محیط زیست، نهاد فراموش شده دولت رئیسی!

نزدیک به هفت هفته از آغاز به کار سیدابراهیم رئیسی و نزدیک به یک ماه از آغاز به کار دولت سیزدهم سپری می شود، اما هنوز رییس سازمان حفاظت محیط زیست که نقش معاون رییس جمهور را هم دارد معرفی نشده است؛ موضوعی که از منظر فعالان محیط زیست، نشانه ای از نگرش منفی زیست محیطی دولت فعلی و فرعی بودن جایگاه این سازمان در دولت است.

به گزارش مردم سالاری آنلاین، با وجود اهمیت محیط زیست در ایران، این موضوع غالبا در اولویت برنامه های دولتها نبوده و همواره نگرشی تزئینی نسبت به این مسئولیت وجود داشته است. اما این نگرش منفی، در دولت سیزدهم به اوج خود رسیده و با وجود کارنامه نسبتا منفی سازمان محیط زیست در دولت قبل و مشکلات و معضلات زیست محیطی فراوان کشور، هنوز رییس سازمان حفاظت محیط زیست انتخاب نشده است. جالب است که از کل کابینه ابراهیم رئیسی، شامل وزرا و معاونان، تنها سه نفر نهایی نشده اند که وضعیت رییس سازمان حفاظت محیط زیست نسبت به انها متفاوت است. یکی ازسمتهای نهایی نشده، وزیر آموزش و پرورش است که موفق به کسب رای اعتماد از مجلس نشده و دیگری معاون علمی و فناوری رییس جمهور است که پیشبینی می شود با توجه به عملکرد معاون فعلی، یعنی سورنا ستاری، او به کار خود ادامه دهد. اما عیسی کلانتری، رییس سازمان حفاظت محیط زیست، از منظر فعالان محیط زیست، کارنامه قابل قبولی نداشته و برخی اظهارنظرهایش هم با انتقادهای فراوانی روبرو بوده است. از سوی دیگر سقوط اتوبوس خبرنگاران محیط زیست در استان آذربایجان غربی و درگذشت دو نفر از خبرنگاران این حوزه، کارنامه سازمان محیط زیست را بیش از پیش زیر سوال برد و همه این موارد، انتخاب رییس جدید برای سازمان حفاظت محیط زیست را قطعی می کند. اما با این وجود، هنوز رییس این سازمان انتخاب نشده تا بار دیگر انتقادها نسبت به نگاه دولتها به مقوله محیط زیست افزایش یابد؛ نگرشی که همواره با محیط زیست به عنوان یک مقوله فرعی برخورد می کند و به همین دلیل هم هست که کلیه سمتهای دولت، وزرا و روسا و معاونان جدیدی به خود می بیند، به جز سازمان حفاظت محیط زیست!

 

سازمان حفاظت محیط زیست در دوره ۴۶ ساله عمرش، ده رئیس را به خود دیده است. در سال ۱۳۳۵ «کانون شکار ایران» با هدف حفظ نسل حیات وحش و نظارت بر اجرای مقررات مربوط به آن تشکیل شد اما ۱۱ سال بعد در پی تصویب قانون شکار و صید در سال ۱۳۴۶ «سازمان شکاربانی و نظارت بر صید» جایگزین این کانون شد. در سال ۱۳۵۰ نام «سازمان شکاربانی و نظارت بر صید» به «سازمان حفاظت محیط زیست» تغییرکرد. اسکندر فیروز به عنوان بنیانگذار سازمان حفاظت محیط زیست تا سال ۱۳۵۶ ریاست این سازمان را برعهده گرفت و پس از کناره‌گیری او، منوچهر فیلی برای مدت کوتاهی عهده‌دار ریاست سازمان حفاظت محیط زیست شد که آخرین رئیس سازمان در دوران پهلوی به شمار می‌آید.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران عباس سمیعی به مدت یک سال سکاندار سازمان حفاظت محیط زیست بود و سپس تقی ابتکار از آبان ۱۳۵۸ به مدت یک سال و چهار ماه ریاست سازمان را بر عهده گرفت. او دارای دکتری مهندسی مکانیک سیالات از دانشگاه پنسیلوانیا و از اساتید دانشکده فنی دانشگاه تهران بود و در این دوره، سازمان حفاظت محیط زیست بیشتر بر موضوع کاهش آلودگی هوا متمرکز شد و نخستین طرح گازسوز کردن تاکسی‌های تهران در این دوره ارائه شد. 

در سال ۱۳۵۹ رضاحسین میرزاطاهری بدون هیچ سابقه زیست محیطی، رییس سازمان حفاظت محیط زیست شد و تا سال ۱۳۶۳ این مسئولیت را بر عهده داشت. 

هادی منافی، وزیر اسبق بهداشت، رییس بعدی سازمان حفاظت محیط زیست بود که رکورد طولانی ترین دوره ریاست بر این سازمان را به مدت سیزده سال ثبت کرد. 

در شهریور ماه ۱۳۷۶ و با روی کار آمدن دولت سید محمد خاتمی، معصومه ابتکار تنها فرزند مرحوم تقی ابتکار، چهارمین رییس سازمان محیط زیست در ایران، به عنوان نخستین زن بعد از پیروزی ریاست سازمان حفاظت محیط زیست را برعهده گرفت. او زمانی رییس این سازمان شد که سی و هفت سال داشت. او هم سوابق زیست محیطی نداشت اما عملکردش در آن دوران موجب شد موضوع محیط زیست بیش از گذشته مورد توجه قرار گیرد و به عنوان یکی از هفت «قهرمان زمین» سال ۲۰۰۶ سازمان ملل متحد انتخاب شد.

با پایان دولت خاتمی، رسم انتخاب یک زن به عنوان رییس سازمان محیط زیست حفظ شد و فاطمه واعظ جوادی با مدرک دکترای دیرینه‌شناسی و چینه‌شناسی داشت و استادیار گروه علوم زمین دانشگاه شیراز در سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۸ مسئولیت سازمان حفاظت محیط زیست را برعهده گرفت.

در دولت دوم احمدی نژاد و در سال ۱۳۸۸ محمدجواد محمدی زاده که او سوابق زیست محیطی نداشت رییس سازمان شد و چهار سال بعد که از این سازمان رفت، در حوزه واردات خودروهای هیبریدی فعال شد.
در سال ۱۳۹۲ و با روی کار آمدن حسن روحانی، ریاست سازمان محیط زیست برای سومین دوره به معصومه ابتکار داده شد و در سال ۱۳۹۲ بنیاد جهانی انرژی او را به عنوان بانوی محیط زیست جهان معرفی و جایزه معنوی یک عمر دستاورد را به دلیل «تعهد و احساس مسئولیت در قبال حفظ کره زمین» به وی اعطاء کرد. عملکرد ابتکار خالی از انتقاد نبود اما دستاوردهای مثبت فراوانی هم داشت و مشخص نشد چرا در دولت دوم روحانی، با وجود تجربیات فراوانی که ابتکار در حوزه محیط زیست داشت، به عنوان معاون امور زنان و خانواده انتخاب شد و عیسی کلانتری وزیر اسبق جهاد کشاورزی به جای او نشست. 
 

سخنان عیسی کلانتری در زمان تصدی مسئولیت سازمان حفاظت محیط زیست بارها حاشیه ساز شد. او در مورد بازداشت فعالان زیست محیطی گفته بود که سازمان حفاظت محیط زیست به طور مستقل اجازه پیگیری پرونده فعالان محیط زیست بازداشت‌شده را ندارد و دولت در قالب کمیته چهار نفره آن را دنبال می‌کند. عملکرد او در پیگیری این موضوع با انتقاداتی مواجه بود. او آبان ماه سال ۱۳۹۶ در اظهارنظری عجیب درباره انتقال آب خوزستان گفته بود: «خوزستانی ها نگران نباشند. ممکن است که این انتقال آب ها جمعا ۵۰۰ میلیون باشد ولی یک میلیارد می توانیم صرفه جویی کنیم. یعنی ۵۰۰ میلیون به آب کارون اضافه می شود. بالاخره مردم ایران مردم این سرزمین هستند. محیط زیست ایران هم محیط زیست ایران است. محیط زیست امریکا و شوروی نیست، روسیه نیست، ما همه جای محیط زیست را، همه جای کشور را، باید ببینیم.»

جملاتی مانند این که «حیوانات نرِ بالای 9 سال سن، می‌توانند شکار شوند، زیرا عمر مفید هر حیوان 10 سال است!» از دیگر اظهارات عجیب کلانتری بود. عیسی کلانتری همچنین زمانی که به دلیل کمبود گاز در کشور، نیروگاهها سوخت مازوت مصرف می کردند، در اظهارنظری دیگر گفته بود " مردم می‌خواهند در خانه لُخت شوند و دما را افزایش می‌دهند که این در مصرف انرژی مؤثر است! بهتر است در رختخواب لُخت شوند و در نشیمن لباس بپوشند!"

اظهارات او درباره آتش سوزی در جنگلها که در سالهای گذشته، بخش عظیمی از جنگلها را از بین بده هم همواره حاشیه ساز بوده. جملاتی همچون «آتش‌سوزی جنگل‌ها عادی است ولی چون امروزه شبکه‌های تلویزیونی مخالف نظام مثل «بی‌بی سی»، «من و تو» و ... روی این قضیه مانور می‌دهند و از این موضوع سوء استفاده و آن را بزرگ می‌کنند و برخی مسئولان نیز تحت تاثیر این موضوع قرار می‌گیرند» یا «آتش سوزی در همه جای دنیا وجود دارد و نباید بزرگنمایی کرد» و «درباره آتش‌سوزی‌های جنگلی دلهره نداشته باشیم و مردم را نگران نکنیم!» یا «طبیعت خودش آتش را کنترل می‌کند» از جمله این اظهارات عجیب بوده است. 

شکایت از رئیس سازمان حفاظت محیط زیست به‌دلیل صدور مجوز برای پرورش "ماهی تیلاپیا" در دادسرای کارکنان دولت از دیگر موضوعات حاشیه ساز دوران ریاست او بوده است. سقوط اتوبوس خبرنگاران به دره و درگذشت دو نفر از خبرنگاران حوزه محیط زیست، انتقادها از کلانتری را افزایش داد. نوع نشستن او در مقابل خبرنگاران حادثه دیده در ارومیه، انتقادات فراوانی برانگیخت و او به جای اصلاح طرز نشستن خودف در مراسم ترحیم خبرنگاران هم همین گونه نشست تا اثبات کند همیشه همینطور می نشیند اما مقایسه عکسهای نوع نشستن او در کنار مقامات کشور با آن عکسها در شبکه های اجتماعی، حاشیه های بیشتری ایجاد کرد. حالا فعالان محیط زیست در انتظار رییس جدیدی برای سازمان محیط زیست هستند.

سازمان حفاظت محیط زیست دارای پنج معاونت و هشت دفتر مستقل است و حوز فعالیت گسترده ای دارد. با توجه به وضعیت ناگوار زیست محیطی کشور و انتخاب روسایی برای این سازمان در چهار دهه اخیر که غالبا سابقه زیست محیطی نداشته اند، فعالان محیط زیست امیدوارند که این بار شاهد انتخاب سکانداری با تجربه و متخصص در این حوزه باشند. اما تاخیر در انتخاب رییس سازمان حفاظت محیط زیست این نگرانی را ایجاد می کند که این سازمان نیز اسیر سهم خواهی در دولت شود.