واکسن ایرانی؛ سرابی در دوردست

این روزها کشور با موج چهارم اپیدمی کرونا روبرو است و آمار فوتی ها از مرز 300 نفر و آمار مبتلایان روزانه از مرز 22 هزار نفر گذشته است. از طرفی بخش عمده ای از بیمارستان های پذیرای بیماران کووید 19 با مشکلات تامین دارو، کمبود تخت و نیرو مواجه هستند. این درحالی است که همچنان واکسیناسیون چه با واکسن خارجی و چه با واکسن ایرانی در هاله ای از ابهام قرار دارد.
به گزارش مردم سالاری آنلاین،هرچند مسیر ساخت واکسن های ایرانی ادامه دارد اما وعده ساخت این واکسن ها تاکنون بارها با تاخیر مواجه شده و مسئولان که پس از اعلام ممنوعیت خرید واکسن آمریکایی و انگلیسی، به واکسن داخلی امید بسته بودند اکنون با افزایش سریع آمار مرگ و میر ناشی از کرونا مواجه شده اند و واکسن های ایرانی، به سرابی در دوردست تبدیل شده اند که به این زودی امکان دستیابی به آن وجود ندارد. مردم سالاری آنلاین پیش از این در گزارشی که اینجا می توانید بخوانید گزارشی درباره میزان واردات واکسن کرونا به ایران منتشر کرده و از عقب ماندگی از برنامه فاز اول واکسیناسیون خبر داده بود. اما واکسن های ایرانی در چه وضعیتی هستند؟
براساس اعلام مسئولان وزارت بهداشت، ۱۲ تیم روی تولید واکسن کرونای ایرانی کار می‌کنند. ستاد اجرایی فرمان امام خمینی (ره) و مؤسسه برکت، انستیتو پاستور ایران، مؤسسه واکسن و سرم‌سازی رازی، تعدادی دانشگاه علوم پزشکی، وزارت دفاع، شرکت‌ها و مؤسسات دانش بنیان برخی از مجریان این پروژه در کشور ما هستند، اما در حال حاضر ۸ پروژه به صورت فعال‌تر و پیشروتر کار می‌کنند.
وضعیت پروژه‌های تولید واکسن کرونای ایرانی متفاوت است. برخی اطلاعات فاز بالینی خود را به سازمان غذا و دارو برای اخذ مجوز ارسال کردند و برخی دیگر در وضعیت فاز حیوانی هستند. ۶ پروژه تولید واکسن نیز با حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و زیر نظر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی پیش می‌روند که در میان آنها واکسن‌های نزدیک به اخذ مجوز نیز دیده می‌شود.
دکتر مصطفی قانعی، رئیس کمیته علمی مقابله با کرونا 17 دی ماه 99 به مهر در باره پروژه‌های تحت حمایت و نظارت معاونت علمی و فناوری گفته بود: «۳ شرکت تا آخر دی ماه به اتمام فاز حیوانی می رسند و امید داریم که مجوز انسانی را بگیرند. از ۳ شرکتی که وارد فاز بالینی می‌شوند یک شرکت دانش بنیان که قرار است بر پایه mRNA واکسن بسازد، پیشرفت چشمگیری داشته و زودتر از بقیه مرحله اول فاز بالینی را آغاز خواهد کرد. این شرکت مدل واکسن «فایزر» را در پیش گرفته است و تا پایان این ماه مجوز فاز انسانی را دریافت می‌کند.
وی در ادامه در درباره پروژه‌های واکسن در دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله هم افزود: «این پروژه نیز پیشرفت خوبی داشته و امید است که تا پایان ماه مجوز آغاز فاز بالینی را دریافت کند. اینها از سوی معاونت عملی حمایت شدند و با توجه به اینکه مسیرشان را خوب پیش می‌برند با صنعت هم در خصوص واکسن توافقاتی داشته‌اند. ۴ گروه تحقیقاتی دیگر در زمینه واکسن احتمالاً در بهمن و اسفند مجوز انجام کارآزمایی بالینی را از سازمان غذا و دارو دریافت می‌کنند.»
با این وجود در حال حاضر نتیجه قابل تاملی در تولید و تست بالینی این واکسن ها منتشر نشده است و زمان احتمالی تولید و تزریق این واکسن ها پاییز 1400 اعلام شده است درحالیکه پیش از این بهار 1400 زمان تولید انبوه و آغاز واکسیناسیون اعلام کرده بودند.
 
تناقض در اعلام زمان تولید واکسن ایرانی
سعید نمکی، وزیر بهداشت بارها در مراسم مختلف تاکید کرد که واکسن کرونا تا بهار سال 1400 تولید خواهد شد. با این حال همچنان مراحل پیشرفت واکسن های ایرانی خود جای سوال دارند چرا که نه تنها این وعده تحقق نیافته بلکه اطلاعات دقیقی هم از آخرین وضعیت واکسن های ایرانی در دسترس نیست.
محمدرضا شانه ساز، معاون وزیر بهداشت و رئیس سازمان غذا و دارو، هم در باره تولید واکسن ایرانی در 29 بهمن اینطور توضیح داده بود که «در حوزه تولید داخل، ۱۴ شرکت متقاضی تولید واکسن (۱۰۰ درصد داخلی) هستند که تاکنون پرونده سه شرکت تکمیل شده و به صورت جدی در دست پیگیری است.»
او با بیان اینکه شرکت دارویی «شفا فارمد» در مجموعه دارویی برکت در حال انجام فاز یک مطالعات بالینی است، گفت: «این شرکت به زودی پس از تائید سازمان غذا و دارو وارد فاز ۲ و ۳ مطالعات بالینی خواهد شد و پیش بینی می‌شود این فاز نیز براساس برنامه ریزی صورت گرفته تا پایان بهار ۱۴۰۰ به اتمام برسد.»
شانه ساز در مورد واکسن «موسسه رازی» نیز توضیح داد: «این موسسه روی ساخت واکسن نوترکیب فعالیت می‌کند و تاکنون موفق به دریافت کد اخلاق شده است و پس از مقدمات انجام فاز یک مطالعات بالینی آن در دست اقدام است.»
رئیس سازمان غذا و دارو ادامه داد: «سومین تولیدکننده داخلی «موسسه میلاد دارو» از زیرمجموعه‌های شهید فخری زاده است که سال‌ها در حوزه تولید دارو فعالیت داشته‌اند و روی فرم ویروس غیرفعال کار می‌کنند، این موسسه نیز در فاز دریافت کد اخلاق بوده و بزودی وارد فاز یک مطالعات انسانی می‌شود.»
وی با بیان اینکه به موازات پیگیری تولید داخلی واکسن، روی تولید قراردادی به صورت مشترک نیز اقداماتی صورت گرفته است، افزود: «یک شرکت داخلی در حال دستیابی به توافقات نهایی با تولیدکننده واکسن اسپوتنیک است تا طی دو ماه آینده این واکسن را در داخل به صورت صنعتی تولید کند، همچنین انستیتو پاستور نیز قراردادی با همکاری کوبا امضا کرده است که با دریافت نتایج فازهای یک و دو مطالعات بالینی در کوبا، فاز سه در دو کشور روی ۵۰ هزار نفر انجام خواهد شد.»
حالا اما با توجه به منابع محدود واکسن های وارداتی و زمان طولانی انتظار برای آغاز واکسیناسیون عمومی در ایران، تشدید شیوع در کشور موضوع قابل تامل است، در چنین شرایطی صرفا تعطیل کردن دوهفته ای مشاغل گروه های 2، 3 و 4 تنها اقدامی است که دولت و وزارت بهداشت به آن رای موافق داده اند با این حال همین دستورالعمل هم به درستی رعایت نمی شود و بسیاری از مشاغل غیررسمی همچنان فعال هستند و افراد زیادی هم مشغول به کار.
 
مشتریان اروپایی واکسن ایرانی!
نکته عجیب تر در موضوع واکسن های ایرانی که مسئولان بهداشتی آن را مایه فخر خود می دانند این است که با وجود در ابهام بودن وضعیت تولید و آزمایش؛ مشتری های زیادی در جهان دارد! این موضوع بارها از سوی وزیر و معاونان و مسئولان ستاد مقابله با کرونا مطرح شده است!
کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و دارو 25 فروردین در توئیتی نوشت: «تاکنون پنج کشور از جمله دو کشور اروپایی متقاضی واکسن ایرانی کرونا هستند. با افزایش راندمان تولید، دستیابی به رکورد تولید ماهانه ۲۰ میلیون دز واکسن کرونا نزدیک است.»
اما به نظر می رسد خود این مسئولان هم چندان امیدی به پیشرفت ایران در این زمینه ندارند و هر سوالی و نگرانی‌ای را هم در این باره یا پس می زنند یا جواب نمی دهند یا با خشونت کلامی پاسخ می دهند!
پیش از این جهانپور،‌ در پاسخ به یکی از شهروندان که بر ضرورت تایید واکسن‌های کرونای ایرانی توسط سازمان‌های معتبر جهانی تاکید کرده بود، پاسخ داد: «شما نزن، اجباری نیست.» او که طی ماه‌های گذشته بارها بر تولید واکسن کرونا در داخل کشور تاکید کرده است، شامگاه چهارشنبه 18 فروردین این عبارت را در پاسخ به توییت یکی از کاربران نوشت که درباره تایید جهانی واکسن و عوارض احتمالی آن ابراز نگرانی کرده بود.
این کاربر در واکنش به یک پست تبلیغاتی جهانپور برای واکسن کرونای داخلی که آن را «افتخار ملی» عنوان کرده،‌ نوشته بود «هیچ مشکلی» با این واکسن ندارد اما بر ضرورت تایید آن از سوی یک «سازمان جهانی معتبر» تاکید کرد. او همچنین ابراز نگرانی کرده بود که حکومت ایران در صورت بروز عوارض توسط واکسن‌های داخلی،‌ تزریق آن را مانند کشورهای اروپایی متوقف نکند.
 
تازه ترین سخنان وزیر بهداشت درباره واکسن ایرانی
سعید نمکی وزیر بهداشت روز جمعه در نشست ستاد استانی کرونا در کرمانشاه که به صورت ویدئوکنفرانس برگزار شد گفت: خبر خوش اینکه واکسن داخلی به سرعت و خوبی پیش می‌رود. تمام افراد را برای واکسن بسیج کردم ولی اگر من هم نباشم، کار واکسن ایرانی بر روی غلتک افتاده است و اینها هیچ کدام بدون پشتوانه علمی نیست. واکسن داخلی ما در درخشان ترین شرایط قرار می‌گیرد.
وی گفت: بیماری گریبان ما را ول نخواهد کرد و ما هر شش ماه باید به مردم واکسن بزنیم، هم از بیرون از کشور خرید می‌کنیم هم به واکسن داخلی امید بسته‌ایم، ولی کشورهایی در آینده واکسن خواهند زد که خودشان زیرساخت داشته باشند. او البته باز هم هیچ تاریخ دقیقی درباره زمان تولید انبوه واکسن ایرانی اعلام نکرد!