلس می‌تواند در فصل بررسی بودجه به دولت کمک کند تا بنیادها و آستان‌هایی که در اقتصاد ایران بودجه نمی‌پردازند و بدین ترتیب رقابت نابرابری بین آن‌ها و بخش خصوصی و بخش تعاونی کشور شکل گرفته  خاتمه یابد و آن‌ها تحت شمول قوانین پرداخت مالیات قرار گیرند. این وضعیت باعث شده تا نهادهایی که مالیات نمی‌پردازند، به دلیل رقابت نابرابر با سایر بنگاه‌های اقتصادی کشور فربه شوند. اگر با کمک مجلس این مشکل حل شود، روزهای روشن‌تری در انتظار اقتصاد ایران خواهد بود. در غیر این‌صورت، افزایش سالانه درآمدهای مالیاتی در قوانین بودجه تنها باعث خواهد شد تا فشار به بنگاه‌هایی که مالیات می‌پردازند افزایش یابد و آن‌ها را ترغیب کند تا سرمایه خود را بخش مولد اقتصاد کشور خارج کنند.