امیدواری به هدایت حوزه سلامت به سمت ریل صحیح در دولت جدید

به گزارش مردم سالاری آنلاین-اولویت «پیشگیری بر درمان» از شعارهای اصلی نظام سلامت ایران است و تجهیزات آزمایشگاهی با ارائه تشخیص‌های دقیق و به‌موقع، نقش کلیدی در تحقق این شعار ایفا کرده و به کاهش هزینه‌های درمانی و بهبود سلامت جامعه کمک می‌کنند. اما نگاهی به وضعیت حاکم بر تامین این نوع تجهیزات در ایران از وجود چالش‌های جدی در سیاست‌گذاری حکایت دارد. بهروز حاجیان تهرانی کارآفرین حوزه سلامت و موسس گروه پیشتازطب می‌گوید: واردات بی‌رویه تجهیزات آزمایشگاهی با صرف هزینه هنگفت، آزمایشگاه‌ها را به‌شکل جدی به کیت‌های خارجی وابسته کرده است. این در حالی است که قائل شدن اولویت برای تولید داخلی به طور مصرح در برنامه هفتم توسعه به عنوان تکلیف بر عهده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گذاشته شده است. رئیس انجمن شرکت‌های دانش‌بنیان حوزه سلامت می‌گوید: در صورت اعتماد و همکاری سیاست‌گذار، تامین داخلی تا بیش از ۶۰درصد از نیاز کشور در ۲ سال پیش‌رو، به‌راحتی تحقق‌پذیر خواهد بود.

بهروز حاجیان‌تهرانی، کارآفرین سلامت و موسس گروه پیشتازطب درباره توان دانش‌بنیان‌ها در حوزه تجهیزات‌آزمایشگاهی گفت: امروز ظرفیت انسانی و فنی شرکت‌های دانش‌بنیان در سطحی است که بومی‌سازی صنعتی بیش از ۹۰درصد فناوری‌های تشخیص آزمایشگاهی به‌روز دنیا از طریق تحقیق و توسعه، مشارکت یا انتقال تکنولوژی امکان‌پذیر می‌شود. اما مهم‌ترین چالش در ورود و سرمایه‌گذاری این شرکت‌ها، ناعادلانه بودن مزیت‌های رقابتی بین تولید و واردات است. این چالش باعث شده، در طول سال‌های گذشته تکنولوژی‌های نوین حوزه تشخیص اگر هم بومی شده باشند ولی صنعتی نشوند و واردات بی‌رویه تجهیزات آزمایشگاهی با صرف هزینه هنگفت، آزمایشگاه‌ها را به‌شکل جدی به کیت‌های خارجی وابسته کرده است. نتیجه این وابستگی و نبود برنامه‌ای مشخص برای کنترل واردات، امروز و در شرایط تحریم‌ها و بحران‌های کنونی قابل‌رویت بوده و دولت مجبور است برای جلوگیری از کمبود، به پرداخت ارز یارانه‌ای (ترجیحی) ۴هزار و۲۰۰ تومانی برای واردات کیت‌ها مبادرت کند که مفهوم آن، تضعیف بیشتر پایه‌های تولید در یک رقابت ناعادلانه است، چراکه شرکت تولیدکننده دانش‌بنیان باوجود سرمایه‌گذاری و کسب دانش و ظرفیت بالای تولید یک محصول ‌های‌تک، برای تولید و عرضه محصولات خود با رقابتی ناعادلانه در مقابل واردات سوبسیددار محصولات مشابه روبه‌رو است.این در حالی است که در بند ج ماده ۷۱ قانون برنامه هفتم توسعه در بخش سلامت دولت مکلف به ارتقای کیفیت تولیدات داخلی و رقابت‌پذیری آنها و نیز تقویت توان تولید داخل و صادرات کشور و خود­اتکایی نود درصدی (۹۰%) و افزایش سهم از بازار منطقه و تأمین تسهیلات مورد نیاز شده است.

کارنامه درخشان دانش‌بنیان‌ها
موسس گروه پیشتازطب که متشکل از چند شرکت و همچنین شتاب‌دهنده فعال در حوزه سلامت به ویژه تجهیزات آزمایشگاهی است و بخش مهمی از نیاز آزمایشگاه‌های داخلی را تامین می‌کند بااشاره به نقش تولیدات داخل در توسعه این صنعت عنوان کرد: دانش‌بنیان‌های حوزه بیوتک، پزشکی و همین‌طور تجهیزات‌آزمایشگاهی درخشان‌ترین کارنامه را در ایران داشته‌اند، به‌طورمثال اشاره می‌کنم که در دوران همه‌گیری کرونا، باوجود عدم‌همکاری و عدم پایبندی شرکت‌های خارجی به تعهداتشان، بیش از ۸۰ درصد از نیاز ایران به کیت‌های تشخیصی کرونا توسط تولیدکننده تامین شد. امروز باوجود تمام مشکلاتی که به آنها اشاره کردم، سهم تولید تجهیزات و کیت‌های آزمایشگاهی از ۱۰درصد در سال ۹۷ به ۲۵ درصد افزایش یافته؛ ضمن اینکه با تولید داخلی و اخذ تاییدیه کیفی فناوری و پلتفرم‌های‌ های‌تک تشخیصی، طرح‌های کلان ملی در دانش‌بنیان‌ها به‌اجرا در آمده است که در صورت اعتماد و همکاری سیاست‌گذار، تامین تا بیش از ۶۰درصد از نیاز کشور در ۲ سال پیش‌رو، به‌راحتی تحقق‌پذیر خواهد بود.

جای خالی حمایت
این کارآفرین حوزه سلامت با تاکید بر اینکه دانش‌بنیان‌ها توانسته‌اند جدیدترین فناوری‌های آزمایشگاهی را تولید کنند، گفت: امروزه اکوسیستم دانش‌بنیان در حوزه سلامت بیش از کمبود فناوری و فناوران، با عدم‌حمایت کافی از تولید دانش‌بنیان روبه‌رو است. پیش‌تر اشاره کردم که آزمایشگاه‌ها به تجهیزات خارجی مجهز شده‌اند و باوجود مشکل تامین پایدار کیت‌های مصرفی که ناشی از کمبود ارز است تمایلی به جایگزینی محصولات خارجی با تولید داخل را ندارند چرا که نرخ کیت‌های خارجی با ارز یارانه‌ای توجیه لازم برای آن‌ها را ایجاد می‌کند.

قیمت تمام شده بالاتر برای تولیدکننده داخلی
حاجیان تهرانی گفت: از طرف دیگر، نرخ تمام‌شده کیت‌های تولیدی در یک شرکت دانش‌بنیان داخلی به‌مراتب بیشتر از یک شرکت واردکننده است. طبق آخرین محاسبات، تنها حقوق دستمزد پرداختی یک شرکت دانش‌بنیان تولیدکننده کیت با ۲۵۰ نفر پرسنل بیش از ۵۰درصد نرخ تمام‌شده کالا است. البته این موضوع درباره شرکت با عمق تولید بالا بیشتر صدق می‌کند، یعنی هرچه فرآیند تولید عمیق‌تر باشد، نیاز به نیروی انسانی بیشتر است و در نتیجه نرخ تمام‌شده بالاتر خواهد بود. هرچه عمق تولید پایین‌تر باشد، ارز ترجیحی بیشتری برای واردات مواد حد واسط یا محصول نهایی استفاده می‌شود که نرخ تمام‌شده را کاهش می‌دهد. به‌همین دلایل، نرخ فروش کیت‌های ایرانی از کیت وارداتی خارجی بالاتر است و این موضوع امکان رقابت با محصولات خارجی را به‌حداقل ممکن می‌رساند.

حاجیان‌تهرانی در ادامه درباره نقش دولت در حمایت از فعالان این صنعت گفت: به‌نظرم توسعه فناوری در حوزه‌های مهندسی، سخت‌افزار، رباتیک، نرم‌افزار، IT و هوش‌مصنوعی باید موردتوجه جدی قرار گیرد؛ توسعه زیرساخت‌ها، بدون کمک دولت امکان‌پذیر نیست. در حوزه بیوتک، بخش خصوصی پیشرفت قابل‌توجهی ایجاد کرده است، اما چندپلتفرمی بودن تشخیص آزمایشگاهی، همکاری همه حوزه‌های علوم و به‌ویژه علوم مهندسی را می‌طلبد تا بتوان وابستگی به سایر کشورها را به حداقل ممکن رساند و این مهم مستلزم عزم جدی بخش دولتی برای همکاری با دانش‌بنیان‌ها است. به‌طورمثال، دولت می‌تواند با میانجیگری درباره داده‌های سلامت و ایفای نقش قانونی خود در زمینه ایجاد نظام هوشمند اطلاعات سلامت که در برنامه هفتم توسعه به آن مکلف شده و هدایت رگولاتور به ایجاد زیرساخت‌های موردنیاز فناوری‌های نوین، مسیر فعالیت دانش‌بنیان‌ها را هموار کند. بدون دسترسی امن و کنترل‌شده بنگاه‌های اقتصادی به داده‌های سلامت، رشد فناوری‌های نوین در زمینه سلامت پیشگیری‌محور و تشخیص ناممکن است. از طرف دیگر، دولت باید از طریق فراهم کردن فضای رقابت عادلانه بین تولیدکننده و واردکننده و ایجاد طرح‌های انگیزشی، صنعتگران، پژوهشگران و نیروهای نخبه‌ای را که در حال مهاجرت هستند، به ماندن و ادامه مسیر تشویق کند تا انگیزه کافی برای بومی‌سازی و تولید فناوری‌های نوین در کشور ایجاد شود.

نقش بی‌بدیل هوش‌مصنوعی در حوزه تشخیص
حاجیان‌تهرانی بااشاره به تحولات هوش‌مصنوعی در صنعت تجهیزات‌آزمایشگاهی و پزشکی گفت: تردیدی در این نیست که هوش‌مصنوعی تاثیرات زیادی بر روند زندگی در تمام ابعاد خواهد داشت و موجب تحولات جدی در صنایع مختلف خواهد شد. امروز بیشترین سرمایه‌گذاری‌های هوش‌مصنوعی در پزشکی مرتبط با حوزه تشخیص ( Diagnostics ) است، چراکه بیشترین تاثیر را در تولید داده‌های سلامت و ارتقای شاخص‌های سلامت جامعه و همچنین اقتصاد سلامت دارد. فراموش نکنیم که اگرچه ورود هوش‌مصنوعی سطح زندگی را به‌طورکلی ارتقا می‌دهد و ابزار لازم برای ارتقای کیفیت تشخیص را فراهم می‌کند، اما چنانچه دانش‌بنیان‌های ایرانی در این زمینه ورود نکنند، فاصله تکنولوژی‌ها تشخیصی و سلامت پیشگیری‌محور در ایران نسبت به کشورهای توسعه‌یافته بیشتر و بیشتر خواهد شد و وابستگی کشور را به بازارهای خارجی بیشتر خواهد کرد.