رابطه ایران و عربستان گشوده می‌شود؟

حمله به سفارت عربستان در ایران و بعد هم حضور بن سلمان در قامت ولیعهد این کشور و ورود دونالد ترامپ به کاخ سفید موجب شده که رابطه ایران و عربستان طی این مدت تبدیل به یک کلاف سردرگم شود که هر روز بر تیرگی آن افزوده می‌شود. اما حالا برخی مقامات ایران در اظهار نظرهایی سعی کرده اند که این پیام را ارسال کنند که برای بهبود رابطه بی‌تمایل نیستند. 
به گزارش ایسنا، فرارو نوشت: بعد از سخنان مقام معظم رهبری در دیدار با دولتمردان و تاکید ایشان بر بهبود رابطه میان ایران همسایگان، حسن روحانی نیز در سخنرانی اخیر خود در روز یکشنبه مشخصا اعلام کرد که به دنبال بهبود رابطه میان ایران و کشورهای همسایه از جمله عربستان است. همین دو مورد کافی بود تا این مسئله بار دیگر مورد بررسی تحلیلگران خاورمیانه قرار گیرد که آیا با توجه به اتفاقات و موضع گیری‌های مقامات سعودی بعد از روی کار آمدن محمد بن سلمان به عنوان ولیعهد این کشور و عادل الجبیر به عنوان وزیر امور خارجه که سیاست‌های ضد ایرانی را دنبال می‌کنند، ممکن است رابطه میان این دو همسایه بهبود پیدا کند؟ البته ماجرای اختلافات میان ایران و عربستان به چند ماه و چند سال اخیر خلاصه نمی‌شود، اما با این حال به نظر می‌رسد مقامات ایرانی سعی دارند این پیام را ارسال کنند که برای بهبود رابطه بی علاقه نیستند.
عربستان تمایلی به بهبود رابطه با ایران ندارد در همین خصوص مهدی ذاکریان تحلیلگر مسائل خاورمیانه عنوان کرد: «در عالم سیاست هیچ بن بستی وجود ندارد. دانش سیاست به معنی گشایش راه‌های و فرصت‌های جدید برای ملت‎‌ها است. یعنی یک عده متخصص هستند که بتوانند شرایط را برای مردم کشور خود فراهم کنند. اگر غیر از این بود که دیگر علمی به نام سیاست به وجود نمی‌آمد؛ بنابراین زمانی که بحرانی میان ایران و سایر کشورها به وجود می‌آید و ممکن است که حتی مقصر اصلی کشور همسایه باشد، اما هنر سیاست این است که در چنین شرایطی رابطه میان دو کشور را بهبود ببخشد یا حداقل از حالت خصمانه خارج کند. ما هم باید در شرایط اینگونه به شکلی عمل کنیم که از بحران به عنوان یک فرصت استفاده کنیم.»
وی ادامه داد: «حالا اینکه مقام معظم رهبری و بعد از ایشان آقای روحانی به بهبود رابطه میان ایران و همسایگان به خصوص عربستان تاکید کرده اند، نشان از این است که ایران سعی دارد با هنر سیاست رابطه تاریک خود با سعودی‌ها را بهبود ببخشد و به عقیده مقامات، اکنون زمان مناسبی برای این هدف است. واقعیت این است که ما نمی‌توانیم جغرافیای منطقه را تغییر دهیم و مجبوریم با کشورهایی مانند عربستان در ارتباط باشیم و بهتر است که این رابطه دوستانه باشد. یعنی حتی اگر به عنوان یک متحد برای ما نیست حداقل دشمن نباشد.»
او در خصوص لازمه‌های برقراری ارتباط دوستانه میان ایران و عربستان گفت: «آنچه که بیشتر از باقی موارد اهمیت دارد بحث احترام متقابل است. یعنی عربستانی‌ها باید این موضوع را در دستور کار خود قرار دهند. این احترام از سوی مقامات ایرانی تقریبا همیشه وجود داشته و سعی کردند که با حسن نیت با سعودی‌ها برخورد کنند و معمولا اگر اتفاقی هم رخ داده از سوی آن‌ها بوده است؛ لذا برای شروع باید مقامات عربستانی باید سعی کنند کمی حسن نیست و احترام نشان دهد و استقلال ایران را به رسمیت بشناسد. آن زمان قطعا ایران هم قدم‌هایی به سوی ان‌ها برخواهد داشت. البته این را هم تاکید کنم که ایران هم باید این احترام متقابل را در دستور کار قرار دهد. نمی‌توان انتظار داشت که همه گام‎ها از سوی طرف مقابل برداشته شود.»
این استاد دانشگاه درباره نقش ایالات متحده امریکا در این ماجرا عنوان کرد: «به طور کلی آمریکا تمایلی ندارد که هژمونی در منطقه جز هژمونی اسرائیل شکل بگیرد. بر این مبنا محمد بن سلمان گزینه مناسبی برای مقابله با ایران بود تا بتواند اوامر آمریکا و اسرائیل را در منطقه و به خصوص حوزه خلیج فارس و اطراف ایران، عملی کند. نتیجه این سیاست آن شد که حالا می‌بینید وضعیت منطقه تا حدود زیادی پیچیده‌تر شده است؛ بنابراین آمریکایی‌ها تلاش خواهند کرد که تا آخرین لحظه سعودی‌ها را در کنار خود و در براب ر ایران نگه دارند.»
وی تاکید کرد: «بنابراین اگر ایران به دنبال آن است که رابطه میان خودش و همسایگان را بهبود ببخشد باید تلاش‌های جدی انجام دهند و موانع و پیچیدگی‌های موجود را مد نظر داشته باشد؛ لذا باید از هرگزینه‌ای که می‌تواند اختلاف و تنش میان خود و کشورهای همسایه را کاهش دهد، استفاده کند. اگر ما بخواهیم کمی از پیچیدگی و نا آرامی‌های منطقه کاسته شود، حضور عربستان در کنار ایران می‌تواند تاثیر بسزایی داشته باشد یا حداقل شرایط را به گونه‌ای رقم زنیم که سعودی‌ها در برابر ما نباشند.»
این تحلیلگر مسائل خاور میانه در پاسخ به این سوال که آیا به طور کلی این تمایل در میان مقامات سعودی هم دیده می‌شود یا خیر، اظهار کرد: «خیر. تا این لحظه هیچ پالس مثبتی از سوی مقامات سعودی دریافت نشده است که نشان دهد آن‌ها برای برقراری و بهبود رابطه با ایران تمایل دارند. متاسفانه از زمانی که بن سلمان و عادل الجبیر سیاست خارجی عربستان را در اختیار گرفتند، هر دو به دنبال دشمنی با ایران و افزایش تنش میان دو کشور بودند. اما با اینحال اتفاقاتی طی چند ماه اخیر در منطقه رخ داده است که شرایط را برای عربستان متفاوت کرده است و این احتمال وجود دارد که رویکردشان نسبت به ایران ملایمت آمیزتر شود.»
ذاکریان در پایان تصریح کرد: «الان تقریبا چهار سال است که نیروهای عربستانی در یمن حضور دارند، اما هیچ دستاوردی برایشان نداشته است. این وضعیت در سوریه و عراق هم صدق می‌کند. در مجموع شرایط عربستان نشان دهنده آن است که سیاست‌های مدنظرشان آنطور که انتظار داشتند، نتیجه بخش نبوده و دستاوردی برایشان نداشته است؛ لذا ممکن است در آینده نزدیک کمی تغییرات در سیاست خود اعمال کنند.»
امریکا مانعی در روابط ایران و عربستان
همچنین صمد قائم پناه دیگر تحلیلگر مسائل خاورمیانه اظهار کرد: «مسائل و مشکلاتی که میان ایران و عربستان هست بسیار زیاد است. این موارد عبارتند از: ماجرای یمن، سوریه، مسئله حزب‌الله و لبنان، مسئله عراق، بحث رقابت‌های منطقه‌ای و بحث رهبری جهان اسلام، موضوعاتی است که موجب شده رابطه میان این دو همسایه تا میزان فعلی تیره و تار شود و تا امروز گفتگو یا مذاکره مستقیم میان مقامات ایرانی و عربستانی صورت نگیرد که بتوان کدها و نشانه‌هایی داشته باشیم و یخواهیم بر اساس واقعیت‌های موجود، فرضیاتی را مطرح کنیم که رابطه دو کشور به کدام سمت و سو خواهند رفت؛ لذا به صرف یک اظهار نظر یا موضع گیری از سوی مقامات ایرانی نمی‌توان تحلیل دقیقی از آینده رابطه ایران و عربستان ارائه کرد.»
وی تاکید کرد: «تحلیل و پیش بینی زمانی امکان پذیر است که اظهارات مقامات ایرانی بر پایه یک سری شواهد و تحلیل‌های دقیق و مستند باشد؛ بنابراین من امیدوارم که مواضع دولت و مقام معظم رهبری نیز بر پایه یک سری محاسبات منطقی باشد. در این صورت قطعا امکان بهبود رابطه میان ایران و عربستان وجود دارد. زیرا به هرحال در عرصه بین‌الملل، سیاست‌ها همیشه ثابت نیستند و بر اساس شرایط و موقعیت تغییر می‌کنند.»
او ادامه داد: «اما متاسفانه دولت آقای روحانی نتوانسته طی این پنج سال روابط ایران با کشورهای منطقه و به خصوص همسایگان، ترمیم کند. حتی از زمانی که آقای روحانی وارد پاستور شده اند نه تنها روابط ایران با کشورهای منطقه بهبود پیدا نکرده که بعضا در برخی موارد میزان تنش میان ایران و کشورهای منطقه افزایش داده است. حالا اگر چرخشی در سیاست ایران در حال وقوع است و بر اساس یک سری محاسبات دقیق است می‌خواهیم حوزه‌های رقابت و اختلاف را به رسمیت بشناسیم، باید آن را به فال نیک بگیریم و این احتمال وجود دارد که از دل مذاکرات مصالحه و هم‌زیستی خارج شود.»
وی با اشاره به اینکه تا این لحظه هیچ پالس مثبتی از سوی مقامات عربستانی دیده نشده که تمایلی به بهبود رابطه با ایران داشته باشند، عنوان کرد: «با توجه به شرایطی که ایران در نظام بین‌الملل پیدا کرده و تخت فشارهای بین‌المللی به خصوص از سوی آمریکا قرار دارد، متغیری به نام آمریکا در رابطه میان ایران و عربستان نقش بسیار مهم و تاثیرگذاری دارد. اگر آن زمان که دولت اوباما در راس امور بود ایران به دنبال بهبود رابطه با عربستان بود، شاید می‌توانستیم دستاوردهایی داشته باشیم. زیرا در آن دوره امریکا تمایل خاصی به عربستان نداشت. اما با روی کار آمدن ترامپ شرایط تغییر کرده است.»
قائم پناه در پایان گفت: «از زمانی که ترامپ وارد کاخ سفید شده است و سیاست‌های ضد ایرانی را در دستور کار خود و دولتش قرار داده، عربستان بدش نمی‌آید که ایران در سطح منطقه تضعیف شود تا آن‌ها بتوانند جایگاه مستحکم و بالاتری به دست بیاورند. از سوی دیگر طی ماه‌های اخیر آن حمایتی که نیاز داشت آمریکایی‌ها از آن‌ها انجام دهند را به دست آورده و به همین دلیل تمایلی به برقراری و بهبود رابطه با ایران ندارد. ما زمانی می‌توانیم با عربستان ارتباط برقرار کنیم که رابطه ان‌ها با آمریکا تضعیف شود که خب الان این شرایط مهیا نیست.»