استراتژی منطقه ای جمهوری اسلامی ایران

یکی از مشخصات نظام بین الملل پس از فروپاشی شوروی، همگرایی منطقه ای بوده است که نظم مبتنی بر دولت-ملت را به چالش کشیده است.
همگرایی منطقه ای فرآیندی است که طی آن دولت های یک منطقه با تشکیل و عضویت در ترتیبات منطقه ای به همکاری های متقابل می افزایند و از تنش های منطقه ای می کاهند.
وابستگی متقابل بین کشورهای در صحنه بین المللی به همکاری های منطقه ای تبدیل شده است و به همین دلیل در سال های اخیر تفکر حمایت از منطقه گرایی بالا گرفته است و بر این اساس همکاری های نهادینه شدن منطقه ای بین کشورها افزایش قابل ملاحظه ای یافته است و به گفته ناظران این ویژگی را با واژه منطقه گرایی نوین توصیف کرده اند.
تجارب تاریخی و واقعیات حاکم بر جهان، بیش از آن نافذ هستند که بتوان آنها را نادیده انگاشت. بعد از جنگ سرد و فروپاشی امپراتوری شوروری، دولت آمریکا مصم گردید با ایجاد نظم نوین جهان تک قطبی را به جای جهان دو قطبی سابق به وجود آورد؛  بسیاری از کشورهای توسعه یافته به ویژه اروپاییان به منظور حفظ استقلال خود و تأمین منافع ملی در صدد برآمدند تا در یک روند همگرا حرکت کرده و قطب های جدید صنعتی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و حتی امنیتی مانع از آن شدند که جهان به سرکردگی آمریکا رهبری مطلق شود.
در این جریان، قدرت های نوظهور چین، هند، کره، ژاپن و... را نباید نادیده گرفت. این پدیده به هیچ وجه به معنای آن نیست که پدیده جهانی شدن در عصر حاضر می بایست به چالش دائمی کشیده شود بلکه ورود به دایره جهانی شدن از همگرایی منطقه ای عبور می کند.
نگاهی به سابقه پیدایش تفکر منطقه گرای با توجه به موقعیت ژئواستراتژیک، اژئوپلیتیک و ژئوکالچر کشورمان تفکر منطقه ای ریشه در قبل از انقلاب دارد.
اما تفکر منطقه ای بعد از انقلاب در این زمینه تبدیل زمینه های تاثیرگذار فکری، صدور تفکر مبارزه با استکبار و استعمار نوین، بازگشت به اسلام به عنوان هویت واقعی در کشورهای تازه استتقلال یافته عربی و منطقه ای، این تفکر در نهضت 15 خرداد 42 پایه ریزی شد از آن زمان تاکنون این خط فکری با شدت و ضعف، همواره یکی از مسائل مورد توجه بوده است.
نگرش و تفکر منطقه گرایی در ایران طی یکصد سال اخیر را می توان به دو دسته کلی قبل و بعد از انقلاب اسلامی تقسیم کرد؛ منطقه گرایی در قبل از انقلاب دارای چهار رویکرد است؛ الگو بودن از راه ایجاد دولت مدرن مبتنی بر قانون اساسی، مدنیت و دموکراسی، ملی نگری و گرایشات ایران گرایانه، نگرش جهان نگری اسلامی و ائتلاف با کشورهای اسلامی منطقه برای تبدیل شدن به هژمونی نظامی منطقه ای.
 دو الگوی اول یعنی الگو بودن از راه ایجاد دولت مدرن مبتنی بر قانون اساسی و مدنیت و دموکراسی و ملی نگری و گرایشات ایران گرایانه تا ظهور انقلاب اسلامی تجویز و به کار گرفته شد و الگوی سوم یعنی نگرش جهان نگری اسلامی از سوی حضرت امام(ره) و در جریان نهضیت 15 خرداد 1342 معرفی شد اما تا ظهور انقلاب اسلامی بسط تئوریک و نیات اجرایی نشد.
منطقه گرایی پس از انقلاب اسلامی ایران به عبارت بهتر در طول دهه نخست انقلاب، سیاست قدرت هژمونی در چارچوب اتحادیه و در قالب امت اسلامی را دنبال نمود ولی مشکلات داخلی، جنگ تحمیلی و برخورد مداخله جویانه آمریکا، تحقق اهداف منطقه ای را با موانع و مشکلات مواجه ساخت.
در دهه اول انقلاب، تفکر منطقه گرایی مبتنی بر روابط با ملت ها و نهضت های آزادی بخش بود و این تا حدودی با موانع و مشکلاتی از طریق دولت ها روبرو بود.
ماهیت انقلاب اسلامی متمرکز بر ایدئولوژی و تبع آن اتصال به مسائل جهان اسلام و اعراب بود؛ در اصل، مسائل اصلی خاورمیانه از جمله جنگ اعراب و اسرائیل، مبارزه با  استکبار و حکومت های وابسته عربی به قدرت های بزرگ غربی موضوعاتی بودند که جمهوری اسلامی را مستقیما به منطقه وصل می کرد؛ در این راستا آغاز جنگ تحمیلی، قرار گرفتن کشورهای عربی جز بخش کوچکی از آنها در مقابل ایران موانع زیادی در ارتباط با منطقه گرایی و رشد اتصال آن افزود.
با پایان یافتن جنگ تحمیلی و رقیق شدن روابط با ملت ها بعنوان دکترین منطقه در راستای نفوذ دنبال شد و به عنوان یکی از فوریت های سیاست خارجی ایران بر اساس امنیت ملی، الزامات منطقه ای و افزایش رابطه با همسایگان تعیین گردید.
در ادامه به دوران موسوم به تهدیدزدایی بر پایه گفتمان تهاجمی عدالت محور می رسیم که با روی کار آمدن دولت نهم و تا دولت دهم استمرار یافت و در چارچوب این گفتمان عنصر هویت بخش مردم ایران اسلامی است؛ انقلاب اسلامی پدیده ای فراملی به شمار می رود، نظم و نظام بین المللی موجود فاقد اصالت و اعتبار و ناعادلانه و تبعیض آمیز است. شالوده های جهانی و نظام کنونی بین المللی غیرقابل انطباق بوده و مغایر دیدگاه دکترین ریاست دولت بود و تصمیمات اتخاذی بیشتر کاغذپاره بودند.
همان گونه که ذکر شد جمهوری اسلامی ایران به ویژه در دهه نخست پس از پیروزی انقلاب در قالب بروز مشکلات جنگ 8 ساله دخالت های هژمونی برون زا و مداخله گری آمریکایی ها با موانع و مشکلاتی روبرو شد؛ با حاکمیت هر چه بیشتر واقع گرایی بر سیاست خارجی، ایران تفکر منطقه گرایی نوین خود را بیشتر نشان داد و با تکیه بر برنامه های منطقه ای و منطقی مبارزه با تفکر تکفیری-سلفی و داعش در محدوده خاورمیانه و بین النهرین ، توطئه از نیل تا فرات را خط بطلان کشید.
پیروزی خط مقاومت در جهت جلوگیری از نیات نیابتی استکبار در منطقه موجبات شکستی تاریخی در این راستا را به وجود آورد؛ امروز دخالت های آمریکا و ایادی اش در منطقه در مسائل جاری و روزمره جمهوری اسلامی انتقامی است از شکست برنامه های آنان در عراق و سوریه و بیداری ملت های منطقه و تقویت محور مقاومت؛ بی شک این استراتژی می رود که همه آزادیخوان دنیا را حول محور مقاومت و در جهت مبارزه با استکبار تفوق بخشد.