افزایش قیمت بنزین چه تأثیری بر تورم خواهد داشت؟

بعد از سهمیه‌بندی بنزین و افزایش سه برابری قیمت بنزین آزاد، یکی از مهم‌ترین نگرانی‌ها مردم، شروع دور تازه‌ای از گرانی کالاها است. افزایش قیمت بنزین چه تأثیری بر نرخ تورم و قیمت کالاها دارد؟ بررسی‌ دقیق نشان می‌دهد که شرایط فعلی که طرح افزایش قیمت بنزین در آن اجرایی شده است، با دفعات پیشین افزایش قیمت بنزین تفاوت اساسی دارد و نمی‌توان با اتکاء به تجارب پیشین استناد کرد که تأثیر افزایش قیمت بنزین بر نرخ تورم، ناچیز است...
به گزارش مردم سالاری آنلاین، عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی، اخیراً گفته است که محاسبات اداره بررسی‌های اقتصادی بانک مرکزی نشان می‌دهد که تاثیر افزایش قیمت بنزین در تورم در حدود ۴ واحد درصد در سال خواهد بود. برخی دیگر از مقامات دولتی نیز با اشاره به تجربیات پیشین افزایش قیمت بنزین عنوان می‌کنند که افزایش قیمت بنزین تأثیر ناچیز یا بسیار اندکی بر افزایش تورم خواهد داشت. از جمله قائم مقام وزیر صمت در امور بازرگانی گفته است: «طی چهل سال گذشته ۱۵ بار قیمت بنزین از ۱۰ تا ۴۰۰ درصد افزایش یافته است که شش بار موجب کاهش تورم و سه بار موجب افزایش تورم شده و شش بار نیز تورم تغییر نکرده است. با کنترل‌هایی که انجام می‌دهیم جلوی شوک حاصل از گرانی بنزین را می‌گیریم و پس از مدتی مردم مزایای حاصل از طرح افزایش قیمت بنزین را می‌بینند».
با وجود اطمینان‌هایی که در روزهای گذشته در سخنان مقامات دولتی وجود داشته، ممکن است مسأله به همین سادگی نباشد. مهم‌ترین نکته این است که زمانی می‌توان طرح‌های مختلف افزایش قیمت بنزین و تبعات آن‌ها را با هم مقایسه کرد که این طرح‌ها در شرایط مشابهی اجرا شده باشند؛ اگر این شرایط با هم تفاوت اساسی داشته باشند اصولاً مقایسه صورت گرفته، اعتباری نخواهد داشت.
اگر شرایط دفعات مختلف افزایش قیمت بنزین را بررسی کنیم، پی می‌بریم که شرایط فعلی با تمام دفعات پیشین متفاوت است. در شرایط کنونی، قیمت بنزین در حالی افزایش می‌یابد که نرخ ارز نسبت به آغاز سال ۹۷، افزایش شدیدی را تجربه کرده است و بنا به آخرین گزارش مرکز آمار، نرخ تورم دوره ۱۲ ماهه منتهی به آبان سال جاری به ۴۱.۱ درصد رسیده است. نرخ تورم خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها نیز طبق همین گزارش مرکز آمار، ۵۸.۵ درصد بوده است. علاوه بر این، از اردیبهشت امسال، دولت ترامپ در رویکردی بسیار خصمانه، تلاش کرده تا کلاً مانع از صادرات نفت ایران شود و کشورهای خریدار نفت ایران، یا واردات نفت از ایران را متوقف کرده‌اند و یا آن را به شدت کاهش داده‌اند. این امر باعث شده است تا به گفته خود مقامات دولتی، کسری بودجه به نحو بی‌سابقه‌ای افزایش یابد.
آخرین بارهایی که دولت روحانی قیمت بنزین افزایش یافت به سال‌های ۹۳ و ۹۴ برمی‌گردد. دولت روحانی در سال ۹۳، قیمت بنزین سهمیه‌ای را از ۴۰۰ تومان به ۷۰۰ تومان و قیمت بنزین آزاد را از ۷۰۰ تومان به ۱۰۰۰ تومان افزایش داد و سپس در سال ۹۴ بنزین را تک‌نرخی کرد و قیمت آن نیز ۱۰۰۰ تومان رسید. شرایط سال‌های ۹۳ و ۹۴، به هیچ وجه با شرایط فعلی قابل مقایسه نیست. در سال ۹۳، در حالی قیمت بنزین افزایش یافت که پیش از آن در آذر سال ۹۲، توافق موقت ژنو در مورد برنامه هسته‌ای ایران به دست آمده بود و بازار ارز در نتیجه این توافق کاملاً آرام شده بود. پس از توافق ژنو، بخشی از دارایی‌های بلوکه‌شده ایران طی چند قسط آزاد شد و اتحادیه اروپا و آمریکا، بخشی از تحریم‌های خود (به‌عنوان مثال در حوزه پتروشیمی و خودرو) را به حالت تعلیق درآوردند. در سال ۹۴ نیز که دولت اقدام به افزایش قیمت بنزین کرد، چشم‌انداز امیدواره‌کننده‌ای در مورد رفع تحریم‌ها وجود داشت و در همین سال بود که توافق جامع هسته‌ای یا برجام به دست آمد. در آن سال‌ها، صادرات نفت و در نتیجه درآمدهای ارزی کشور بیش از شرایط فعلی بود و از این گذشته، چشم‌انداز اقتصادی کشور نیز کاملاً متفاوت بود.
دولت احمدی‌نژاد نیز در دو دوره در سال‌های ۸۶ و ۸۹ اقدام به افزایش قیمت بنزین کرد. در مورد آن سال‌ها نیز باید گفت که شرایط اقتصاد کشور با وضعیت فعلی تفاوت داشت. سال ۸۶ اقتصاد کشور با هیچ مشکل حادی دست و پنجه نرم نمی‌کرد و در سال ۸۹ نیز هنوز بحران ارزی روی نداده بود و تحریم‌های شدید بانکی و نفتی آمریکا و اتحادیه اروپا، هنوز اجرایی نشده بود. افزایش قیمت ارز در آن دوره از زمستان سال ۹۰ شروع شد و در سال ۹۱ بود که با آغاز تحریم‌های نفتی و بانکی، اقتصاد کشور ملتهب شد. گذشته از این، در آن دوره هم قیمت نفت بالا بود و هم میزان صادرات نفت ایران، بیشتر از شرایط فعلی بود.
بنابراین، شرایطی که طرح افزایش قیمت بنزین در آن اجرایی شده است با تمام دفعات پیشین متفاوت است و نمی‌توان به‌سادگی آن‌ها را با هم مقایسه کرد. از این حیث، افزایش قیمت بنزین ممکن است این بار نتایجی اقتصادی تولید کند که در دفعات پیشین، شاهد آن‌ها نبوده‌ایم.
 
از افزایش هزینه حمل و نقل تا تورم انتظاری
افزایش قیمت بنزین قطعاً به افزایش هزینه حمل و نقل منجر می‌شود. طبق سبد کالاها و خدمات مصرفی خانوارهای کشور که مرکز آمار از آن برای محاسبه نرخ تورم استفاده می‌کند، حمل و نقل به‌طور متوسط ۹.۴ درصد هزینه خانوارهای کشور را تشکیل می‌دهد. از آنجا که حمل و نقل عمومی در کشور چندان توسعه‌یافته نیست، بسیاری از مردم برای جابجایی از خودروهای بنزین‌سوز استفاده می‌کنند. این امر می‌تواند افزایش قیمت کرایه‌ها و لذا بالا رفتن هزینه خانوارها را در پی داشته باشد.
از این گذشته، حمل و نقل درون‌شهری کالاها یا حمل و نقل کالاها در مسافت‌های نزدیک، عمدتاً مبتنی بر خودروهای بنزین‌سوز است. افزایش قیمت بنزین می‌تواند باعث افزایش قیمت این کالاها نیز شود. رئیس اتحادیه میوه و تره بار همدان همین امروز به باشگاه خبرنگاران جوان گفته است که کرایه نیسان از ۴۰۰ هزار تومان به ۶۰۰ هزار تومان افزایش یافته است. این افزایش هزینه‌های حمل و نقل ممکن است به مرور قیمت مایحتاج مردم را نیز افزایش دهد.
در کنار این موارد، تأثیر روانی افزایش قیمت بنزین را نیز باید لحاظ کنیم. بنزین یک کالای مهم و استراتژیک است و افزایش قیمت آن ممکن است باعث شکل‌گیری «تورم انتظاری» در بازارها شود. مهار پدیده تورم انتظاری، کار دشواری است و ممکن است در نهایت مردم طعم تلخ افزایش قیمت بنزین را بر سر سفره‌های خود حس کنند. در کل تجربه افزایش قیمت‌ها که در سال گذشته مهم‌ترین آن افزایش قیمت ارز بود، تجربه چندان خوشایندی نبوده است و به همین دلیل مردم حق دارند که نسبت به این شوک‌درمانی‌ها، حساسیت و نگرانی داشته باشند.