نصحیت یا اهرم‌های اقتصادی؛ کدامیک الگوی مصرف آب را تغییر می‌دهد؟

ایران وارد دوره ۳۰ ساله خشکسالی شده‌ است، دمای گرمتر هوا، باران کمتر و تغییر و کاهش پوشش گیاهی دور از انتظار نیست. اما این تغییر اقلیمی تغییری در مدیریت آب به وجود نیاورد. هنوز هم بخش مهمی از آب شیرین کشور برای کشاوزری مصرف می‌شود و بخش زیادی از آب کشاورزی هدر می رود به این عامل باید اضافه کرد شیوه غلط مصرف آب توسط مردم را.

شاید یکی از عواملی که مانع تغییر الگوی مصرفی آب که باعث هدر رفتن حجم زیادی از آب می شود را بتوان عدم هماهنگی گفتار و رفتار مسئولین درباره صرفه جویی در مصرف آب دانست. چرا هنوز زمین‌های کشاورزی با روش‌های منسوخ آبیاری می‌شود؟ چرا گوش شنوایی برای حرف‌های متخصصان و اکولوژیست‌ها نیست و هنوز شاهد سد‌سازی هستیم؟ به نظر می‌رسد برای جلب همکاری مردم، اول مسئولین باید شیوه مدیریت صحیح منابع آبی را با استفاده از نظر متخصصان پی‌گیرند.

چندی پیش شرکت آب و فاضلاب اعلام کرد، شهر تهران سه میلیون و ٢٠٠ مشترک خانگی دارد که از این میزان ٧٠٠ هزار مشترک، پرمصرف محسوب می‌شوند. همچنین بنا به گزارش‌های خبری وضعیت آب تهران این روزها به حدی بحرانی شده‌است که بسیاری از مقام‌های بلندپایه کشور را به بازدید از منابع آب تهران کشانده‌است که در آخرین مورد آن، اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهوری وضعیت سد لار و لتیان را نگران کننده دانست. اما راهی که برای برون رفت از بحران در نظر گرفته‌شد، انتقال آب سد ماملو برای جبران کم آبی بود. هرچند این روزها دیگر صحبتی از واردات آب در میان نیست، اما راه حل هایی که تا به امروز مطرح شده، موقت و بی تاثیر در روند کلی عبور از بحران کم آبی است.

در همین رابطه میترا البرزی‌منش کارشناس ارشد محیط زیست و مدیر عامل انجمن پایشگران محیط زیست با اشاره به اینکه مصرف آب در بخش کشاورزی در کل کشور بیش از ۹۰ درصد از آب قابل استحصال کشور می‌باشد، به نامه نیوز گفت:" اما این موضوع به این معنی نیست که در تمام استان‌های کشور درست همین عدد صدق می‌کند. شهر تهران با بیش از ۸ میلیون جمعیت بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۰ به تنهایی ۱۰ درصد جمعیت کشور را در خود جای داده‌است. اما به روایتی جمعیت تهران عملاً ۱۱ تا ۱۲ میلیون نفر تخمین زده می‌شود، که به معنی ۱۴ درصد جمعیت کشور است. اشتغال عمده در شهر تهران به هیچ وجه کشاورزی نیست. به همین جهت تمام تلاش مسئولان این است که بتوانند آب شرب این ۱۰درصد تا ۱۴ درصد جمعیت کشور را تامین کنند تا بحرانی در پایتخت مشاهده نشود. این در حالی است که الگوی مصرف آب بهداشتی در تهران الگویی ناصحیح می‌باشد."

هر تهرانی روزانه ٢٤۰ لیتر بر ثانیه آب مصرف می‌کند

وی بیان کرد:" همانطور که عالی نژاد مدیرعامل شرکت تامین و تصفیه آب و فاضلاب تهران در مصاحبه اخیر خویش اعلام کرده‌است ، یکی از مهمترین مسایلی که درحال حاضر مورد توجه‌ است، سرانه تولید و مصرف آب می‌باشد. بر این اساس برای هر نفر روزانه ٣٦٠ لیتر بر ثانیه آب تولید می‌شود. هر شهروند تهرانی روزانه ٢٤۰ لیتر بر ثانیه آب مصرف می‌کند. این رقم بسیار بالایی است چرا که استاندارد جهانی آب برای هر نفر ١٥٠ لیتر در روز است. در این رابطه همکاری مردم در جهت مصرف بهینه آب می‌تواند در کاهش مصرف و تولید آب بسیار موثر باشد. اگر جمعیت تهران را فقط ۸ میلیون نفر در نظر بگیریم برای تامین نیاز آب شرب تهرانی‌ها باید روزانه ۲۸۸۰۰۰۰ متر مکعب یا ۱۰۵۱ میلیون مترمکعب در سال آب تولید شود. این در حالی است که بهره برداری از منابع آب‌های سطحی استان تهران که شامل رودخانه‌های جاجرود، گلاب دره، رود سولقان ،حبله رود و رودخانه لار است، به علاوه انتقال از آب رودخانه‌های مجاور استان تهران یعنی استان البرز و مازندران، ما فقط می‌توانیم بخشی از نیاز شرب شهر تهران را برآورد کنیم."

البرزی‌منش در خصوص منابع آب تهران بیان‌کرد:"در شرایط کنونی برای تامین آب شرب شهر تهران علاوه بر احداث سد بر روی رودخانه لار استان مازندران ( سد لار)، جاجرود( سد لتیان و سد ماملو) سدهایی بر روی رودخانه کرج( سد امیر کبیر) و شاهرود از سرشاخه‌های سفیدرود ( سد طالقان) مورد استفاده قرارگرفته‌است. از سد امیر کبیر ۳۴۰ میلیون متر مکعب، از سدهای لتیان همراه با انتقال آب از لار به لتیان ۴۱۰ میلیون مترمکعب، از سد طالقان ۱۵۰ میلیون متر مکعب و از سد ماملو ۷۰میلیون متر مکعب؛ جمعاً به میزان ۹۷۰ میلیون متر مکعب آب برای شرب تهران تامین می‌شود که نسبت به مصرف ۱۰۵۱ میلیون متر مکعب هنوز کمبود وجود دارد."

۱۵۰ لیتر کجا، ۳۶۰ لیتر کجا؟!

این کارشناس ارشد محیط زیست درباره الگوی بهینه مصرف در برنامه پنجم توسعه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی کشور گفت:" الگوی بهینه مصرف سرانه آب شرب ۱۵۰ لیتر در روز بیان شده‌است. این در حالی است که مصرف سرانه تهران عملاً ۲۴۰ لیتر بر ثانیه است که برای تامین همین میزان با توجه به نشت آب از شبکه انتقال و سایر تلفات باید سرانه ۳۶۰ لیتر بر ثانیه آب تولید شود. کلیه مسائل بیان شده در بالا نشان می‌دهد که در شهر تهران مصرف عمده مصرف شرب می‌باشد، که به نفع مصرف شرب، سایر مصارف از جمله مصارف کشاورزی و زراعی تحت تاثیر قرار گرفته‌است. اما باید توجه داشت، این مصداق برای کلان شهر تهران است که بیش از ۱۴ درصد جمعیت کشور را در خود جای داده‌است."

مدیریت نادرست همراه با خشکسالی، یحران را وخیم‌تر کرد

این کارشناس محیط زیست، در خصوص اطلاعات بیان‌شده در مورد میزان منابع آب سطحی مورد استفاده برای آب شرب تهران گفت:" میزان آب مصرفی بر اساس برنامه‌ریزی منابع آب رودخانه ها بدون توجه به کم آبی و خشکسالی است. حال اگر مسائل و مشکلات خشکسالی را به آن اضافه کنیم مسلماً وضع بسیار وخیم‌تر خواهدشد. به همین جهت مسائلی مانند تصفیه فاضلاب، بازچرخانی آب و مساله تغییر الگوی مصرف اهالی تهران با استفاده از اهرم‌های اقتصادی و نه فقط نصیحت، بسیار مهم است. مردم تهران ثابت کرده‌اند که با نصیحت الگوی مصرف خود را تغییر نخواهندداد."

این کارشناس ارشد محیط زیست واردات آب را تجارت محور دانست و اظهار داشت:"اخیرا موضوعی تحت عنوان واردات آب مطرح شده‌است. این نشان دهنده نگاه تجارت محور به مسائل و مشکلات کشور است. ما می‌توانیم با تغییر الگوی مصرف در بخش شرب، افزایش راندمان کشاورزی در بخش کشاورزی، تصفیه فاضلاب و بازچرخانی آب، جلوگیری از تولید محصولاتی که آب مجازی بسیار زیادی طلب می‌کنند، مشکل آب کشور را مدیریت کنیم. راحت‌ترین کار این است که سرمایه کشور را که باید در جهت احداث زیر ساخت‌های اقتصادی و اجتماعی مورد استفاده قرارگیرد، به واردات سوق دهیم. اصولاً این فرار از حل مشکلاتی است که مدیریت غلط بر منابع آب کشور و تولیدات کشاورزی تا کنون ایجاد شده‌است."