جای خالی درمانهای روانشناختی در درمان بیماران سرطانی

سرطان یک بیماری مشخص نیست بلکه نوعی از بیماری است که در آن سلولها بصورت غیر طبیعی و کنترل نشده تکثیر می یابند و بافتهای مجاور را درگیر می کنند. بیش از 200 نوع متفاوت از بیماری سرطان وجود دارد که وجه مشترک همه آنها این است که با تغییر در ساختار طبیعی یک سلول شروع می شوند. سلولهای سرطانی می توانند از طریق جریان خون یا لنف به سایر نقاط بدن گسترش یابند.
متاسفانه زمانی که بیمار متوجه می شود دچار بیماری سرطان شده است  ترجیح می دهد نام دیگری بر بیماری خود بگذارد تا اینکه با برچسب سرطانی شناخته شود، در نتیجه تصمیم می گیرد در خصوص بیماری خود با دیگران صحبت نکند. تقریباً تمامی مبتلایان به بیماری های مزمن بعد از تشخیص بیماری آنها توسط پزشک متخصص، این واقعیت تلخ را نمی پذیرند و بیماری خود را انکار می کنند، مسئله ای که می تواند باعث به تعویق افتادن فرایند درمان، انزوا و نا امیدی و بدنبال آن از دست دادن حمایت اجتماعی و بروز انواع اختلات روانشناختی شود.
یکی از شایعترین اختلالات روانی در بیماران مزمن از جمله بیماران سرطانی، ناامیدی و افسردگی است. افسردگی و علایم آن با زندگی روزمره و عادی فرد تداخل پیدا کرده و سبب کاهش کیفیت زندگی فرد میگردد، البته لازم به ذکر است که ارتباط بین افسردگی و سرطان یکسویه نیست و یک رابطه دو طرفه است، بعبارتی همانگونه که بیماری سرطان باعث بروز علایم افسردگی می گردد وجود بیماری افسردگی در بلند مدت می تواند زمینه را برای بروز بیماری سرطان فراهم کند.
افسردگی نه تنها در بیماران سرطانی بلکه شایعترین بیماری روانشناختی در دنیا است و طبق پژوهش های بعمل آمده مهم ترین علل از کارافتادگی و معلولیت گروه سنی 15 تا 44 سال در ایالات متحده است. بیماری افسردگی در سال1999 چهارمین بیماری پرهزینه دنیا شناخته شد و سازمان بهداشت جهانی سال 2017 را سال جهانی مبارزه با افسردگی نام گذاری کرد تا بدینوسیله جامعه جهانی را از خطر این بیماری روانی آگاه کند.
 افسردگی در بیماران سرطانی با علایمی اعم از احساس غم مداوم، بی انگیزگی، اضطراب، ناامیدی نسبت به زندگی و کل فرایند درمان، عصبانیت، احساس گناه و بی ارزشی، فقدان علاقه به فعالیتهای روزمره و لذتبخش، خستگی مداوم، مشکلات خواب وتغذیه، افکار مرگ وخودکشی و... همراه است.
 
افسردگی در طول درمان سرطان از یک طرف باعث بی تفاوتی فرد نسبت به روند کلی درمان خود شده و از طرفی دیگر می تواند تاثیر منفی بر کیفیت زندگی فرد داشته باشد، بعنوان مثال بیماران سرطانی که علایم افسردگی شدید تری داشته باشند درمان­هایی مانند شیمی درمانی و یا مقابله با درد ناشی از خود سرطان و فرایند درمان کمتر در آنها موثر است.
بنابراین در درمان بیماران مبتلا به سرطان صرفاً نباید بر علایم جسمانی تاکید کرد بلکه باید به انسان بعنوان موجودی فراجسمی و دارای ابعاد چندگانه جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی نگریسته شود، زیرا براساس نتایج پژوهش ها مشاهده گردیده است که برخی از بیماران مبتلا به سرطان که درمان جسمانی دریافت کرده و بهبودی نسبی داشته اند اما به مسایل روان شناسی آنها توجه نشده است و یا علایم افسردگی و اضطراب در آنها مشهود بوده است نسبت به سایر بیمارانی که علایم افسردگی آنها کمتر بوده است کمتر بهبود یافته و علایم بیماری سرطان آنها زودتر عود کرده است.
اگرچه دوره های درمان افسردگی ممکن است طولانی باشد اما موثر واقع میشود. یکی از خلاء های اساسی در جریان درمان سرطان، نبود مشاور و روانشناس در کنار تیم درمانی است، متخصصانی که می توانند علایم افسردگی، اضطراب و سایر اختلالات روانی را در بیماران سرطانی کاهش دهند و از طریق اطلاع رسانی و توضیح مراحل و عوارض ناشی از درمان و کمک به اتخاذ سبک زندگی مناسب، بیمار را از نظر روحی روانی آماده پذیرش فرایند درمان و چالش های همراه آن نمایند.
حضور یک روانشناس که در زمینه درمان روانشناختی و سازگاری با  بیماریهای مزمن مانند سرطان آموزش دیده باشد، می تواند به بهبود شرایط فرد کمک کند. به بیماران مبتلا به سرطان باید مهارتهای سازگاری و پذیرش بیماری، مهارت مدیریت استرس و نیز تکنیکهای حل مساله را آموزش داد تا بتوانند در طول دوره بیماری علاوه بر طی کردن مسیر درمان، استرسهای خود را به شیوه مناسب کاهش دهند و مسایل و مشکلات روزمره خود را مدیریت کنند و نیز با یادگیری تکنیکهای مربوط به کاهش افسردگی، به روند بهبود بیماری خود سرعت بخشند.
با عنایت به اینکه هرچند سرطان پرهزینه، ترسناک و آزار دهنده است اما قابل پیشگیری بوده و لاعلاج نیست بنابراین امید است جهت پیشگیری از ابتلا به سرطان و سایر بیماری های مزمن،  و همچنین کمک به تسهیل پروسه درمان این بیماران، آموزش هاو درمانهای روانشناختی جدی­تر گرفته شوند و با ترویج سبک زندگی سالم( ورزش و فعالیتهای بدنی مناسب، تغذیه سالم، تنظیم ساعت خواب و بیداری، عدم مصرف دخانیات، تقویت بعد معنوی و غیره ...)  از مرگ زود هنگام انسانها و مردار شدن آرزوها  جلوگیری بعمل آید.
*دانشجوی دکترای روان شناسی سلامت