پس لرزه های سیاسی کن در ایران

فیلم فروشنده، تازه ترین ساخته اصغر فرهادی، اگرچه نتوانست جایزه بهترین فیلم جشنواره کن را از آن خود کند، اما با اعطای جایزه بهترین فیلمنامه به اصغر فرهادی و بهترین بازیگر مرد به شهاب حسینی، نامش در عرصه جهانی برسر زبانها افتاد. اما اعطای این جایزه، مثل همیشه در داخل ایران حاشیه هایی به همراه داشت.

به گزارش پایگاه خبری فریادگر، غالب هنرمندان و دست اندرکاران این عرصه از این جوایز استقبال کردند و آن را افتخاری برای سینمای ایران قلمداد کردند. حتی صدا و سیما که در ساعات ابتدایی اعطای این جایزه سکوت کرده بود، با تاخیر، به این جوایز واکنشی مثبت نشان داد و در گزارشی که در بخشهای مختلف خبری پخش شد، از فرهادی و حسینی تجلیل کرد. اما این یک روی ماجرا بود.

روی دیگر ماجرا زمانی جلوه گر می شود که سیاست به عرصه می آید و نقد جوایز فیلم فروشنده، صبغه ای سیاسی به خود می گیرد. فرهادی از همان زمان که اسکار گرفت یا از زمانی که با رییس دولت اصلاحات دیدار کرد، به عنوان نماینده هنری یک طیف سیاسی که منتقد دولت وقت بود محبوبیت بیشتری پیدا کرد و این به مذاق مخالفان و منتقدان او در عرصه هنر خوش نیامد و این مخالفتها گاه سیاسی شد. بطوریکه برخی، فیلمهای او را سیاه نمایی قلمداد کردند و حضور او در جشنواره های خارجی را نکوهش کردند. در زمان دولت قبل، وقتی اکران فیلم فرهادی با فیلم مسعود ده نمکی همزمان شده بود، رقابت برای کسب آمار فروش بیشتر با فضاسازی حامیان سیاسی دو تفکری که این دو کارگردان را نماینده تفکر خود می دانستند شدت گرفت؛ هر چند همواره فیلمهای طنز در سینمای ایران، فروشی بیشتر از فیلمهای تلخ اجتماعی دارند.

موضع گیری علیه جوایزی که اصغر فرهادی و شهاب حسینی به خاطر فیلم فروشنده در جشنواره کن کسب کردند نیز رنگ و بوی سیاسی گرفت. نخستین واکنش سیاسی را جواد شمقدری انجام داد و انتقاد کرد که چرا جشنواره کن، هیچگاه به فیلمهای ارزشی دفاع مقدس از ایران جایزه نمی دهد.

شمقدری، رئیس سازمان سینمایی در دولت محمود احمدی نژاد در واکنشی عجیب به کسب دو جایزه اصلی در جشنواره فیلم کن توسط فیلم فروشنده ساخته اصغر فرهادی گفت:  کاملاً مشخص است که جشنواره‌های جهانی با چه اهدافی جایزه می‌دهند. اگر کسی فکر کند این جایزه‌ها صرفاً بر اساس شاخص‌های هنری داده می‌شود عقب‌مانده است. همه جشنواره‌ها برای خودشان خط و مشی دارند و در انتخاب‌هایشان آن را اجرا می‌کنند. در همین جشنواره کن از بین 100 تا فیلم ایرانی فقط یکی، دو مورد را انتخاب می کند، ولی از دید ما سالی هفت، هشت تا فیلم خوب داریم. کن در طول همه این سال‌ها حتی یک فیلم که رنگ و بوی دفاع مقدس و انقلاب داشته باشد، انتخاب نکرده.

من یک سال با رئیس جشنواره کن دیدار داشتم. گفتم شما خیلی از ارزش‌های هنری را قربانی می‌کنید. ما فیلم‌های ارزشمندی داریم که به دفاع مقدس می‌پردازد. شما هم زخم خورده جنگ جهانی دوم هستید و می‌فهمید جریان مقاومت یعنی چی. فیلم‌های دفاع مقدسی ما با سوابق تاریخی شما هم‌خوانی دارد. شما این را اصلاً نمی‌بینید. نماینده‌های شما حاضر نیستند حتی یک لحظه آنها را ببینند. درحالیکه این فیلم‌ها هم قابلیت‌های هنری بالایی دارد، هم مخاطبان زیادی. در حالیکه فیلم‌های انتخابی شما مخاطب محدود و سینما تکی دارند و کمتر مورد اقبال مردم هستند.

    جشنواره مهمی مثل «کن» یا «برلین» و «ونیز» همه اهداف و رویکردهای سیاسی دارند و آن را به دقت اجرا می‌کنند. ممکن است ما در جشنوراه فجر خودمان به خاطر نگاه آزادمنشانه‌ای که داریم گاهی کوتاه می‌آییم اما آنها اصلا کوتاه نمی‌آیند و دقیق عمل می‌کنند. برای همین بسیاری از فیلم‌ها را از داوری خارج می‌کنند. هیچکس نمی‌بیند اینها با چه مکانیسمی فیلم انتحاب می‌کنند.

    البته فیلم‌هایی که در این جشنواره‌ها انتخاب می‌شوند، باید حداقل‌هایی از مسائل هنری را داشته باشند. ما هم کتمان نمی‌کنیم نوع فیلم‌سازی فرهادی واجد ارزش‌های هنری هم هست، اما این معنیش این نیست که فقط به این دلیل انتخاب شده است.

    شمقدری در خصوص تحلیل «ورایتی» که توجه «کن» به فیلم جدید فرهادی را از نشانه‌های پسابرجام در سینمای ایران خوانده، گفت: خود این بیان این حرف یعنی رویکرد سیاسی بر جشنواره «کن» حاکم است. این بهترین شاهد مثال است. با این تحلیل یعنی جایزه‌ای که به فرهادی داده‌اند، ربطی به سینما ندارد. در واقع غرب فکر می‌کند پس از برجام ایران به آمریکا نزدیک شده، پس این جایزه را به فرهادی بدهیم.

این موضع شمقدری در شرایطی مطرح شده که فرهادی در حالیکه هنوز دولت قبل روی کار بود و تحریمها بر ضد ایران باقی بود و به شرایط برجام و پسابرجام نرسیده بودیم، جوایز بزرگی همچون اسکار را گرفته بود. از سوی دیگر موضع انتقادی شمقدری علیه فرهادی از این جنبه هم مورد توجه قرار گرفت که شمقدری در زمان مسئولیتش در سازمان سینمایی و پس از کسب جایزه اسکار توسط اصغر فرهادی برای فیلم جدایی نادر از سیمین پیام بلند بالای تبریک برای او ارسال کرد.

او در پیام خود نوشته بود: «با موفقيت فيلم «جدايي نادر از سيمين» در اخذ اسکار، ذائقه جامعه سينماي ايران که در جشنواره سي‌ام فجر شيرين شده بود، کامل شد. اين جايزه گواهي ديگر بر آغاز فصل جديد سينماي ايران است که در قالب سازمان سينمايي به افق‌هاي بلندتري مي‌انديشد. قضاوت آمريکايي در مقابل فرهنگ ايراني سر تعظيم فرود آورد و رأي دهندگان آکادمي اسکار در مقابل لابي صهيونيستي که بر طبل جنگ مي‌کوبد، واکنش متفاوتي نشان دادند و اين ترک آغاز فروپاشي استيلاي لابي صهيونيستي بر جامعه و همه نهادهاي آمريکايي است. امروز غرب تشنه چشيدن معنويت و طعم اخلاق و تجربه محبت، عاطفه و رفتار انساني است. زخم‌هاي شيطاني نياز به مرهم الهي دارد و سينماي ايران در پرتو فرهنگ اسلامي، پاسخگوي اين نياز است. موفقيت آقاي فرهادي در دريافت جايزه اسکار حلقه‌اي از موفقيت‌هاي ملت بزرگ ايران است که آن را به وي و گروه همکارش و سينماي ايران و همه سينما دوستان ايراني تبريک مي‌گويم». شمقدری در همان زمان ادعا کرد که لابی های او باعث شد که اصغر فرهادی توانست اسکار بگیرد!

اما موضع تندتری را روزنامه کیهان نشان داد که اعطای جایزه به اصغر فرهادی را راستای خط دهی جو بایدن معاون رییس جمهور آمریکا ارزیابی کرد!

کیهان با اشاره به این نکته که اغلب نشریات و منتقدان سینمایی حاضر در جشنواره کن، فیلم «فروشنده» یا «مشتری» را نسبت به کارهای قبلی فرهادی، سطح پایین‌تر دانسته و تأکید کرده بودند که این فیلم چیزی بر فیلم‌های قبلی وی نیفزوده است نوشت:  فیلم «فروشنده» پس از بسته شدن کنداکتور بخش مسابقه جشنواره کن و در حالی که هنوز در حال طی کردن مراحل فنی خود بود در نسخه‌ای ناقص مورد پذیرش مدیران این جشنواره قرار گرفت! آنچه که به جز یک مورد (فیلم «طعم گیلاس» عباس کیارستمی که نخل طلای جشنواره کن را برد) در تاریخ جشنواره فیلم کن بی‌سابقه است! بنابر همین موضوع و ورود غیر قاعده و فراقانونی فیلم «فروشنده» به بخش مسابقه شصت و نهمین دوره این جشنواره، اغلب پیش‌بینی‌ها بر جایزه گرفتن این فیلم قرار گرفت (از جمله در خبری تحت عنوان «یک فیلم سفارشی دیگر برای جشنواره کن!» به تاریخ 4 اردیبهشت سال جاری در ستون اخبار هنری کیهان آمده بود). علاوه بر این، آنچه بیش از پیش احتمال کسب جایزه را برای فیلم «فروشنده» تقویت می‌کرد، پرداختن به موضوع تعرض و تجاوز جنسی بود که در زندگی یک زوج بازیگر اتفاق می‌افتاد. تعرض و تجاوزی که به کارگیری غیرت و تعصب در قبال آن، (در این فیلم) خشونت‌طلبی و نکوهیده تلقی شده است!

این در حالی است که برخی فیلم‌های مهم دیگر جشنواره امسال کن مانند «او» ساخته پال ورهوفن، «دختر ناشناس» به کارگردانی برادران داردن (فیلمسازان محبوب جشنواره کن که چندین بار جوایز این جشنواره را دریافت کرده‌اند)، «فارغ‌التحصیلی» ساخته کریستین مونجیو (که جایزه بهترین کارگردانی را دریافت کرد) و... نیز به همین موضوع روابط پنهانی و تعرضات جنسی می‌پرداختند. موضوعی که امسال از عمده‌ترین سوژه‌های فیلم‌های سفارشی سینمای غرب بوده و بر روی آن مانور بسیار داده شده است. چنان که برخی از مطرح‌ترین فیلم‌های اسکار امسال نیز به همین موضوع تعرضات و تجاوزات جنسی می‌پرداخت و در میان بهت و حیرت ناظران و کارشناسان، فیلمی که اسکار بهترین فیلم را دریافت نمود، فیلم «اسپات لایت» بود که همین موضوع را در کادر دوربین خود قرار داده بود!!

به نظر می‌آید این مانور سینمای غرب در ابتدا ناشی از خطر عظیمی است که بنیادهای جامعه غرب را تهدید می‌کند و دوم منحرف نمودن اذهان عمومی از علت اصلی یعنی سبک زندگی بی‌بند و بارانه غربی‌ها به مقوله‌ای حاشیه‌ای و فرعی تحت عنوان تبعیض جنسیتی بوده است. از همین روی بود که در حرکتی غافلگیرانه، در مراسم اسکار امسال (که حدود 3 ماه پیش برگزار شد) ناگهان جو بایدن، معاون اول اوباما به روی سن این مراسم سینمایی رفت و ضمن گوشزد کردن خطر فراگیر شدن تجاوزات جنسی در دانشگاه‌های آمریکا از مردم خواست به کمپینی بپیوندند که خواستار تغییر نگاه و فرهنگ کنونی نسبت به مسائل جنسیتی است!

این موضع کیهان نشان داد که اعطای جایزه به فیلم فرهادی چندان به مذاق کیهان نشینان و حامیان این تفکر خوش نیامده است.

با این وجود، اغلب هنرمندان و سینماگران و همچنین مسوولان همچنین رییس دولت اصلاحات، در پیامهایی موفقیت اصغر فرهادی و شهاب حسینی را تبریک گفتند.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در پیامی در صفحه خود در یکی از شبکه‌های اجتماعی نوشت: «سینمای ایران که در طول سه دهه گذشته همواره بر قله‌های بلند خلاقیت و آفرینندگی ایستاده و دستاوردهای ارزشمندی را در صحنه‌های جهانی برای سینماگران ایرانی رقم زده است، بار دیگر با انتخاب فیلم «فروشنده» به عنوان فیلم برتر در جشنواره بین‌المللی کن صفحه جدیدی بر افتخارات گذشته خود افزود. انتخاب اثر آقای اصغر فرهادی به عنوان بهترین فیلمنامه و اعطای جایزه بهترین بازیگر مرد به آقای شهاب حسینی از سوی این جشنواره نشانگر توان حرفه‌ای سینماگرانی است که بارها خلاقیت خود را به نمایش گذاشته‌اند. اینجانب ضمن تبریک این موفقیت به همه هنرمندان و سینماگران متعهد، آرزومندم که سینمای ایران بتواند با ارتقای کیفیت خود و پرداختن به مسائل بنیادی فرهنگی جامعه و تأکید بر ارزش‌های ملی و اسلامی نقش بایسته خود را در پاسخگویی به نیازهای اساسی ملت بزرگ ایران ایفا نماید.»

حجت الله ایوبی معاون وزیر ارشاد و رئیس سازمان سینمایی در پیام خود آورده است: هنرمند گرامی جناب آقای اصغر فرهادی شما و همراهان گرامیتان گشودید دفتری از مثنوی معنوی را و خواندید غزلی زیبا از حافظ و سعدی را در بزرگترین رویداد هنری جهان. درجشنواره جهانی فیلم کن. و چه زیبا روایت کردید، بخشش را. و چه تابلوهای زیبایی آفریدید از نگاه عارفانه و راه ورسم یک تمدن کهن به زندگی . لحظه های شورانگیز ورودتان به میان جمعیت مشتاقِ به هیجان آمده از نام ایران، صحنه های زیبایی است که برای همیشه می ماند. دریافت جایزه ارزشمند فیلم نامه در جشنواره جهانی کن غرور آفرین است. این درخشش و پیروزی مبارک باد . می ستایم همت بلندتان را. ادای احترام می کنم به درخشش ستاره های سینمای ایران. تبریک می گویم هنرنمایی چهره محبوب کشورم ،شهاب حسینی عزیز و دیگر هنرمندانی که این افتخار بزرگ را از آنِ سینمای ایران کردند. این موفقیت را در هنگامه جشن امید، در روز نیمه شعبان به شما و مردم ایران بویژه سینماگران سرزمینمان تبریک می گویم. سینماگرانی که با دستهای خالی اما دلهایی پر از عشق ایران را به گفته دبیر جشنواره کن به «کشور بزرگ سینمای جهان» تبدیل کردند. و نشان دادند که «گرجان عاشق دم زند آتش به این عالم زند».

حسین نوش آبادی سخنگوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز درباره انتخاب شهاب حسینی و اصغر فرهادی به عنوان بازیگر و سینما گر برتر در جشنواره کن گفت: از ورود برخی فیلم های ایرانی در جشن کن خوشحال و استقبال می کنیم که محصولات سینمایی ما در جهان می درخشد.خوشحالیم که هنرمندان ایرانی درجهان حرفی برای گفتن دارند و درچرخه بین المللی قرارمی گیرند.

رضامیرکریمی مدیر عامل خانه سینمای ایران در پیامی نوشت: اصغر فرهادی و شهاب حسینی عزیز ؛ به نمایندگی از خود و جامعه اصناف سینمایی ایران موفقیت رشک برانگیزتان را در کسب جوایز پر اعتبار جشنواره کن به شما عزیزان و گروه سازنده فیلم افتخار آفرین «فروشنده» تبریک می گویم و روزگاری پر از سربلندی را از خداوند بزرگ برایتان آرزو دارم.