توافق به راحتی نمی‌میرد!

در شرایطی که دو هفته از پایان مذاکرات بر سر احیای برجام در شهر وین می گذرد، با این وجود به رغم اصرار اتحادیه اروپا مبنی بر نهایی بودن متن پیش نویس توافق هسته ای اخیر و لزوم شتا ب پایتخت ها در پاسخ گویی به آن، همچنان پاسخ روشنی بالاخص از جانب تهران دریافت نشده است. در روزهای اخیر زمزمه هایی به گوش رسیده که اتحادیه اروپا 15 آگوست (امروز) را به عنوان ضرب الاجل پاسخ گویی تهران و واشنگتن اعلام کرده است. ارشد محمد و پریسا حافظی گزارشگران رویترز، با انتشار یادداشتی با عنوان «برزخ توافق هسته ای ایران ممکن است منافع ایالات متحده و ایران را تامین کند» این مسئله را بررسی کرده اند.
توافق به این راحتی نمی میرد!
چه تهران و واشنگتن پیشنهاد «نهایی» اتحادیه اروپا برای احیای توافق هسته ای 2015 ایران را بپذیرند یا نه، هیچ کدام احتمالاً این توافق را مرده اعلام نخواهند کرد، زیرا زنده نگه داشتن آن منافع هر دو طرف را تامین می کند. دیپلمات ها، تحلیلگران و مقامات مختلف چنین عقیده ای دارند، اما دلایل آنها کاملاً متفاوت است.
نزد دولت جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده، هیچ راه روشن یا آسانی برای مهار برنامه هسته ای ایران وجود ندارد به جز توافقی که بر اساس آن ایران برنامه اتمی خود را در ازای رهایی از تحریم های اقتصادی ایالات متحده، سازمان ملل و اتحادیه اروپا محدود کرده بود.
بدیهی است استفاده از فشار اقتصادی برای وادار کردن ایران به محدود کردن بیشتر برنامه اتمی خود، همانطور که دونالد ترامپ، سلف بایدن پس از ترک توافق در سال 2018 بدان اقدام کرد، زمانی که کشورهایی مانند چین و هند به خرید نفت ایران ادامه دهند، دشوار خواهد بود.
افزایش قیمت نفت ناشی از تهاجم روسیه به اوکراین و حمایت عمومی مسکو از تهران، راه‌های احیای حیات اقتصادی و سیاسی ایران را ایجاد کرده است و باعث شده مقامات ایرانی متقاعد شوند که می‌توانند صبر کنند.
خرسند از وضعیت کنونی
یک دیپلمات اروپایی که نخواست نامش فاش شود، گفت: هر دو طرف از تحمل وضعیت موجود ناراضی نیستند. یک مقام ارشد ایرانی هم که خواسته نامش فاش نشود، به رویترز گفت: «ما عجله ای نداریم. ما نفت خود را می فروشیم، تجارت معقولی با بسیاری از کشورها از جمله کشورهای همسایه داریم، ما دوستانمان مانند روسیه و چین را داریم که هر دو با واشنگتن در تضاد هستند... برنامه (هسته ای) ما در حال پیشرفت است. چرا باید عقب نشینی کنیم؟»

زمانی که ترامپ از توافق کنار کشید، استدلال کرد که این توافق نسبت به ایران بیش از حد سخاوتمندانه بوده است و تحریم‌های شدید ایالات متحده را که برای خفه کردن صادرات نفت ایران طراحی شده بود، به عنوان بخشی از کمپین «فشار حداکثری» دوباره اعمال کرد.
پس از حدود یک سال انتظار، ایران شروع به نقض محدودیت‌های هسته‌ای توافق کرد، ذخایر بیشتری از اورانیوم غنی‌شده را جمع‌آوری کرد، اورانیوم را با خلوص 60 درصد غنی‌سازی کرد -بسیار بالاتر از حد 3.67 درصد توافق- و از سانتریفیوژهای پیشرفته‌تر استفاده کرد.
پس از 16 ماه گفت‌وگوهای غیرمستقیم میان ایالات متحده و ایران، در حالی که اتحادیه اروپا نقش هماهنگ کننده و میانجی گر را میان طرفین ایفا کرده، یک مقام ارشد اتحادیه اروپا در 8 اوت گفت که آنها پیشنهاد «نهایی» را ارائه کرده‌اند و انتظار دارند که طی هفته های آتی بدان پاسخ داده شود.
ضرب الاجل 15 آگوست؟
برخی دیپلمات ها به رویترز گفتند که اتحادیه اروپا به طرفین اعلام کرده که انتظار دارد در 15 آگوست پاسخی دریافت کند -ادعایی که هنوز تایید نشده است. در حال حاضر هیچ سیگنالی وجود ندارد که حاکی از آن باشد که ایران قصد پیروی یا پذیرش پیش نویس متن اتحادیه اروپا را داشته باشد. ایالات متحده ضمن آنکه اعلام کرده که آماده است تا به سرعت توافقی را بر اساس پیشنهادات اتحادیه اروپا منعقد کند، گفته در حال مطالعه متن است و «همانطور که خواسته شده» پاسخ خواهد داد.
یک مقام ارشد ایرانی به رویترز گفت: «جنگ اوکراین، قیمت بالای نفت، افزایش تنش بین واشنگتن و چین، تعادل سیاسی را تغییر داده است. بنابراین، زمان برای ایران مهم نیست».
پس از ماه‌ها تکرار این که زمان (فرصت) در حال پایان یافتن است، به نظر می رسد مقامات ایالات متحده رویکرد خود را تغییر داده اند و گفتند تا زمانی که این توافق در راستای منافع امنیت ملی ایالات متحده باشد، توافقی را دنبال می‌کنند، بدون تعیین هیچ ضرب‌الاجلی.
بهترین گزینه بد
اگر بایدن دموکرات، این توافق را قبل از انتخابات میان دوره ای 8 نوامبر -که طی آن حزب متبوعش کنترل هر دو مجلس کنگره را از دست بدهد- احیا کند، مطمئناً مورد انتقاد جمهوری خواهان قرار خواهد گرفت.
دنیس راس، دیپلمات کهنه کار آمریکایی که اکنون در موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک است،  به رویترز گفت: «اگر ایرانی‌ها همین فردا هم اعلام کنند که ما به توافقی که روی میز است متعهد می شویم، ما هم این کار را به رغم انتخابات میان دوره ای انجام می‌دهیم». او افزود: «این طور نیست که دولت این گونه تبلیغ کند که به یک توافق بزرگ در راستای منع اشاعه دست یافته است. دیدگاه آنها این است که این توافق بهترین گزینه در میان گزینه های بد است«.
در حالی که بایدن گفته که اقدام نظامی را به عنوان آخرین راه حل برای جلوگیری از دستیابی [ادعایی] ایران به سلاح هسته ای انجام خواهد داد، واشنگتن از انجام این کار با توجه به خطر ایجاد یک جنگ منطقه ای گسترده تر یا حمله ایران به ایالات متحده یا متحدانش در جاهای دیگر پرهیز دارد.
در این شرایط، انتقادات داخلی از دولت احتمالاً پس از اتهامات هفته گذشته علیه یک مرد ایرانی به جرم برنامه ریزی برای قتل جان بولتون مشاور سابق امنیت ملی کاخ سفید و حمله با چاقو به سلمان رشدی، شدیدتر خواهد بود.
بین زمین و آسمان
فقدان گزینه های سیاسی بهتر برای واشنگتن، و دیدگاه تهران مبنی بر اینکه زمان به نفع خود است، می تواند این توافق برجام را معلق کند.
«هنری روم» تحلیلگر گروه اوراسیا به رویترز گفت: «هم ایالات متحده و هم ایران، حتی اگر به نظر نرسد که هیچ‌کدام مایل به دادن امتیازاتی باشند که در واقع احیای تووافق را تسهیل می‌کند، اما هر دو دلایل قانع‌کننده‌ای برای زنده نگه داشتن چشم‌انداز یک توافق دارند». به گفته رم: «هنوز قطعی نیست که آیا مقامات ایران تصمیم دارند توافق را احیا نکنند یا هنوز تصمیم قطعی در این باره نگرفته‌اند، اما در هر صورت، ادامه این دوره برزخ احتمالاً منافع آنها را تامین می‌کند». او گفت: «این واقعیت که غرب برای مدت‌ها تهدید کرده بود که زمان کم است، احتمالاً اعتبار آنها را در اصرار بر نهایی بودن و غیرقابل مذاکره بودن توافق روی میز تضعیف کرده است».