آینده مذاکرات هسته ای در گرو تصمیمات ژنو

محمد جواد ظریف و جان کری وزرای خارجه ایران و آمریکا امروز طی یک نشست از پیش برنامه ریزی نشده در ژنو سوئیس موانع پیش روی مذاکرات هسته ای و عوامل کندی در پیشرفت نگارش برجام را مورد بررسی قرار خواهند داد.

۱۳ فروردین ماه سال جاری زمانی که ایران و ۱+۵ در لوزان سوئیس به تفاهمی درباره چارچوب چگونگی دستیابی به توافق جامع و نهایی رسیدند، وزرای خارجه ۷ کشور، وعده دیدار مجدد را به پس از تدوین پیش نویس برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) موکول کردند.

با این حال کندی تدوین پیش نویس برجام، وزرای خارجه ایران و آمریکا را بر آن داشت تا یک دیدار از پیش برنامه ریزی نشده داشته باشند و به ارزیابی موانع پیش روی دستیابی به پیش نویس برنامه جامع اقدام مشترک بپردازند.

موانعی که به نظر می رسد که آنقدر بلند و غیر قابل عبور شده است که نه تنها چشم انداز تدوین پیش نویس برنامه جامع اقدام مشترک بلکه اصلا دستیابی به توافق جامع را تیره و تار کرده است.

تا پیش از این، از ظرفیت غنی‌سازی و سانتریفیوژهای فعال ایران پس از توافق جامع، رآکتور آب سنگین اراک، تاسیسات فردو و نطنز، نظام بازرسی از تاسیسات هسته‌ای ایران، تحقیق و توسعه و... به‌عنوان مهم‌ترین موضوعات مورد اختلاف ایران و گروه ۱+۵ یاد می‌شد.

اما پس از تفاهم لوزان آنچه روند تدوین پیش‌نویس برجام را کند کرد، سرنوشت تحریم‌های ایران و همچنین بازرسی‌های سرزده از تاسیسات هسته‌ای و نظامی ایران پس از توافق جامع بود.

در موضوع تحریم‌ها از یک سو آمریکا بر تعلیق و لغو دوره‌ای تحریم‌های ایران تاکید دارد و از سوی دیگر جمهوری اسلامی خواستار لغو تمام تحریم‌ها از فردای توافق است.

در موضوع بازرسی از مراکز نظامی و دسترسی به دانشمندان هسته ای، در چارچوب پروتکل الحاقی هم جمهوری اسلامی ایران تاکید دارد به هیچ‌وجه حاضر به دادن چنین اجازه‌ای به بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیست. امری که اکنون به مهمترین مانع در رسیدن به توافق جامع تبدیل شده است.

در همین حال وال‌استریت‌ژورنال، در گزارشی به نقل از دیپلمات‌ها و منابع آگاه به مذاکرات هسته‌ای، اعلام کرد که همزمان با دیدار جان کری، وزیر خارجه آمریکا با محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران اختلافاتی اساسی بین دو طرف حل‌نشده باقی مانده‌اند. یکی از دشوارترین موضوعات، همان‌طور که انتظار هم می‌رود، موضوع دسترسی به دانشمندان و اماکن هسته‌ای ایران است. به گفته منابع وال‌استریت‌ژورنال، حل و فصل این موضوعات هم بسیار دشوار است.

واشنگتن پست هم در گزارشی، سخت ترین موضوعات باقی مانده را مباحث مبنایی دانست و نوشت: آمریکا و ۵ کشور دیگر بر راستی آزمایی گسترده،‌ نظارت و دسترسی به تاسیسات هسته ای ایران و شفاف سازی درباره فعالیت های قلبی ایران تاکید دارند.

بر این اساس بر پایه گزارش رسانه های آمریکایی به نظر می رسد که اصلی ترین اختلاف میان ایران و کشورهای عضو گروه ۱+۵ در حال حاضر بیش از بحث تحریم ها حول محور بازرسی از مراکز نظامی و دسترسی به دانشمندان هسته ای در چارچوب پروتکل الحاقی است.

از این روز اگر چه ممکن است برای اختلاف در لغو یا تعلیق تحریم‌ها دو طرف در ادامه بتوانند به راه‌حلی دست پیدا کنند اما برای بازدید از مراکز نظامی ایران پس از توافق جامع با توجه به موضع قاطعنامه منفی جمهوری اسلامی، هیچ چشم‌اندازی برای رسیدن به یک نقطه مشترک وجود ندارد.

این در حالی است که برخی اعضای گروه ۱+۵ از جمله فرانسه قاطعانه خواستار گنجانده شدن موضوع بازرسی از تاسیاسات هسته ای ایران در توافق جامع شده بود.

در همین حال لوران فابیوس، ‌وزیر امور خارجه فرانسه هفته گذشته گفته بود که کشورش به هیچ‌وجه از توافق هسته‌ای با ایران حمایت نمی‌کند، مگر آنکه این توافق امکان دسترسی به تمام تاسیسات اتمی ایران از جمله مراکز نظامی را میسر سازد.

گنجاندن بازرسی از تاسیسات نظامی ایران همان درخواستی است که آژانس بین المللی انرژی اتمی از سال ۲۰۰۳ از ایران دارد و اکنون مدیر کل آن یوکیا آمانو سخت بر آن پافشاری می کند.

یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم هفته گذشته گفته بود که بازرسی از مراکز نظامی ایران باید جزئی از توافق نهایی باشد.

آمانو دیروز هم در تازه ترین گزارش خود از برنامه هسته ای ایران که پس از ارسال پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد هر سه ماه یکباره و در آستانه نشست فصلی شورای حکام منتشر می شود بار دیگر بر این خواسته پافشاری کرد.

در بخشی از این گزارش آمانو با طرح این ادعا که «آژانس از زمان گزارش قبلی با استفاده از تصاویر ماهواره ای حضور خودروها، تجهیزات و مواد ساخت و ساز را در یک مکان خاص در تاسیسات پارچین شناسایی کرده است. اما هیچ تغییر محیطی و خارجی بیشتری در ساختمان های این مکان صورت نگرفته است. همانطور که پیشتر گزارش شده است فعالیت هایی که از فوریه ۲۰۱۲ در این مکان صورت گرفته است احتمالا توانمندی آژانس را برای انجام راستی آزمایی موثر تضعیف می کند. این مسئله همچنان اهمیت دارد که ایران به پرسش های آژانس در این خصوص پاسخ دهد و امکان دسترسی آنها را به این مکان خاص در تاسیسات پارچین فراهم سازد.» خواسته خود را تکرار کرد.

این در حالی است که در حال حاضر موضع جمهوری اسلامی ایران در برابر این خواسته آژانس بین المللی انرژی اتمی و همچنین گروه ۱+۵ نمونه برداری های محیطی به جای بازرسی است.

پیش از این حمید بعیدی نژاد، عضو تیم مذاکره کننده هسته ای ایران در واکنش به این درخواست گروه ۱+۵ برای بازرسی از تاسیسات نظامی ایران گفته بود: «نهایت چیزی که آژانس می تواند از کشور درخواست کند دسترسی به محل خاصی از تاسیسات غیر هسته‌ای شامل تاسیسات نظامی است که هدف عمده آنهم انجام نمونه برداری محیطی برای اثبات وجود برنامه هسته‌ای در آن تاسیسات است. هدف نمونه برداری محیطی، نمونه برداشتن از هوا، خاک و آب در ناحیه‌ای از آن تاسیسات غیر هسته‌ای شامل تاسیسات نظامی است.»

پیشنهادی که بعید به نظر می رسد که آژانس و گروه ۱+۵ چندان با آن موافق باشند که اگر غیر از این بود نه در دوساله پایانی دولت احمدی نژاد و نه در دو ساله دوله روحانی مذاکرات تهران و آژانس حول محور ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته ای به منظور حل و فصل گذشته برنامه هسته ای ایران با برخورد به مانع «پارچین» به بن بست نمی رسید و همین پیشنهاد ایران می توانست گره مذاکراتی تهران و آژانس را باز کند.

بر این اساس به نظر می رسد که درخواست آژانس کمی فراتر از نمونه برداری محیطی است که در این صورت با توجه به موضعی که در سطح نظام جمهوری اسلامی ایران نسبت به این درخواست وجود دارد به نظر می رسد رسیدن به نقطه مشترک کمی سخت است.

افتادن چنین گره ای نسبتا کوری هم سبب شد که وزرای خارجه ایران و آمریکا امروز یکبار دیگر در هتل اینترکنتیننتال شهر ژنو رو در روی یکدیگر بنشینند تا درباره آینده مذاکرات تصمیم گیری کنند.

در همین حال محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان دیروز در بدو ورود به ژنو گفت: آخرین وضعیت روند نگارش متن توافق احتمالی هسته‌ای را پس از مذاکرات هفته گذشته وین بررسی خواهیم کرد و بر اساس آن درباره ادامه مذاکرات تصمیم می‌گیریم.

بر این اساس نشست دوجانبه وزرای خارجه ایران و آمریکا برای آینده مذاکرات هسته ای نشستی فوق العاده حیاتی است و شاید در همین نشست آینده مذاکرات که یا می تواند توافق جامع باشد و یا تمدید مذاکرات رقم خواهد خورد.